Pax Britannica: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Ricardo77 (dyskusja | edycje)
1901 edycji
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Ricardo77 (dyskusja | edycje)
1901 edycji
Palmerston - twórca koncepcji Pax br.
Linia 1: Linia 1:
'''Pax Britannica''' ([[Łacina|łac.]] ''Pokój Brytyjski'') - koncepcja światowej i [[Kolonializm|kolonialnej]] hegemonii brytyjskiej od [[XVIII wiek|XVIII]] do [[XIX wiek]]u.
'''Pax Britannica''' ([[Łacina|łac.]] ''Pokój Brytyjski'') - koncepcja światowej i [[Kolonializm|kolonialnej]] hegemonii brytyjskiej od [[XVIII wiek|XVIII]] do [[XIX wiek]]u. Za jej twórcę uchodzi [[Henry Temple, 3. wicehrabia Palmerston|wicehrabia Palmerston]] który w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850 stwierdził że "Pax Britannica" zastąpiła starożytną zasadę "Pax Romana" i dał do zrozumienia że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej.<ref>G.Jaszuński: ''Ostatni monarchowie.'' Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92</ref>


[[Plik:Imperial Federation, Map of the World Showing the Extent of the British Empire in 1886 (levelled).jpg|250px|thumb|right|Mapa Imperium Brytyjskiego z 1886 r.]]
[[Plik:Imperial Federation, Map of the World Showing the Extent of the British Empire in 1886 (levelled).jpg|250px|thumb|right|Mapa Imperium Brytyjskiego z 1886 r.]]
Linia 11: Linia 11:
Dopiero pokonanie Napoleona w [[1815]] oznaczało zaistnienie na nowo brytyjskiej hegemonii, tym razem na dłuższy już okres. Wielka Brytania po 1815 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo"<ref>zob: ''The world's first superpower : the rise of the British Empire from 1497 to 1901''</ref><ref>''"Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo"'' zob: http://www.international-issues.org/wp/?p=214</ref> lub "pierwszy globalny hegemon"<ref>http://www.europaeum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=617&Itemid=71 American hegemony and the war against Saddam</ref>. Mimo to potencjalnym przeciwnikiem okazała się tym razem Rosja (wielka gra w Azji Centralnej).
Dopiero pokonanie Napoleona w [[1815]] oznaczało zaistnienie na nowo brytyjskiej hegemonii, tym razem na dłuższy już okres. Wielka Brytania po 1815 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo"<ref>zob: ''The world's first superpower : the rise of the British Empire from 1497 to 1901''</ref><ref>''"Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo"'' zob: http://www.international-issues.org/wp/?p=214</ref> lub "pierwszy globalny hegemon"<ref>http://www.europaeum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=617&Itemid=71 American hegemony and the war against Saddam</ref>. Mimo to potencjalnym przeciwnikiem okazała się tym razem Rosja (wielka gra w Azji Centralnej).


Jeszcze jedna proponowana data początku Pax Britannica to [[1856]] - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w [[wojna krymska|wojnie krymskiej]].<ref>http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm ''Images from Empire''</ref>
Jeszcze jedna proponowana data początku Pax Britannica to [[1856]] - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w [[wojna krymska|wojnie krymskiej]].<ref>http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm ''Images from Empire''</ref>

[[Epoka wiktoriańska]] stanowiła szczyt brytyjskiej potęgi w historii - w porównaniu do innych mocarstw świata - co uwidaczniało się szczególnie w dominacji floty. U jej schyłku - pocz. XX w., pojawili się nowi rywale (tzw. "Nowy Imperializm") - przede wszystkim [[Niemcy]] i [[Stany Zjednoczone|USA]] na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - [[Francja]] w Afryce, zaś [[Rosja]] w Azji. Za koniec brytyjskiej hegemonii uznaje się najczęściej wybuch [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w [[1914]].
[[Epoka wiktoriańska]] stanowiła szczyt brytyjskiej potęgi w historii - w porównaniu do innych mocarstw świata - co uwidaczniało się szczególnie w dominacji floty. U jej schyłku - pocz. XX w., pojawili się nowi rywale (tzw. "Nowy Imperializm") - przede wszystkim [[Niemcy]] i [[Stany Zjednoczone|USA]] na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - [[Francja]] w Afryce, zaś [[Rosja]] w Azji. Za koniec brytyjskiej hegemonii uznaje się najczęściej wybuch [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w [[1914]].


Wersja z 00:53, 11 sty 2013

Pax Britannica (łac. Pokój Brytyjski) - koncepcja światowej i kolonialnej hegemonii brytyjskiej od XVIII do XIX wieku. Za jej twórcę uchodzi wicehrabia Palmerston który w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850 stwierdził że "Pax Britannica" zastąpiła starożytną zasadę "Pax Romana" i dał do zrozumienia że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej.[1]

Mapa Imperium Brytyjskiego z 1886 r.

Idea ta oparta była na Pax Romana, wywodzącego się ze starożytnego Rzymu. Jej celem było wpływanie na losy świata, a przede wszystkim Imperium Brytyjskiego, za pomocą idei oraz koncepcji epoki elżbietańskiej, religii chrześcijańskiej oraz rozwijającej się etyki wolnego handlu.

Od XVI w. Anglia, a od XVIII w. Wielka Brytania konkurowała na morzach z Hiszpanią, Holandią i Francją.

Za pierwszy moment osiągnięcia przez Wielką Brytanię światowej hegemonii uznać można już zwycięstwo w wojnie siedmioletniej w 1763 nad konkurencją ze strony Francji[2]. Jednakże szybko owa Pax Britannica uległa zachwianiu, gdy zbuntowały się kolonie w Ameryce Północnej (1774) i powstały USA, a następnie na początku XIX wieku wyzwanie brytyjskiej potędze rzuciła ponownie Francja z Napoleonem Bonaparte na czele.

Dopiero pokonanie Napoleona w 1815 oznaczało zaistnienie na nowo brytyjskiej hegemonii, tym razem na dłuższy już okres. Wielka Brytania po 1815 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo"[3][4] lub "pierwszy globalny hegemon"[5]. Mimo to potencjalnym przeciwnikiem okazała się tym razem Rosja (wielka gra w Azji Centralnej).

Jeszcze jedna proponowana data początku Pax Britannica to 1856 - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w wojnie krymskiej.[6]

Epoka wiktoriańska stanowiła szczyt brytyjskiej potęgi w historii - w porównaniu do innych mocarstw świata - co uwidaczniało się szczególnie w dominacji floty. U jej schyłku - pocz. XX w., pojawili się nowi rywale (tzw. "Nowy Imperializm") - przede wszystkim Niemcy i USA na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - Francja w Afryce, zaś Rosja w Azji. Za koniec brytyjskiej hegemonii uznaje się najczęściej wybuch I wojny światowej w 1914.

Po I wojnie światowej, kiedy główny rywal Wielkiej Brytanii - Niemcy – zostały pokonane, USA - potencjalny następca Wielkiej Brytanii w roli hegemona - powróciły do polityki izolacjonistycznej, Rosja była osłabiona na skutek rewolucji, a Francja – choć zwycięska - bardzo osłabiona wojną przyjęła strategię defensywną, Imperium Brytyjskie nadal mogło odgrywać rolę "wiodącego mocarstwa światowego", osiągając niemal 34 mln km kw powierzchni[7][8]. Jednakże na przeszkodzie temu stanęły nowe wydarzenia: zrównanie brytyjskiej potęgi morskiej - podstawy dominacji w świecie - z amerykańską w Traktacie waszyngtońskim w 1922; osłabienie wewnętrznej spójności Imperium na skutek uznania niepodległości dominiów - przyznanej przez Statut Westminsterski; buntów w Indiach i Palestynie; imperialistyczne dążenia Niemiec i Japonii, które doprowadziły do II wojny światowej; oraz pojawienie się w roli nowych supermocarstw - USA i ZSRR ostatecznie zakończyło okres brytyjskiej dominacji. W 1945 to USA i ZSRR były globalnymi potęgami, a Imperium Brytyjskie było w przededniu rozpadu.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku kształtowała się również koncepcja Pax anglosaxonica, w myśl której oba globalne mocarstwa - Wielka Brytania i USA - sprawowałyby wspólnie hegemonię[9][10].

  1. ↑ G.Jaszuński: Ostatni monarchowie. Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92
  2. ↑ „Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego, lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszowska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25.
  3. ↑ zob: The world's first superpower : the rise of the British Empire from 1497 to 1901
  4. ↑ "Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo" zob: http://www.international-issues.org/wp/?p=214
  5. ↑ http://www.europaeum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=617&Itemid=71 American hegemony and the war against Saddam
  6. ↑ http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm Images from Empire
  7. ↑ Steven E. Lobell: The Challenge of Hegemony: Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics, s.85
  8. ↑ "Szczyt swojej potęgi politycznej Wielka Brytania uzyskała po I wojnie światowej." Moczulski: Geopolityka, s. 349
  9. ↑ "Pax anglosaxonica" Gazeta Lwowska 218/1929, s. 2.
  10. ↑ http://bev.berkeley.edu/ipe/readings/WorldinDepression.txt Charles Kindleberger: The World in Depression, 1929-39, Chapter 14, "An Explanation of the 1929 Depression," (Berkeley: University of California Press, 1973), pp. 291-308
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pax_Britannica&oldid=34162452”