Tekst źródłowy strony Pakt o nieagresji między Polską a ZSRR (1932)

[[Plik:Soviet-Polish Non-aggression pact 1932.pdf|250px|right|thumb|[[Dziennik Ustaw]] 1932 nr 115, poz. 951. Oficjalny, pełny tekst paktu w językach polskim i rosyjskim]]

'''Pakt o nieagresji między Polską a ZSRR''' – układ międzynarodowy zawarty w Moskwie 25 lipca 1932 między [[II Rzeczpospolita|Polską]] a [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19321150951 Pakt nieagresji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, podpisany w Moskwie 25 lipca 1932 roku] (Dz.U. 1932 nr 115, poz. 951).</ref><ref>Zgodnie z wymogami art. 18 [[traktat wersalski|traktatu wersalskiego]] zarejestrowany w Sekretariacie [[Liga Narodów|Ligi Narodów]] 9 stycznia 1933 (''League of Nations Treaty Series'' [http://www.worldlii.org/int/other/treaties/LNTSer/1933/7.html vol. 136, s. 48–53.]).</ref>. Umowę zawarto według art. 7 na trzy lata (z klauzulą automatycznego przedłużenia o dalsze 2 lata w razie niewypowiedzenia przez żadną ze stron na 6 miesięcy przed upływem terminu), a następnie 5 maja 1934 przedłużono do 31 grudnia 1945, z pozostawieniem zasady automatycznego przedłużenia rozszerzoną na nieograniczoną liczbę razy<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19340530487 Protokół podpisany w Moskwie 5 maja 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad o przedłużeniu Paktu Nieagresji] (Dz.U. 1934 nr 53, poz. 487). Zarejestrowany w Sekretariacie Ligi Narodów 15 lutego 1935 r. [http://www.worldlii.org/int/other/treaties/LNTSer/1935/44.html vol. 157, s. 431–439]. Oświadczenie Rządowe z 16 czerwca 1934 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych protokółu, podpisanego w Moskwie 5 maja 1934 r. między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad o przedłużeniu Paktu Nieagresji ([http://dziennikustaw.gov.pl/du/1934/s/53/488 Dziennik Ustaw 1934 Nr 53, Poz. 488]).</ref>.

Rozmowy na temat zawarcia tego układu rozpoczęły się w styczniu 1926. Zaprzestano ich po zerwaniu w maju 1927 stosunków dyplomatycznych między Wielką Brytanią a ZSRR w konsekwencji afery szpiegowskiej związanej z działalnością sowieckiej misji handlowej w Londynie i po zabójstwie posła ZSRR w Warszawie [[Piotr Wojkow|Piotra Wojkowa]]<ref group=uwaga>Wojkow był jednym z organizatorów i wykonawców egzekucji rodziny cara [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] w [[Jekaterynburg]]u w lipcu 1918.</ref> przez rosyjskiego emigranta [[Borys Kowerda|Borysa Kowerdę]] w czerwcu 1927.

Zawieszone rozmowy polsko-sowieckie podjęto ponownie dopiero pod koniec roku 1931, ponieważ strona polska uważała zobowiązania o nieagresji wynikające z podpisanego w 1929 [[protokół Litwinowa|tzw. protokołu Litwinowa]]<ref group=uwaga>Protokół Litwinowa był wielostronnym paktem o nieagresji sygnowanym przez Polskę, ZSRR, Łotwę, Estonię i Rumunię i rozciągającym na stosunki między tymi państwami postanowienia [[pakt Brianda-Kellogga|paktu Brianda-Kellogga]], jeszcze przed jego formalną ratyfikacją, które nie dotyczyły ZSRR (nienależącego przed 1934 do [[Liga Narodów|Ligi Narodów]]).</ref> za niewystarczające.

Ze strony polskiej pakt podpisał [[Stanisław Patek]], ze strony radzieckiej [[Nikołaj Krestinski]].

[[Preambuła]] powoływała się na [[traktat ryski (1921)|traktat ryski z 1921]] jako ''podstawę wzajemnych stosunków i zobowiązań'' między stronami. Art. 1 zabraniał każdej ze stron napaści na drugą zarówno samodzielnie, jak i w porozumieniu z trzecią stroną. Za [[agresja (prawo)|napaść]] uznawał ''wszelki akt gwałtu, naruszający całość i nietykalność [[terytorium państwowe|terytorium]] lub niepodległość polityczną drugiej Umawiającej się Strony, nawet gdyby te działania były dokonane bez [[wypowiedzenie wojny|wypowiedzenia wojny]] i z uniknięciem wszelkich jej możliwych przejawów''.

W razie napaści państwa trzeciego na jedną ze stron art. 2 zobowiązywał drugą stronę do nieudzielania pomocy czy poparcia napastnikowi, choćby pośredniej. Napaść strony paktu na państwo trzecie dozwalał drugiej stronie na wypowiedzenie go bez uprzedzenia.

Art. 3 zabraniał stronom brać udział w porozumieniach ''z punktu widzenia agresji jawnie dla drugiej Strony wrogich''. Art. 4 głosił, że art. 1 i 2 nie naruszają zobowiązań wynikających z umów zawartych uprzednio, ''o ile te umowy nie zawierają w sobie elementu napaści''.

Art. 5 zobowiązywał strony do pokojowego rozstrzygania [[spór (prawo międzynarodowe)|sporów]]. Spory, których nie udało się rozwiązać na drodze dyplomatycznej, miały być przekazywane [[koncyliacja|komisji pojednawczej]], zgodnie z postanowieniami podpisanej osobno Konwencji uznanej za integralną część Paktu<ref>Konwencja o stosowaniu Koncyljacji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, podpisana w Moskwie 23 listopada 1932 r. ({{Dziennik Ustaw|1932|115|952}}). Zarejestrowana w Sekretariacie Ligi Narodów [http://www.worldlii.org/int/other/treaties/LNTSer/1933/6.html Poland and Union of Soviet Socialist Republics – Convention of Conciliation. Signed at Moscow, November 13, 1932].</ref>.

1 protokół dodatkowy zaznaczał, że upływ terminu lub przedterminowe wymówienie nie oznacza ograniczenia lub uchylenia się od wykonania zobowiązań, wypływających z [[Pakt Brianda-Kellogga|paktu Brianda-Kellogga]], w 2 protokole strony oświadczały ''iż nie ma między nimi żadnych zasadniczych spraw spornych''. Wymiana dokumentów [[ratyfikacja|ratyfikacyjnych]] nastąpiła w Warszawie 23 grudnia 1932 r.<ref>Oświadczenie Rządowe z 23 grudnia 1932 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych [http://dziennikustaw.gov.pl/du/1932/s/115/953 (Dziennik Ustaw 1932 r. nr 115, poz. 953)].</ref> co zgodnie z art. 6 Paktu oznaczało nabranie przezeń mocy.

26 listopada 1938 r. ogłoszono wspólny komunikat obu rządów, że podstawą stosunków ''pozostają w całej swej rozciągłości wszystkie istniejące umowy łącznie z paktem o nieagresji polsko-sowieckim z 25 lipca 1932 r.'' i że pakt ten ''posiada dostatecznie szeroką podstawę gwarantującą nienaruszalność stosunków pokojowych między obu państwami''<ref>[http://bc.wimbp.lodz.pl/Content/30339/IlustrowanaRepublika1938KwIVNr326.pdf „Republika” 27 listopada 1938 r.], s. 1.</ref>. Podobne oświadczenie wygłosił 2 czerwca 1939 nowo mianowany ambasador ZSRR w Polsce [[Nikołaj Szaronow]].

Aktem sprzecznym ze wszystkimi umowami wiążącymi Polskę i ZSRR był tajny protokół do [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]] z 23 sierpnia 1939, zawartego między Niemcami a ZSRR, przewidujący faktyczną likwidację Rzeczypospolitej przez [[III Rzesza|III Rzeszę]] i ZSRR. W konsekwencji, po [[kampania wrześniowa|agresji Niemiec na Polskę]], 17 września 1939 rząd ZSRR jednostronnie uznał układ z 1932 i wszystkie umowy zawarte z rządem lub z udziałem rządu RP za nieistniejące pod pretekstem „zaprzestania istnienia państwa polskiego” i dokonał siłami [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] [[Agresja ZSRR na Polskę|najazdu na Polskę]]. Agresja zbrojna ZSRR była złamaniem wszystkich powyższych porozumień międzynarodowych, w tym w szczególności paktu o nieagresji z roku 1932, [[Protokół Litwinowa|protokołu Litwinowa]], [[Konwencja o określeniu napaści|konwencji o określeniu napaści]] i paktu [[Liga Narodów|Ligi Narodów]].
{{Wikiźródła|Konwencja o określeniu napaści 1933|konwencji o określeniu napaści (1933)}}
{{Wikiźródła|Nota rządu ZSRR z 17.09.1939|noty rządu ZSRR z 17.09.1939, nieprzyjętej przez ambasadora RP w Moskwie}}

== Zobacz też ==
* [[deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* [[Jan Karski]], ''Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919–1945. Od Wersalu do Jałty'', [tł. z ang. Elżbieta Morawiec], Lublin: Wyd. [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej|Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej]], 1998. {{ISBN|83-227-1168-9}}.
* [[Józef Beck]], ''Ostatni raport'', Warszawa 1987, [[Państwowy Instytut Wydawniczy|PIW]], {{ISBN|83-06-01567-3}}.
* [[Jan Szembek (dyplomata)|Jan Szembek]], ''Diariusz i teki Jana Szembeka'', opr. [[Tytus Komarnicki]], t. 1, London 1964, Wyd. Polish Research Centre.
* Małgorzata Gmurczyk-Wrońska, [http://rcin.org.pl/Content/48193/WA303_65032_A507-DN-R-44-3_Gmurczyk.pdf ''Negocjacje polsko–sowieckie o pakt o nieagresji w roku 1927 i w latach 1931–1932'']


[[Kategoria:1932 w Polsce]]
[[Kategoria:1932 w ZSRR]]
[[Kategoria:Międzynarodowe umowy polityczne]]
[[Kategoria:Stosunki polsko-radzieckie (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Traktaty międzynarodowe II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Traktaty międzynarodowe Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich]]