Mahmud ibn Zarkun
| Data i miejsce śmierci |
15 marca 1595 |
|---|---|
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy | |
Mahmud ibn Zarkun, Mahmud ben Zergun (arab. محمود بن زرقون, Maḥmūd ibn Zarqūn, zm. w marcu 1595 roku) – eunuch podniesiony do godności paszy. Przez pewien czas był dowódcą wszystkich renegatów w Maroku. Zastąpił Dżaudara jako główny dowódca marokańskiej inwazji na Songhaj w latach 1591–1595. Pokonał Askię Ishaka II w czasie bitwy pod Bambą, jego następcę Askię Mohammeda Gao zabił w wyniku podstępu, po czym kontynuował walki z Askią Nuhem. Odpowiedzialny za represje i grabieże w Timbuktu, stopniowo uniezależniał się od sułtana. Ahmad al-Mansur skazał go na śmierć, nim jednak wykonawca werdyktu zdążył dotrzeć nad Niger Mahmud zginął w samobójczej walce z Songhajami 15 marca 1595 roku.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Mahmud ibn Zarkun był dworskim eunuchem na dworze marokańskim. Doszedł do bardzo wysokiej pozycji w państwie, otrzymał tytuł paszy i przez pewien czas dowodził wszystkimi marokańskimi Moryskami[1].
Inwazja na Songhaj[edytuj | edytuj kod]
Sułtan Ahmad al-Mansur wysłał w 1590 roku ekspedycję, której celem było podbicie Songhaju. Jej dowódca, pasza Dżaudar, po odniesieniu znacznych zwycięstw przesłał monarsze propozycję pokojową Askii Ishaka II. Oferta pokoju oburzyła al-Mansura – oczekiwał on podporządkowania sobie całego państwa Sudańczyków, zwłaszcza zaś przejęcia kontroli nad kopalniami złota. Wysłał on nad Niger paszę Mahmuda ibn Zarkuna, aby przejął dowództwo nad marokańską inwazją[2][3][1].
Rozprawa z Ishakiem II i Mohammedem Gao[edytuj | edytuj kod]
Ekspedycja paszy Mahmuda ibn Zarkuna składająca się z wyselekcjonowanych, elitarnych wojsk, przebyła Saharę w ciągu zaledwie 7 tygodni (przy 135 dniach których potrzebowała pierwsza wyprawa). Dotarła do Timbuktu 17 sierpnia 1591 roku[3]. Pasza mianował poprzednika swoim zastępcą, ten zaś wprowadził go w obecną sytuację. Gdy ibn Zarkun dowiedział się, że Songhajczycy, w razie zagrożenia ze strony nie posiadających łodzi Marokańczyków uciekają za rzekę, postanowił zmienić ten stan rzeczy. Z drzwi i framug domostw Timbuktu oraz z nielicznych drzew w ciągu trzech tygodni zbudował trzy barki[1].
Tak przygotowany pasza Mahmud wyruszył w celu rozprawy z Sudańczykami. Decydująca bitwa miała miejsce nad Nigrem w pobliżu miejscowości Bamba, gdzie armia Songhaju została rozgromiona. Pokonany Ishak II utracił władzę na rzecz brata Mohammeda Gao[2].
Aby zapobiec rozbiciu państwa nowy Askia rozpoczął za pośrednictwem swojego sekretarza Bukara Lanbaru negocjacje pokojowe z paszą Mahmudem. Wojska ibn Zarkuna zaczynały cierpieć głód, poprosił więc Mohammeda o wysłanie pożywienia, na co ten przystał. Pasza oświadczył, że warunkiem pokoju jest osobiste złożenie przysięgi wierności Marokańczykom przez Askię i jego dygnitarzy, na co również Askia wyraził zgodę. Mahmud ibn Zarkun wydał przyjęcie na cześć przybyłych gości, w trakcie którego rozkazał uwięzić wszystkich Songhajów poza Bukarem. Rychło Askia i jego 18 dostojników zostali przewiezieni do Gao, po czym zgładzeni na rozkaz paszy[2][4]. Michel podaje, że inicjatorem sprowadzenia Askii był kaid Mami. Zasugerował on Mohammedowi, by jako gest dobrej woli w negocjacjach pokojowych dostarczył on żywność głodującym mieszkańcom Timbuktu. Gdy Askia przybył z zapasami żywności został wraz ze świtą zamordowany na rozkaz Mahmuda, który chciał w ten sposób zemścić się za straty poniesione przez Marokańczyków podczas przeprawy przez Saharę[1].
Mahmud ibn Zarkun zdecydował się na mianowanie na kontrolowanych przez siebie terenach nowego Askii, licząc na uspokojenie w ten sposób Sudańczyków. Został nim Sulejman, który pierwszy uznał władzę Marokańczyków[5]. Jego brat Nuh ewakuował wielu Songhajów z opanowanych przez Maroko terenów, aby kontynuować opór w Dendi[2].
Walki o Dendi[edytuj | edytuj kod]
Pasza Mahmud znał reakcję sułtana na propozycję zawarcia pokoju nadesłaną do Marrakeszu przez Dżaudara, uznał więc, że musi podbić terytorium Songhaju w całości. Zbudował kasbę w nadnigeryjskiej miejscowości Kolen, która stała się bazą jego wojsk w Dendi. Stąd wyprowadzał ataki i pogonie za organizującymi ciągłe zasadzki wojskami Nuha. Podczas dwuletnich walk Mahmud utracił wielu żołnierzy z powodu chorób, stracił również wszystkie konie, a zapas żywności wyczerpywał się. Mimo iż na prośbę paszy al-Mansur przesłał mu liczne posiłki, nie był on w stanie pokonać wojsk Askii. W październiku 1593 roku wycofał swoje siły z Dendi, pozostawiając ewakuowany niedługo potem garnizon w Kolen[6].
Polityka wobec Timbuktu[edytuj | edytuj kod]
Jeszcze w czasie gdy ibn Zarkun prowadził wojnę przeciwko Ishakowi II, mieszkańcy Timbuktu wznieśli bunt. Porządek w mieście przywrócił kaid Mami, który wkroczył do Timbuktu 27 grudnia 1591 roku na czele 324 arkebuzerów. Zjednał on sobie mieszkańców łagodnym potraktowaniem buntowników[7]. Politykę tą z niejasnych powodów zmienił ben Zarkun. Jeszcze w czasie walk w Dendi w październiku 1592 roku, Mahmud rozkazał, aby publicznie i w brutalny sposób zabić dwóch potomków szarifa Ahmada as-Sakallego. Aby wpłynąć na politykę okupantów, kadi Umar wysłał do Marrakeszu list, w którym prosił sułtana o litość. Ahmad al-Mansur przyjął posłów kadiego życzliwie i obiecał zakończyć represję, w tajemnicy jednak wysłał wraz z nowymi posiłkami rozkaz aresztowania Umara i zdławienia wszelkiego oporu[8]. Po powrocie z Dendi pasza Mahmud złupił koczownicze plemiona Sanhadża, jednak zdobycze okazały się niezadowalające. Aby zaspokoić oczekiwania sułtana, pasza postanowił ograbić mieszkańców Timbuktu. Wykorzystał w tym celu podstęp – ogłosił, że domy mieszkańców zostaną przeszukane, a wszelka znaleziona broń zostanie zarekwirowana. Zarządzenie miało nie dotyczyć jedynie potomków kadiego Mohammeda Akita, co spowodowało, iż mieszkańcy ukryli większość swoich kosztowności w budynkach należących do krewnych kadiego. Mahmud przyjął 18 i 19 października przysięgę wierności od kupców, na 20 października zarządził przyjmowanie analogicznej przysięgi od ulemów. Gdy ci zebrali się we wskazanym miejscu, zostali aresztowani przez Marokańczyków. W tym czasie ich domostwa zostały obrabowane, wszystkie kosztowności złożone przez mieszkańców przeszły więc w ręce okupantów. Część uwięzionych mędrców została wymordowana za murami miasta, pozostałych uwięziono w kasbie. Grupa ta została 18 marca 1594 roku deportowana do Maroka. Znajdował się w niej kadi Umar oraz słynny pisarz Ahmad Baba, uwolniony dzięki zabiegom marokańskich ulemów[9][10].
Śmierć[edytuj | edytuj kod]
Pasza Mahmud wysłał do Marrakeszu 100 000 mitkali złota i niewolników. Z pozostałej sumy część rozdzielił żołnierzom, a resztę zagarnął dla siebie. Dystans od metropolii sprawił, że pasza nie próbował ukrywać luksusów oraz drwił z sułtana, co spowodowało wysłanie donosów przez jednego z kaidów. Rozwścieczony al-Mansur wysłał do Timbuktu kaida Mansura ibn Abd ar-Rahmana, który miał zabić ibn Zarkun i zająć jego stanowisko. Mahmud dowiedział się o czekającym go losie od posłańca wysłanego przez syna sułtana, Bu Farisa[11]. Pasza postanowił uprzedzić fakty i wyruszył w kolejną wyprawę zbrojną przeciwko Askii Nuhowi. Podczas samobójczego ataku na Hombori 15 marca 1595 został ugodzony strzałą i zginął. Jego armia powróciła do Timbuktu pod wodzą Askii Sulejmana[12][13]. Askia Nuh przekazał głowę ibn Zarkun Kancie Dawudowi – sułtanowi sojuszniczego Kebbi[14][15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Michel 1995 ↓.
- ↑ a b c d Tymowski 1979 ↓, s. 182.
- ↑ a b Dziubiński 1983 ↓, s. 219.
- ↑ al-Sadi 2003 ↓, s. 201–202.
- ↑ Tymowski 1979 ↓, s. 183.
- ↑ Tymowski 1979 ↓, s. 186.
- ↑ Tymowski 1979 ↓, s. 184.
- ↑ Tymowski 1979a ↓, s. 133–134.
- ↑ Tymowski 1979a ↓, s. 134–135.
- ↑ Tymowski 1979 ↓, s. 187.
- ↑ al-Sadi 2003 ↓, s. 226.
- ↑ Tymowski 1979a ↓, s. 135–136.
- ↑ Tymowski 1979 ↓, s. 187–188.
- ↑ Hunwick 1971 ↓, s. 577.
- ↑ al-Sadi 2003 ↓, s. 226–227.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Tymowski: Historia Mali. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1979, seria: Historia Powszechna. ISBN 83-04-00212-4. (pol.).
- Michał Tymowski: Dzieje Timbuktu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1979. (pol.).
- Andrzej Dziubiński: Historia Maroka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1983, seria: Historia Powszechna. ISBN 83-04-01304-5. (pol.).
- Abd al-Sadi: Timbuktu and the Songhay Empire: Al-Sa'Di's Ta'Rikh Al-Sudan Down to 1613 and Other Contemporary Documents. John Hunwick. Brill Academic, 2003. ISBN 978-9004128224. (ang.).
- Jonathan Michel: The Invasion of Morocco in 1591 and the Saadian Dynasty. 1995. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
- Jan Hunwick. A little-known diplomatic episode in history of Kebbi (c.1594). „Journal of the Historical Society of Nigeria”, s. 575–581, 1971. Historical Society of Nigeria. ISSN 0018-2540. Vol. 5, No. 4 (June 1971). (ang.).