Tekst źródłowy strony Naczelnik Państwa

'''Naczelnik Państwa''' – urząd [[głowa państwa|głowy państwa]] w [[II Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej Polskiej]] w latach 1918–1922<ref>Dekret naczelnego dowódcy Józefa Piłsudskiego z dnia 14 listopada ({{Dziennik Ustaw|1918|17|40}}).</ref><ref>Dekret Naczelnika Państwa o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej ({{Dziennik Ustaw|1918|17|41}}).</ref><ref>Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa ({{Dziennik Ustaw|1919|19|226}}).</ref>; w okresie istnienia urzędu naczelnikiem państwa był marszałek [[Józef Piłsudski]].

W okresie od 22/29 listopada 1918 do 20 lutego 1919 roku jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, a od zatwierdzenia go na urzędzie przez [[Sejm Ustawodawczy (1919–1922)|Sejm Ustawodawczy]] 20 lutego 1919 do 11 grudnia 1922 roku jako Naczelnik Państwa. Było to świadome nawiązanie do nazwy [[dyktatura|dyktatury]] [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]] w okresie [[Insurekcja kościuszkowska|insurekcji kościuszkowskiej]]<ref>[http://jpilsudski.org/artykuly-ii-rzeczpospolita-dwudziestolecie-miedzywojnie/prawo-i-administracja/item/1340-g%C5%82owa-pa%C5%84stwa-w-rzeczypospolitej-polskiej-w-latach-1918-1922 ''Głowa państwa w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922''].</ref>.

Urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa został powołany na mocy [[dekret]]u Józefa Piłsudskiego z 22 listopada 1918 roku o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, który ustalał [[republika|ustrój republikański]] odrodzonej Polski, organizację i kompetencje tymczasowych organów władzy państwowej do momentu ukonstytuowania wybranego w demokratycznych wyborach Sejmu Ustawodawczego, do którego równocześnie Piłsudski rozpisał wybory w oparciu o [[Ordynacja proporcjonalna|ordynację proporcjonalną]]. Dekret formalnie wszedł w życie z dniem jego ogłoszenia w Dzienniku Praw, tj. 29 listopada 1918 roku ({{Dziennik Ustaw|1918|17|41}}). Jednak już od 14 listopada 1918 r. Józef Piłsudski, jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich, wykonywał faktycznie prerogatywy głowy państwa i organu zwierzchniej władzy państwowej, wydając w tym dniu dekret ({{Dziennik Ustaw|1918|17|40}}) oraz mianując ''Prezydenta Ministrów'' (tak nazywano wówczas przewodniczącego Rady Ministrów). Było to możliwe dzięki temu, że 14 listopada rozwiązała się [[Rada Regencyjna]] przekazując jednocześnie Piłsudskiemu całość zwierzchniej władzy państwowej (choć jej orędzie<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19180170039 Dz.U. 1918 nr 17, poz. 39].</ref> o tej treści – mające charakter dekretu z mocą ustawy konstytucyjnej – weszło formalnie w życie dopiero z chwilą ogłoszenia w Dzienniku Praw, co także nastąpiło 29 listopada).

16 listopada 1918 naczelny dowódca Józef Piłsudski rozesłał [[Depesza iskrowa notyfikująca powstanie państwa polskiego|depeszę do szefów mocarstw notyfikująca powstanie państwa polskiego]], tj. do szefów rządów [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]], [[Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii|Wielkiej Brytanii]], [[III Republika Francuska|Francji]], [[Królestwo Włoch (1861–1946)|Włoch]], [[Cesarstwo Wielkiej Japonii|Japonii]] i [[Republika Weimarska|Niemiec]] oraz wszystkich państw walczących i [[państwo neutralne|neutralnych]]<ref>[[s:Depesza do szefów mocarstw notyfikująca powstanie Państwa Polskiego z 16 listopada 1918|Depesza do szefów mocarstw notyfikująca powstanie Państwa Polskiego z 16 listopada 1918]], [[Monitor Polski]] [http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/monitor_pl/1918-11/11-206/index.htm Nr 206 z 18 listopada 1918 r.]</ref>.

Naczelnik Państwa miał najwyższą władzę cywilną i wojskową w państwie. Był Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich<ref>''Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadjerowi Józefowi Piłsudskiemu'' z 11 listopada 1918 ([https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19180170038 Dz.U. 1918 nr 17, poz. 38]).</ref>, jego urząd miał duże znaczenie w zakresie stosunków międzynarodowych. Powoływał odpowiedzialnych przed sobą Prezydenta ministrów ([[Prezes Rady Ministrów|premiera]]) oraz [[Minister|ministrów]]. Projekty ustawodawcze przedstawiane przez rząd wymagały podpisów właściwego ministra, Prezydenta ministrów oraz Naczelnika. Miały utrzymać swą moc obowiązującą pod warunkiem przedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego.

Józef Piłsudski, zgodnie z treścią dekretu, złożył 20 lutego 1919 roku władzę na ręce Sejmu Ustawodawczego, ten powierzył mu nadal funkcję Naczelnika Państwa, określając i ograniczając jego kompetencje w [[Mała Konstytucja z 1919|Małej Konstytucji]]. Naczelnik Państwa był Naczelnym Wodzem, powoływał rząd za zgodą Sejmu i sprawował najwyższą władzę wykonawczą. Wchodził z urzędu w skład [[Rada Obrony Państwa|Rady Obrony Państwa]], powołanej przez Sejm w lipcu 1920 w okresie zagrożenia państwowości przez [[Wojna polsko-bolszewicka|wojnę polsko-bolszewicką]] i był jej przewodniczącym.

Ustawa przechodnia z 18 maja 1921 r. do [[Konstytucja marcowa|Konstytucji z 17 marca 1921]] w sprawie czasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej w art. 2 powierzała Naczelnikowi dalsze pełnienie praw i obowiązków określonych w Małej Konstytucji ''do chwili objęcia urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, wybranego na podstawie'' nowej Konstytucji<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19210440268 Dz.U. 1921 nr 44, poz. 268].</ref>.

11 grudnia 1922 na urząd [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej]] zaprzysiężony został [[Gabriel Narutowicz]]. Józef Piłsudski złożył urząd Naczelnika Państwa na ręce prezydenta RP Gabriela Narutowicza 14 grudnia 1922<ref name="Prezydenci">{{cytuj książkę |tytuł = Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej |inni = Andrzej Chojnowski (red.), Piotr Wróbel (red.) |wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich |miejsce = Wrocław |rok = 1992 |strony = 45 |isbn = 83-04-03854-4}}</ref>.

== Zobacz też ==
{{Wikiźródła|Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej|dekretu o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22 listopada 1918 r.|}}
{{Wikiźródła|Mała Konstytucja z 1919|Małej&nbsp;Konstytucji z 1919|}}
* [[Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Józef Piłsudski}}
{{Polityka II RP}}

[[Kategoria:Głowa państwa]]
[[Kategoria:Polityka II Rzeczypospolitej]]