Tekst źródłowy strony AIM-120 AMRAAM

{{Pocisk rakietowy infobox
 | nazwa            = AIM-120 AMRAAM
 | grafika          = Aim 120 amraam missile 20040710 145603 1.4.jpg
 | opis             = 
 | kraj             = [[Stany Zjednoczone]]
 | producent        = [[Hughes Aircraft Company|Hughes]]/[[Raytheon]]
 | typ              = [[kierowany pocisk rakietowy powietrze-powietrze]]
 | przeznaczenie    = przeciwlotniczy/antybalistyczny
 | konstrukcja      = 
 | produkcja        = 
 | czasuzycia       = wrzesień 1991 – obecnie
 | długość          = 3660 mm
 | średnica         = 178 mm
 | rozpiętość       = 526 mm
 | napęd            = silnik rakietowy na paliwo stałe
 | predkosc         = 4 [[Liczba Macha|Ma]] (4896 km/[[Godzina|h]])
 | naprowadzanie    = aktywne radiolokacyjne korygowane systemem [[Nawigacja inercyjna|INS]]
 | masa             = 152 kg
 | masaglowicy      = '''AIM-120A/B:''' 23 kg<br>'''AIM-120C-5:''' 18 kg
 | typglowicy       = odłamkowo-burząca
 | subamunicja      = 
 | bst              = 
 | rtrotyl          = 
 | zasięg           = 75 km<br>'''AIM-120C-5:''' ponad 110 km
 | uzytkownicy      = [[Arabia Saudyjska]], [[Australia]], [[Bahrajn]], [[Belgia]], [[Chile]], [[Czechy]], [[Dania]], [[Finlandia]], [[Grecja]], [[Hiszpania]], [[Holandia]], [[Izrael]], [[Japonia]], [[Jordania]], [[Kanada]], [[Korea Południowa]], [[Kuwejt]], [[Malezja]], [[Maroko]], [[Niemcy]], [[Norwegia]], [[Oman]], [[Pakistan]], [[Polska]], [[Portugalia]], [[Singapur]], [[Stany Zjednoczone]], [[Szwecja]], [[Szwajcaria]], [[Tajlandia]], [[Republika Chińska|Tajwan]], [[Turcja]], [[Ukraina]], [[Węgry]], [[Wielka Brytania]], [[Włochy]], [[Zjednoczone Emiraty Arabskie|ZEA]]
 | commons          = 
}}
'''AIM-120 AMRAAM''' (''Advanced Medium-Range Air-to-Air Missile'') – [[Stany Zjednoczone|amerykański]] [[Kierowany pocisk rakietowy powietrze-powietrze|kierowany pocisk rakietowy powietrze–powietrze]] średniego zasięgu, z aktywnym radiolokacyjnym układem naprowadzania, korygowanym systemem nawigacji bezwładnościowej [[Nawigacja inercyjna|INS]].

== Historia ==
Prace projektowe nad nowym skuteczniejszym pociskiem rakietowym rozpoczęto około 1975 roku. Projekt miał charakter umowy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i innymi krajami zjednoczonymi [[NATO]] i mówił o wspólnym opracowaniu pocisku a później podzieleniu się technologią jego produkcji. Założeniem przedsięwzięcia było zbudowanie pocisku rakietowego klasy powietrze-powietrze zdolnego razić cele w zakresie od 5 do 70 kilometrów.

Zgodnie z umową na Stanach Zjednoczonych spoczywało opracowanie pocisku średniego zasięgu, a na pozostałych krajach nowego pocisku krótkiego zasięgu (ASRAAM), jednak ze względu na nieporozumienia pomiędzy stronami kontraktu, powstały dwa pociski europejskie, zakontraktowany [[AIM-132 ASRAAM]] i konkurencyjny do amerykańskiego AMRAAM, [[MBDA Meteor]]. W odpowiedzi Stany Zjednoczone zrezygnowały z europejskiego opracowania pocisku krótkiego zasięgu rozwijając i unowocześniając dotychczas używane [[AIM-9 Sidewinder]].

Projekt amerykańskiego pocisku wyszedł poza fazę opracowań w 1979 roku, kiedy [[United States Air Force|USAF]] wybrały dwóch z pięciu startujących w przetargu producentów, [[Raytheon]] i [[Hughes Aircraft Company|Hughes]] mających dokończyć prace. Przez 33 miesiące obie firmy budowały [[prototyp]]y pocisków testując je w locie i starając się zaspokoić wszelkie wymagania sił powietrznych. Ostatecznie w grudniu 1981 roku w testach porównawczych zwyciężył projekt firmy Hughes, której zlecono budowę prototypowego pocisku w naturalnych wymiarach. W 1987 roku zlecono produkcję testowej serii pocisków zarówno firmie Hughes, jak i Raytheon, które zbudowały ich łącznie ponad 200 sztuk.

Pierwsza wersja seryjna pocisku AMRAAM oznaczona jako '''AIM-120A''' weszła do uzbrojenia we wrześniu 1991 roku i została użyta operacyjnie 2 lata później.

Odpowiedzią [[Rosja|Rosji]] na wprowadzenie AIM-120 AMRAAM było skonstruowanie pocisku o podobnych, a zdaniem producenta wyższych, parametrach [[R-77]] nazywanego na [[Cywilizacja zachodnia|Zachodzie]] ''AMRAAMski''.

Pierwszym zagranicznym użytkownikiem pocisków AIM-120D AMRAAM będzie [[Royal Australian Air Force]]. Zgodę na zakup przez Australię 450 pocisków bojowych oraz 34 ćwiczebnych wydał [[Departament Stanu Stanów Zjednoczonych]]<ref>''Uzbrojenie dla Australii'', „Lotnictwo”, nr 6 (2016), s. 9, {{ISSN|1732-5323}}</ref>.

== Konstrukcja pocisku AIM-120 AMRAAM ==
AMRAAM jest pociskiem rakietowym klasy powietrze-powietrze zdolnym zwalczać cele znajdujące się poza zasięgiem widoczności ('''BVR''' – '''''B'''eyond '''V'''isual '''R'''ange'') w każdych warunkach pogodowych w dzień i w nocy. Naprowadzanie pocisku odbywa się najpierw aktywnie przy pomocy wbudowanego radaru i jest wspomagane przez bezwładnościowy system nawigacyjny, który jest potrzebny do atakowania celów z odległości większych niż zasięg wbudowanego radaru. Do przechwytywania celów z jeszcze większych odległości konieczna jest asysta pokładowego systemu radarowego samolotu nosiciela, który doprowadza pocisk na dystans wystarczający do automatycznego dalszego podążania za celem. AMRAAM należy do pocisków klasy ''[[Fire-and-forget|wystrzel i zapomnij]]'' (ang. Fire and forget), co oznacza że samolot-nosiciel może się oddalić natychmiast po jego wystrzeleniu (chyba że potrzebna jest asysta radarowa do naprowadzania na najdalsze cele) lub ostrzelać jednocześnie kilka celów, albo podjąć działania obronne przed pociskami wroga.

W porównaniu z poprzednim pociskiem średniego zasięgu [[AIM-7 Sparrow]], którego AMRAAM jest następcą, jest on szybszy, mniejszy i lżejszy, oraz posiada lepsze zdolności przechwytywania celów lecących na niskich pułapach. Wiąże się to w znacznej mierze z posiadaniem bezwładnościowego systemu nawigacyjnego połączonego z systemem elektronicznym, uniezależniającego pocisk od systemu kierowania ogniem samolotu-nosiciela.

== System naprowadzania pocisku ==
Wystrzeliwanie pocisku na duże odległości polega na wprowadzeniu do jego systemów elektronicznych danych o pozycji, kursie i prędkości celu z komputera pokładowego samolotu-nosiciela. Dane te są wykorzystywane do doprowadzenia pocisku przy pomocy systemu INS na wystarczającą do uruchomienia wbudowanego radaru odległość. Dane o celu mogą być uzyskane z radaru pokładowego samolotu, detektorów [[podczerwień|podczerwieni]], także przez szynę danych (''data-link'') z innych samolotów lub [[Statek powietrzny wczesnego ostrzegania|AWACS-a]].

W przypadku aktywnego naprowadzania na najdalsze cele, do systemów pocisku jest okresowo przesyłana z samolotu wystrzeliwującego lub wspomagającego, informacja o zmianach kursowych celu umożliwiająca dopasowanie trajektorii AMRAAMa w taki sposób, aby doprowadzić go na wystarczającą do uruchomienia wbudowanego radaru odległość. Jeśli cel znajduje się na oczekiwanej pozycji lub w pobliżu pocisk rozpoczyna automatyczne naprowadzanie się na niego. Jeśli atak odbywa się na odległości mniejszej niż zasięg wbudowanego radaru, aktywne naprowadzanie może się rozpocząć natychmiast po wystrzeleniu, co czyni AMRAAMa pociskiem prawdziwie ''wystrzel i zapomnij''.

Nie wszyscy użytkownicy pocisków AMRAAM używają systemu do korygowania kursu podczas lotu do celu, co w niektórych przypadkach może się przyczynić do zmniejszenia jego efektywności. Początkowo [[Royal Air Force|RAF]] optował za rezygnacją z tego systemu w przenoszonych przez [[Panavia Tornado|Tornado F3]] maszynach, ale okazało się, że efektywność AMRAAMów przy ostrzeliwaniu celów poza zasięgiem widoczności jest zdecydowanie niższa niż starszych brytyjskich, naprowadzanych półaktywnie pocisków [[BAe Skyflash|Skyflash]]. Dzieje się tak dlatego, że wbudowany w pocisk AIM-120 AMRAAM radar ma znacznie mniejszą moc, a co za tym idzie także zasięg, niż [[radar pokładowy]] wystrzeliwującego go samolotu.

== Wersje pocisku AIM-120 AMRAAM ==
* '''AIM-120A''' – pierwsza wersja produkcyjna pocisku AMRAAM wyprodukowana przez Hughes w 1988 roku. Obecnie ta wersja pocisku nie jest już produkowana;
* '''AIM-120B''' – następca ''AIM-120A'' obecnie będący w produkcji;
* '''AIM-120C''' – wersja ze zmniejszonymi powierzchniami sterowymi przeznaczona do przenoszenia w komorze uzbrojenia [[Samolot myśliwski|myśliwca]] [[Lockheed Martin F-22 Raptor|F-22 Raptor]];
** '''AIM-120C-6''' – pocisk w wersji z unowocześnionym zapalnikiem;
** '''AIM-120C-7''' – pocisk unowocześniony w 1998 roku o zmodyfikowanym systemie naprowadzania i wydłużonym zasięgu. Tę wersję pocisku przetestowano w 2003 roku i wprowadzono do uzbrojenia na początku 2005. Zadaniem AMRAAMa w wersji AIM-120C-7 jest zastąpienie pocisków [[AIM-54 Phoenix]], których jedynymi nosicielami były samoloty [[Grumman F-14 Tomcat|F-14 Tomcat]], zastąpione przez [[McDonnell Douglas F/A-18 Hornet|F/A-18 E/F Super Hornet]].
* '''AIM-120D''' – rozwojowa wersja z unowocześnionym systemem naprowadzającym i wydłużonym o 50% w porównaniu do wersji AIM-120C-7 zasięgiem (ok. 160 km), ponadto posiada dwukierunkowe łącze przekazywania danych, dokładniejszy system pozycjonowania (GPS/IMU), ulepszone możliwości Hight-Angle Off-Boresight (HOBS)<ref>{{cytuj |url = https://web.archive.org/web/20170109023300/http://www.defence24.pl/523150,dlugie-ramie-lotnictwa-usa-nowy-wariant-pocisku-amraam |tytuł = „Długie ramię lotnictwa USA”. Nowy wariant pocisku AMRAAM |opublikowany = Defence24.pl |data = 2017-01-08}}</ref>;
* '''P3I''' – program rozwojowy pocisku mający na celu dopracowanie systemów naprowadzających o większej efektywności i mniejszej podatności na zakłócenia, oraz nowej wersji jednostki napędowej, prawdopodobnie silnika strumieniowego.

== Naziemne systemy oparte na pociskach AMRAAM ==
[[Plik:NASAMS 1, Bodø, 2005.jpg|thumb|System rakietowy NASAMS]]
Firma Raytheon opracowała zamontowany na samochodzie [[HMMWV|Humvee]] przeciwlotniczy zestaw rakietowy '''SLAMRAAM''' (od '''''S'''urface '''L'''aunched AMRAAM'' – wystrzeliwany z ziemi AMRAAM) składający się z pięciu pocisków AMRAAM. System ten nie posiada własnego radaru, a informacje o celu czerpie z zewnętrznego zestawu radarowego, prawdopodobnie z [[MIM-104 Patriot|systemu rakietowego Patriot]]. System SLAMRAAM pełni rolę uzupełniającą dla systemu Patriot zwalczając cele powietrzne lecące na niskich pułapach. Zasięg pocisków wystrzeliwanych z ziemi jest mniejszy ze względu na zerową prędkość początkową pocisku w przeciwieństwie do wystrzeliwania z lecącego samolotu.

Drugim naziemnym systemem rakietowym opartym na pociskach AMRAAM jest norweski '''NASAMS''' (od '''''N'''orwegian '''A'''dvanced '''S'''urface-to-'''A'''ir '''M'''issile '''S'''ystem'' – norweski zaawansowany system rakietowy ziemia powietrze) opracowany przez Kongsberg Defence & Aerospace, mający postać baterii zawierającej sześć pocisków AMRAAM, której dopełnieniem jest osobny zestaw [[radar]]owy i stanowisko kierowania.

== Użytkownicy ==
[[Plik:AIM-120 operators.png|thumb|Operatorzy pocisków AIM-120]]
{{sekcja stub}}

W 2017 roku Polska zamówiła 95 pocisków AIM-120C-7<ref>{{cytuj pismo |tytuł = Umowa na pociski AIM-120 i potencjalne wsparcie dla Jastrzębi |czasopismo = [[Nowa Technika Wojskowa]] |oznaczenie = 1/2018 |strony = 6 |rok = 2018 |wydawca = Magnum-X |miejsce = Warszawa |issn = 1230-1655}}</ref>. W 2016 roku Australia zdecydowała się zakupić do 450 pocisków AIM-120D AMRAAM wraz z oprzyrządowaniem za kwotę 1,22 mld USD<ref>{{cytuj |url=https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/australia-aim-120d-advanced-medium-range-air-air-missiles| tytuł = Australia – AIM-120D Advanced Medium-Range Air-to-Air Missiles |autor = dsca.mil}}</ref>.

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
{{Commonscat}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.fas.org/man/dod-101/sys/missile/aim-120.htm |tytuł = AIM-120 w witrynie Federacji Amerykańskich Naukowców |opublikowany = fas.org |archiwum = https://web.archive.org/web/20110316035752/http://www.fas.org/man/dod-101/sys/missile/aim-120.htm |zarchiwizowano = 2011-03-16}}
* [https://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/aim-120.htm AIM-120 w witrynie GlobalSecurity.org]
* [https://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/claws.htm#CLAWS System HUMRAAM w witrynie GlobalSecurity.org]
* [http://www.designation-systems.net/dusrm/m-120.html AIM-120 w witrynie Designation-Systems]
* {{Cytuj stronę |url = http://www.raytheon.com/products/stellent/groups/rms/documents/content/cms01_054563.pdf |tytuł = Raytheon: AIM-120 AMRAAM |opublikowany = raytheon.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20081123103652/http://www.raytheon.com/products/stellent/groups/rms/documents/content/cms01_054563.pdf |zarchiwizowano = 2008-11-23}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.deagel.com/pandora/?p=pm00003001 |tytuł = Informacje o systemie HUMRAAM |opublikowany = deagel.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20060404103548/http://www.deagel.com/pandora/?p=pm00003001 |zarchiwizowano = 2006-04-04}}
* [http://www.ausairpower.net/amraam.html „Quo Vadis – AMRAAM?” – Historia pocisku w witrynie ''Air Power Australia'']

{{Pociski antybalistyczne}}
{{Amerykański system obrony antybalistycznej}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Amerykańska broń rakietowa]]
[[Kategoria:Broń Sił Powietrznych]]
[[Kategoria:Antybalistyczne pociski rakietowe]]
[[Kategoria:Kierowane pociski rakietowe powietrze-powietrze]]
[[Kategoria:Obrona antybalistyczna fazy startowej (Boost Phase Defense)]]
[[Kategoria:Obrona antyrakietowa w niższych warstwach atmosfery (Lower tier)]]
[[Kategoria:Hughes]]
[[Kategoria:RTX]]
[[Kategoria:Amerykańska broń lotnicza]]