Tekst źródłowy strony Agoryzm

[[Plik:a3vector.svg|mały|160px|Symbol agoryzmu symbolizujący literę „a” do potęgi trzeciej, co po angielsku ma oznaczać ''agora, anarchy, action'' ([[język angielski|ang.]] agora, anarchia, działanie)''. '']]
'''Agoryzm''' – [[Anarchizm|anarchistyczna]] doktryna polityczna sformułowana przez [[Samuel Edward Konkin|Samuela Edwarda Konkina III]] i uważana za filozofię [[lewicowy libertarianizm|lewicowo-libertariańską]]<ref>{{Cytuj | url=http://wombatron.wordpress.com/left-libertarian-faq/ | tytuł=Left-Libertarian FAQ &#124; Positive Anarchy<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=wombatron.wordpress.com | język=en | data dostępu=2017-11-21}}</ref>. Głównym celem agorystów jest utworzenie wolnego społeczeństwa, w którym „wszystkie związki międzyludzkie są dobrowolne”<ref>Samuel Edward Konkin, [https://web.archive.org/web/20120223021118/http://www.agorism.info/NewLibertarianManifesto.pdf New Libertarian Manifesto] (en)</ref>. Nazwa „agoryzm” pochodzi od greckiego słowa „''agora''”, oznaczającego „otwarty rynek”. Jako rodzaj anarchizmu [[Rynek (ekonomia)|rynkowego]], jest zaliczany do [[anarchokapitalizm]]u (od którego wyróżnia go odmienna teoria klas społecznych) lub [[anarchoindywidualizm]]u. Sam Konkin natomiast scharakteryzował agoryzm jako formę [[Antykapitalizm|antykapitalistycznego]]<ref>{{Cytuj |redaktor = Gerald F. Gaus, Fred D'Agostino |tytuł = The Routledge Companion to Social and Political Philosophy |data = 2013 |isbn = 9781138064874 |wydawca = Routledge}}</ref> lewicowego libertarianizmu<ref>{{Cytuj |tytuł = Interview With Samuel Edward Konkin III |data dostępu = 2023-04-23 |opublikowany = www.spaz.org |url = http://www.spaz.org/~dan/individualist-anarchist/software/konkin-interview.html |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = David S. D'Amato |tytuł = BLACK-MARKET ACTIVISM: AGORISM AND SAMUEL EDWARD KONKIN III |data = 2015 |data dostępu = 2023-04-23 |opublikowany = www.libertarianism.org |url = https://www.libertarianism.org/columns/black-market-activism-agorism-samuel-edward-konkin-iii |język = en}}</ref> będącego gałęzią lewicowego anarchizmu rynkowego<ref>{{Cytuj |autor = Samuel Edward Konkin III |tytuł = An Agorist Primer |data = 2022-03-11 |data dostępu = 2023-04-23 |isbn = 097776494X |wydawca = KoPubCo  |url = https://web.archive.org/web/20220311045911/https://www.kopubco.com/pdf/An_Agorist_Primer_by_SEK3.pdf |język = en}}</ref>.

Charakterystyczną cechą agoryzmu w porównaniu z innymi odłamami anarchizmu rynkowego jest jego nacisk strategiczny na konieczność budowania alternatywnej, pokojowej instytucji rynkowej – [[Szara strefa|szarej strefy]]. Tego typu działalność została nazwana przez Samuela Konkina „kontrekonomią”. Według agorystów, w miarę wzrostu podziemnej gospodarki, powszechna wiara w [[moralność]] państwa i uczestnictwo w jego strukturach będą się systematycznie osłabiały, aż nie będzie ono w stanie dalej utrzymywać swojej działalności.

Agoryści uważają swoje idee za kontynuację i rozwiniętą formę poglądów [[Murray Rothbard|Murraya Rothbarda]]. [[Samuel Edward Konkin|Konkin]] następująco określił agorystów:

{{Cytat
 |treść = W swym spojrzeniu na ekonomię agoryści są więc stricte rothbardiańscy, a w pewnych kwestiach nawet bardziej rothbardiańscy niż sam Rothbard, który ku naszej rozpaczy także uległ czarowi kilku starych mitów.
 |autor = 
 |źródło = ''[https://archive.is/20130503203635/http://liberalis.pl/2008/05/18/anarchia-agora-akcja-wywiad-z-samem-e-konkinem-3/ Wywiad z Samem E. Konkinem 3]''
 |styl = środek
}}

== Historia agoryzmu ==
Agoryzm ma swoje początki we współpracy [[Murray Rothbard|Murraya Rothbarda]] i innych [[Libertarianizm|libertarian]] z radykalnymi [[Lewica|lewicowcami]], takimi jak Ronald Radosh, Gabriel Kolko i William Appleman Williams<ref>John Paine, [http://www.mises.org/journals/jls/19_1/19_1_2.pdf Rothbard's Time on the Left] w: Journal of Libertarian Studies, t. 19 (en)</ref><ref>Murray Rothbard, [https://archive.ph/20120713143004/http://liberalis.pl/2007/03/12/murray-rothbard-wyznania-prawicowego-liberala/ Wyznania Prawicowego Liberała]</ref>. Rothbard widział w nich godnych współpracowników w krytyce Amerykańskiego imperializmu i korporacjonizmu. W późniejszych latach 70. Rothbard porzucił swoje kontakty z lewicą, lecz niektórzy libertarianie, w tym i Konkin, chcieli kontynuować sojusz libertariańsko-lewicowy<ref>Daniel Burton, [http://www.spaz.org/~dan/individualist-anarchist/software/konkin-interview.html Interview with Samuel Edward Konkin] (en)</ref><ref>Wally Conger, Samuel Edward Konkin, [https://archive.ph/20120711041138/http://liberalis.pl/2007/05/09/samuel-e-konkin-iii-i-wally-conger-budowanie-nowego-ruchu-libertarianskiego/ Budowanie Nowego Ruchu Libertariańskiego]</ref>. Kolejnym bodźcem do ukształtowania się lewicowego odłamu w ruchu libertariańskim było powstanie [[Partia Libertariańska (USA)|Partii Libertariańskiej]] w [[1971]] roku. Konkin uważał, że utworzenie partii stanowiło próbę włączenia libertarianizmu w struktury państwa i był mu stanowczo przeciwny.

W [[1979]] J. Neil Schulman, współpracownik Konkina, wydał książkę ''Alongside Night'', w której opisał przebieg fikcyjnej rewolucji agorystycznej przeciw państwu policyjnemu Stanów Zjednoczonych. W [[1980]] pojawił się ''Manifest Nowego Libertarianizmu'', czołowe dzieło Samuela Konkina.

Dziś za agorystów uważani są Roderick Long, Brad Spangler, Wally Conger, Jeremy Weiland, Sheldon Richman.

== Kontrekonomia jako rewolucyjna teoria ==
Według krótkiego streszczenia na temat koncepcji rewolucji anarchistyczno-rynkowej, ''Rewolucja Agorystyczna w skrócie'':

{{Cytat
 |treść =
Agoryzm to rewolucyjny anarchizm rynkowy.

W społeczeństwie anarchistyczno-rynkowym, prawo i bezpieczeństwo będą zapewniane przez instytucje rynkowe, nie polityczne. Agoryści zdają sobie więc sprawę z tego, że te instytucje nie mogą powstać na drodze reformizmu politycznego. Muszą one wyrosnąć z procesów rynkowych.

Jako że rząd jest przestępczym procederem, kulminacja rewolucji następuje, gdy państwo zostaje wyparte przez rynkowych producentów bezpieczeństwa i prawa. Popyt rynkowy na te usługi doprowadzi do ich powstania. Rozwój tego popytu będzie spowodowany przez wzrost gospodarczy w tym sektorze gospodarki, który otwarcie odcina się od współpracy z państwem (i dlatego nie może zwrócić się do państwa jako monopolistycznego producenta bezpieczeństwa i prawa). Ten sektor gospodarki to kontrekonomia – czarne i szare rynki.
 |autor = 
 |źródło = Brad Spangler, ''Rewolucja Agorystyczna w skrócie''
 |styl = środek
}}

== 4 strefy ekonomii ==
Agoryści proponują podział ekonomii na 4 strefy:
* biała strefa – każda działalność akceptowana i zatwierdzona przez państwo,
* [[szara strefa]] – dobrowolne działania, które ogólnie nie są zabronione, ale w tym konkretnym przypadku nie są zatwierdzone przez państwo (np. działalność bez wymaganych licencji, prostytucja, handel bez rejestracji firmy, czy płacenia podatków),
* czarna strefa (zwana też [[czarny rynek|czarnym rynkiem]]) – dobrowolne działanie zakazane i nie zatwierdzone przez państwo (np. sutenerstwo, handel bronią, narkotykami, bimbrem),
* czerwona strefa – agresja niezgodna z prawem naturalnym nie zatwierdzona przez państwo (np. handel ludźmi, niewolnictwo, handel ludzkimi organami, krwią itp.).

Agoryści akceptują jedynie szarą i czarną strefę, odrzucając dwie pozostałe, czyli białą i czerwoną.

== Poglądy na temat własności ==
Agoryści uważają się za kontynuatorów pracy Murraya Rothbarda. Dlatego też zgadzają się z ''aksjomatem nieagresji'', postulującym, że „żaden człowiek nie ma prawa użyć siły wobec innego, niewinnego człowieka”. Z tego względu też uznają prawo własności za prawo naturalne. Jednocześnie są „miękkimi własnościowcami”. To znaczy, że w przeciwieństwie do „twardych własnościowców”, uważają, iż w wolnym społeczeństwie mogą istnieć także kolektywne i użytkowe formy własności.

Agoryści są podzieleni w kwestii [[Prawo własności intelektualnej|własności intelektualnej]]. Konkin uważał je za agresywną ingerencję państwa w rynek, mającą na celu jego monopolizację<ref>Samuel Edward Konkin, [https://web.archive.org/web/19990219130705/http://users.aol.com/vlntryst/wn20.html Copywrongs] (en)</ref>. Z drugiej strony, J. Neil Schulman uważa własność intelektualną za prawo naturalne<ref>J. Neil Schulman, [http://www.pulpless.com/bp21samp/logorite.html Informational Property: Logorights] (en)</ref>. Spór ten trwa do dziś i doprowadził on do zerwania stosunków pomiędzy Schulmanem a wieloma innymi agorystami<ref>{{cytuj stronę|url=http://web.archive.org/web/20080505003727/http://freemania1.com/?p=38|tytuł=is MLL dead?|data=14 marca 2007|autor=freeman|praca=freeman’s interweblogosaur|język=en|data dostępu=2011-10-15}}</ref>.

Choć agoryści są radykalnymi wolnorynkowcami, są podejrzliwi wobec korporacji i tego, co nazywają „korporacyjnym kapitalizmem” bądź „państwowym kapitalizmem”.<ref>Joseph Stromberg, [https://web.archive.org/web/20070822145614/http://tmh.floonet.net/articles/strombrg.html The Political Economy of Liberal Corporatism] (en)</ref> Uważają, że [[Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością|ograniczona odpowiedzialność]] jest przywilejem nadawanym korporacjom przez państwo.

Agoryści często wyrażają sympatię dla skonstruowanego przez Murraya Rothbarda programu konfiskaty mienia państwowego przez jego pracowników lub klientów. Także firmy prywatne, które są winne współpracy z państwem i otrzymywały z jego strony przywileje miałby spotkać taki los<ref>Murray Rothbard, [https://archive.ph/20120710174043/http://liberalis.pl/2007/04/02/murray-rothbard-konfiskata-a-zasada-zadomowienia/ Konfiskata a Zasada Zagospodarowania]</ref>.

== Agorystyczna teoria klas ==
Agoryści budują na pracy Murraya Rothbarda, uważając państwo za organ wyzysku klas niższych i średnich przez „elitę władzy”.<ref>Wally Conger, [https://archive.ph/20120713235811/http://liberalis.pl/2007/02/25/wally-conger-agorystyczna-teoria-klas/ Agorystyczna teoria klas]</ref>

{| class="wikitable"
! '''przedsiębiorca lub przedsiębiorczy kapitalista'''
! '''niepaństwowy kapitalista'''
! '''propaństwowy kapitalista'''
|-
| (pozytywny)
| (neutralny)
| (negatywny)
|-
| innowator, bierze na siebie ryzyko, producent siły wolnego rynku
| posiadacz kapitału, niekoniecznie wyznawca ideologii
| „największe Zło w sferze politycznej”
|}

== Działalność polityczna ==
Agoryści są przeciwnikami [[Głosowanie|głosowania]] i uczestnictwa w polityce. Niektórzy są przeciwni tym metodom ze względów moralnych – uważają, że głosowanie legitymizuje władzę i stanowi użycie siły przeciw innym ludziom. Inni uważają głosowanie za nieefektywną strategię. Jako alternatywę, agoryści proponują edukację oraz akcję bezpośrednią, w szczególności kontrekonomię i budowanie alternatywnych instytucji.

== Cztery fazy od etatyzmu do agory ==
[[Samuel Edward Konkin|Samuel Edward Konkin III]] w "Nowym Manifeście Libertariańskim" przedstawił prawdopodobne, w jego mniemaniu, etapy w drodze ku agorze. Ostrzegał on przed inicjacją agresji przez libertarian, co byłoby abberacją celu rewolucji i zniżeniem się do poziomu [[Etatyzm|etatysty]]. Poniżej przedstawiono streszczony opis:

* '''Faza 0: Społeczeństwo Agorystyczne o Zerowej Gęstości''' – w tej fazie agoryzm nie jest znaną ideą. Znają ją nieliczni, a na świecie istnieje garstka protolibertarian oraz praktykujących kontrekonomię. Następuje powolna ewolucja świadomości. Jedyną strategią jest przekonywanie do idei innych oraz kontrekonomiczny sposób życia. Wskazana jest koncentracja na edukacji, reklamie i kampaniach antypolitycznych. Popierana powinna być tendencja w kierunku konsekwentnego, bezkompromisowego agoryzmu.
* '''Faza 1: Społeczeństwo Agorystyczne o Niskiej Gęstości''' - moment przyrostu liczby Nowych Libertarian. Jako że masowa przemiana jest niemożliwa (bez etatystycznego ataku na kolektyw) orędownicy wolności powinni zgrupować się w ramach Ruchu Lewicy Libertariańskiej bez sformalizowanego zarządu. O wsparciu podejmowanych działań powinni sami decydować konkretni aktywiści, wybór strategii danego taktyka powinien przypominać wybór konsultanta przez przedsiębiorcę. Strategia powinna być "kupowana" i "sprzedawana" jak każdy inny towar. Ważne jest przekonanie libertarian do stosowania kontrekonomii i kontrekonomistów do libertarianizmu. "Kadra" RLL musi wywierać wpływ na quasi-libertarian celem faktycznego blokowania pomniejszych działań państwa.
* '''Faza 2: Społeczeństwo Agorystyczne o Średniej Gęstości i Małym Natężeniu''' – zauważenie i rozpoczęcie postrzegania jako zagrożenia agoryzmu przez etatystów. Aby doszło do tej fazy idea agoryzmu musi być w społeczeństwie rozpowszechniona, możliwe, że powstaną dzielnice agorystów, z powodu istnienia powszechnej sympatii dla ruchu prawdopodobnie rząd powstrzyma się przed masowym atakiem. W tym etapie oprócz obrony subspołeczeństwa bezpaństwowego ważne jest utrzymanie i dalsze rozpowszechnianie świadomości libertariańskiej.
* '''Faza 3: Społeczeństwo Agorystyczne o Wysokiej Gęstości i Dużym Natężeniu''' - państwo popada w kryzys z powodu rozpowszechnionej kontrekonomii i próbuje odzyskać autorytet. Stagnacja oraz szalejąca inflacja stają się powszechne. Rządzący będą próbować odwrócić proces zanikania państwa wygłaszając logicznie brzmiące antyzasady. Libertarianie zasilają szeregi agorystycznych agencji ochrony i arbitrażu tymczasowo zrzeszonych w syndykat, aby mieć szansę w starciu obronnym z państwem. Na przełomie etapu 3 i 4 państwo rozpętuje represje celem likwidacji chcących pociągnąć do odpowiedzialności klasę rządzącą za popełnione przestępstwa. Sojusz Nowych Libertarian powinien w odpowiednim momencie, gdy wszyscy zrozumieją, że państwo jest już niezdolne do dalszego pasożytniczego życia i grabieży, zareagować na falę państwowych represji skutecznym oporem - rewolucją. Zdając sobie sprawę z bezsensowności dalszej akcji funkcjonariusze publiczni przejdą na stronę zdolną im więcej zapłacić, a państwo skurczy się do małych etatystycznych skupisku lub całkowicie upadnie.
* '''Faza 4: Agorystyczne Społeczeństwo z Etatystycznymi Nieczystościami''' – po upadku państwa syndykat firm ubezpieczeniowych i agencji ochrony kończy swoją działalności rozpadając się na konkurencyjne firmy. Również Sojusz Nowych Libertarian rozpada się, jako że osiągnął swój cel. Pojmani etatyści płacą odszkodowanie, i jeśli żyją wystarczająco długo, aby spłacić swój dług, przyjmowani są z powrotem do społeczeństwa. Zwycięscy aktywiści podejmują walkę z innymi problemami trapiącymi ludzkość<ref>{{Cytuj |autor = kapron |tytuł = Samuel Edward Konkin III „Nowy manifest libertariański” |data = 2009-10-04 |data dostępu = 2020-08-28 |opublikowany = Liberalis |url = https://liberalis.pl/2009/10/04/samuel-edward-konkin-iii-%e2%80%9enowy-manifest-libertarianski%e2%80%9d/ |język = pl-PL}}</ref>.

== Zobacz też ==
* [[Anarchoindywidualizm]]
* [[Anarchokapitalizm]]
* [[Libertarianizm]]
* [[Mutualizm (ekonomia)|Mutualizm]]
* [[Samuel Edward Konkin]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://pl.agorism.info/ Agoryzm]
* {{Cytuj stronę | url = http://flag.blackened.net/daver/anarchism/nlm/nlm.html | tytuł = New Libertarian Manifesto | opublikowany = flag.blackened.net | archiwum = https://web.archive.org/web/20120324105658/http://flag.blackened.net/daver/anarchism/nlm/nlm.html | zarchiwizowano = 2012-03-24}} (en)
* [http://luke7777777.blogspot.com/2009/10/tumaczenie-samuel-edward-konkin-iii.html Nowy Manifest Libertariański po polsku]
{{Anarchizm}}
{{Libertarianizm}}

[[Kategoria:Anarchokapitalizm]]