Plac Poczdamski (obraz Ernsta Ludwiga Kirchnera)
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
1914 |
| Medium | |
| Wymiary |
200 × 150 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Plac Poczdamski (niem. Potsdamer Platz) – obraz olejny niemieckiego ekspresjonisty Ernsta Ludwiga Kirchnera, namalowany w 1914 roku, w przededniu wybuchu I wojny światowej, przedstawiający scenę z życia nocnego Berlina – uliczne prostytutki z Placu Poczdamskiego i ich klientelę.
Obraz od 1987 roku znajduje się w zbiorach Neue Nationalgalerie, zaliczając się do najsłynniejszych dzieł w tychże zbiorach[1].
Okoliczności powstania – tło obyczajowe[edytuj | edytuj kod]
Późną jesienią 1911 roku Kirchner pojechał do Berlina. Tym, co skłoniło go do tego wyjazdu była nie tylko siła przyciągająca wielkiego miasta, ale również zamiar założenia (wspólnie z Maxem Pechsteinem) szkoły malarstwa – Moderner Unterrcht in Malerei – Institut. Jednym z tematów, który go wówczas pociągał, była problematyka nowoczesnej kobiety w wielkim mieście[2].
W ramach tej problematyki bliżej zainteresował się życiem berlińskich prostytutek. Dla XIX-wiecznych artystów degradacja płatnej miłości do poziomu „towaru” stała się odbiciem moralnego upadku społeczeństwa mieszczańskiego, a prostytucja – tylko jedną z form pracy w kapitalizmie. W samym Berlinie na przełomie stuleci było 50 000 prostytutek[3]. Prostytucja uliczna w Niemczech, która silnie rozwinęła się w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej, dotyczyła w większości rodzin robotniczych przybyłych do Berlina i wpisywała się coraz bardziej w obraz szybko rozwijającej się metropolii. Na Friedrichstraße, Leipziger Straße z przecznicami, Placu Poczdamskim i na Tauentzienstraße można było spotkać liczne prostytutki, gromadzące się w pobliżu barów, kawiarni, nocnych lokali, a na Placu Poczdamskim koło Café Josty. Ponieważ w latach 50. XIX wieku zakazano działalności domów publicznych, prostytutki zmuszone były wyruszyć na ulice w poszukiwaniu klientów. Ponieważ obowiązkiem policji była kontrola i szykanowanie prostytutek, więc prostytucja uliczna oficjalnie nie istniała. Kontrola policji nie była zbyt skuteczna, a prostytutki spacerowały w ekstrawaganckich strojach ulicami Berlina, stając się atrakcją życia stolicy. Taki typ prostytutek znalazł swoje odzwierciedlenie w obrazach Kirchnera[4]. W latach 1913–1914 artysta namalował szereg obrazów z ulicznymi prostytutkami w roli głównej, aktywnie poszukujących na ulicy swoich klientów. Były to między innymi Ulica, Pięć kobiet na ulicy, Friedrichstraße w Berlinie[5] i Plac Poczdamski, najważniejszy i największy z obrazów, namalowanych pomiędzy rokiem 1913 a wybuchem I wojny światowej[6]. Plac Poczdamski był centrum berlińskiej prostytucji. Ze swym ważnym dworcem kolejowym i otaczającymi go wytwornymi kawiarniami, sklepami oraz przechadzającymi się prostytutkami zyskał miano berlińskiego Babilonu[7].
Na placu Poczdamskim pojawiają się one [prostytutki] nawet w dzień. Zwłaszcza w godzinach popołudniowych, kiedy kawiarniany ogródek przy Café Josty jest zapełniony, a na samym placu i w perspektywie widocznej Leipziger Straße, panuje ogromny, wielkomiejski zgiełk, gdy plac wypełniają tramwaje, omnibusy, samochody osobowe, dorożki, samochody dostawcze, mężczyźni, kobiety, zadbane dziewczyny i dzieci[7].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Kirchner przedstawił Plac Poczdamski jako niesamowitą scenę nocnego horroru[8]. Na pierwszym planie, na owalnej wysepce drogowej widoczne są dwie niemal naturalnej wielkości prostytutki[6], oddane jako wydłużone postacie o żółtawych twarzach[8] stojące przodem do widza[7]. Tło obrazu tworzy elewacja dworca Berlin Potsdamer Bahnhof. Otoczenie w stosunku do postaci prostytutek wydaje się być znacznie zmniejszone, a perspektywa pochylona do przodu[6]. To ze względu na zniekształconą perspektywę wysepka drogowa przypomina stromy, nieregularny blok lodu dryfujący na ponurym, zielonym morzu. Wszystkie konwencje ikonograficzne zostały tu złamane, a symbolika tradycji zignorowana. Kolor nadziei, zielony, został tu użyty do określenia patologii; do panienek lekkich obyczajów zbliżają się ukradkiem pozbawieni ludzkiej godności ich klienci, ukazani jako czarne, pozbawione twarzy istoty, zredukowane do poziomu wstrętnego robactwa[8]. Ludzie na Placu Poczdamskim zostali przedstawieni jako jednostki wyalienowane, które przestrzeń dzieli, zamiast łączyć. To alienacja determinuje życie ludzi w wielkim mieście, czyniąc ich twarze odrętwiałymi, pozbawionymi wyrazu maskami, odzierając ich z jakiejkolwiek indywidualności i ludzkich odruchów. Dodatkowo wyizolowanie przypominającej scenę wysepki z prostytutkami odzwierciedla wyalienowanie samego artysty ze społeczeństwa[9]. W tej beznadziejnej metropolii kontakty międzyludzkie zostały zerwane, a seksualność stała się jałowym, nastawionym na konkurencję przedsięwzięciem, pozbawionym związków z transcendentalnym wymiarem egzystencji[8].
Technika[edytuj | edytuj kod]
„Kirchner odkrył, że wrażenie, jakie wywiera miasto, przedstawia się jako rodzaj „linii dynamicznych”. Są jego obrazy i grafiki, gdzie czysta struktura linii z niemal schematycznymi postaciami, ukazuje jednak najbardziej tętniącą życiem ulicę” – tymi słowami artysta sam podsumował swoje sceny uliczne w wydanej w 1925 roku rozprawie Das Werk. Te „linie dynamiczne” zostały zastosowane i w Placu Poczdamskim, uwidaczniając się zwłaszcza w zestawieniu oddziaływań fizycznych i psychicznych, oddających złożoną sieć relacji międzyludzkich. Perspektywa obrazu została pochylona, a wszystkie formy zyskały ostre krawędzie, zachodzące na kobiety[6]. W Placu Poczdamskim uwidoczniło się nadmierne napięcie wewnętrzne artysty; budynki zostały ukazane jako konglomerat abstrakcyjnych, zgeometryzowanych form: łuki jako półkola, a narożniki domów jako trójkąty. Chodnik przed dworcem został przekształcony w klin, wbijający się w zieloną ulicę, wychodzący z prawej strony niemal wprost na widza. Dzięki pochyleniu perspektywy wszystkie postacie na chodniku, z wyjątkiem dwóch prostytutek na pierwszym planie, zdają się biec razem z budynkami do przodu[9]. Szerokie, ciemne kontury zakreślają płaszczyzny mające przeważnie kształt litery V. Tworzą one obramowania linii, dodając całej scenerii nerwowego napięcia. W dodatku upiornie lśniąca, dysharmonijna kolorystyka nadaje dziełu agresywny klimat[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Staatliche Museen z Berlin: Über die Sammlung. smb.museum. [dostęp 2015-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-22)]. (niem.).
- ↑ Kim 2002 ↓, s. 113.
- ↑ Kim 2002 ↓, s. 113–114.
- ↑ Kim 2002 ↓, s. 128.
- ↑ Kim 2002 ↓, s. 129–131.
- ↑ a b c d e Bildindex der Kunst und Architektur: Potsdamer Platz. bildindex.de. [dostęp 2015-01-30]. (niem.).
- ↑ a b c Kim 2002 ↓, s. 145.
- ↑ a b c d Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek Göttingen: Ernst Ludwig Kirchner, Potsdamer Platz (1914). webdoc.sub.gwdg.de. [dostęp 2015-01-30]. (niem.).
- ↑ a b Kim 2002 ↓, s. 143.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Hyang-Sook Kim: Die Frauendarstellungen im Werk von Ernst Ludwig Kirchner: verborgene Selbstbekenntnisse des Malers. Marburg: Tectum Verlag, 2002. ISBN 3-8288-8407-5. (niem.).