Tekst źródłowy strony Alarm (wiersz)

{{Inne znaczenia|wiersza|[[Alarm|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:Antoni Słonimski cropped.jpg|thumb|Wizerunek Słonimskiego na [[Kartka pocztowa|kartce pocztowej]] z 1933]]
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-S56603, Warschau, Luftaufnahme von Bränden.jpg|thumb|[[Aerofotografia|Fotografia lotnicza]] płonącego miasta podczas [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy]]]]
'''Alarm''' – wiesz [[Antoni Słonimski|Antoniego Słonimskiego]] opisujący [[Bombardowanie Warszawy (1939)|bombardowanie Warszawy]] we wrześniu 1939{{odn|Kridl|1942|s=374}}. Jeden z najbardziej znanych [[wiersz]]y w [[Literatura polska|literaturze polskiej]]{{odn|Pytasz|1999|s=11}} okresu okupacji{{odn|Sierotwiński|1966|s=10}}{{odn|Adamczyk|2008|s=81}}, uznawany za najbardziej znany wiersz Słonimskiego{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga01|Sam Słonimski nisko cenił swój utwór{{odn|Olszewska|2007}}.}}{{odn|Olszewska|2007}}{{odn|Szwedowicz|2011}}. Premiera utworu miała miejsce 25 grudnia 1939 w [[Boże Narodzenie|bożonarodzeniowej]] audycji radia francuskiego skierowanej do [[Polacy|Polaków]]{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga02|Francuskie audycje w [[Język polski|języku polskim]] były początkowo głównym narzędziem komunikacji literatów z krajem{{odn|Święch|1997|s=105}}.}}, podczas której odczytany został przez – wedle sprzecznych relacji – autora{{odn|Pytasz|1999|s=11}}{{odn|Sierotwiński|1966|s=10}}{{odn|Święch|1997|s=284}} bądź [[Irena Eichlerówna|Irenę Eichlerównę]]{{odn|Pytasz|1999|s=11}}. ''Alarm'' ukazał się drukiem 18 lutego 1940 na łamach nowojorskiego „[[Robotnik (gazeta)#Robotnik na emigracji powojennej|Robotnika Polskiego]]” (nr 7). Został przedrukowany 17 marca 1940 w paryskich „[[Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie|Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich]]” (nr 1){{odn|Pytasz|1999|s=11}}{{odn|Olszewska|2007}}, a także w wielu [[Czasopismo konspiracyjne|czasopismach konspiracyjnych]] w okupowanej Polsce{{odn|Sierotwiński|1966|s=10}}{{odn|Matuszewski|1994|s=77}}.

== Historia ==
Na temat pierwszych dni [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Słonimski pisał po latach w komentarzu do jednego z wydań zbiorczych [[Kroniki tygodniowe|Kronik tygodniowych]]:
{{Cytat
 |treść = Nie wierzyłem w wojnę jeszcze tego pierwszego ranka. Dopiero, gdy otworzyłem radio i usłyszałem słowa „Uwaga, uwaga, przeszedł, Koma trzy”, „Ogłaszam alarm dla miasta Warszawy”. Poczułem lęk i rozpacz, że mój świat się na tych słowach skończył{{odn|Słonimski|2004|s=393}}.
 |autor = Antoni Słonimski
 |źródło = Kroniki tygodniowe 1936-1939
 |styl = środek
}}
Wiersz napisany został w [[Paryż]]u{{odn|Chwastyk-Kowalczyk|2009|s=11}}{{odn|Pytasz|1999|s=10}}{{odn|Święch|1997|s=105}} w dniach 10-16 października 1939{{odn|Pytasz|1999|s=10}}. Jego przedruki ukazały się w prasie zagranicznej (wydawanej w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]], [[Chicago]], [[Budapeszt|Budapeszcie]] Paryżu, [[Londyn]]ie), a także polskiej prasie podziemnej: w Warszawie („[[Polska Żyje]]”{{odn|Szwedowicz|2011}}) i [[Kraków|Krakowie]] okupowanymi przez [[III Rzesza|III Rzeszę]] oraz w [[Wilno|Wilnie]] okupowanym przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]]{{odn|Pytasz|1999|s=11}}. Autor opatrzył swój utwór [[Pseudonim artystyczny|pseudonimem]] ''Paryżanin''{{odn|Pytasz|1999|s=18}}{{odn|Święch|1997|s=105}}.

Wiesz ukazał się m.in. w ''[[Antologia poezji współczesnej|Antologii poezji współczesnej]]'' (w części pt. Obrona{{odn|Święch|1997|s=105}}) opublikowanej w Warszawie w 1941. Zgodnie z mylącą stroną tytułową zbiór wydany został w 1937. Była to pierwsza tego typu antologia najnowszej poezji polskiej{{odn|Święch|1997|s=104}}. 4 grudnia 1941 wiersz opublikowany został w pierwszym numerze „[[Polska (tygodnik)|Polski]]” – oficjalnego organu prasowego [[Ambasada RP w Moskwie|polskiej misji dyplomatycznej w ZSRR]]{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga03|Notabene „Polska” część materiałów czerpała z „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich” (co przyznawał [[Ksawery Pruszyński]], redaktor „Polski”{{odn|Święch|1997|s=305}}, współpracujący wcześniej z „Wiadomościami Polskimi...”{{odn|Święch|1997|s=286}}), a od 1942 (nr 7) uruchomiła analogiczny dział literacki{{odn|Święch|1997|s=305}}.}}{{odn|Święch|1997|s=305}}. W 1942 ''Alarm'' znalazł się w pierwszym z pięciu numerów ''[[Werble Wolności|Werbli Wolności]]'' – [[Broszura|broszur]] wydawanych przez Komisję Propagandy{{odn|Święch|1997|s=111}} działającej przy warszawskim okręgu [[Biuro Informacji i Propagandy|Biura Informacji i Propagandy KG ZWZ-AK]]{{odn|Święch|1997|s=110}}. 

== Budowa ==
Wiersz ''Alarm'' zbudowany jest z trzech zróżnicowanych dwustrofowych części{{odn|Pytasz|1999|s=15}}, przy czym większość omówień tego utworu skupia się w szczególności na pierwszych dwóch{{odn|Pytasz|1999|s=17}}:
* część I (wersy 1-25) – przemiana bezosobowego bohatera, kończąca się [[Personifikacja|personifikacją]] [[Nalot (wojskowość)|nalotu]]{{odn|Pytasz|1999|s=15}};
* część II (wersy 26-37) – [[podmiot liryczny]] (jako [[Tyrtajos]]) wzywający do walki{{odn|Pytasz|1999|s=15-16}}; nawiązanie do bitw [[Bitwa pod Wagram|pod Wagram]] oraz [[Bitwa pod Jeną-Auerstedt|pod Jeną]] jako „przypomnienie chwały oręża francuskiego w walce z narodami germańskimi”. Autor nie wspomina przy tym wprost o [[Napoleon Bonaparte|Napoleonie Bonaparte]], unikając tym samym powiązania z „romantycznym mitem napoleońskim”, o czym świadczy również przywołanie ''[[Hymn Francji|Marsylianki]]''{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga04|Zdaniem [[Paweł Hertz|Pawła Hertza]] i [[Władysław Kopaliński|Władysława Kopalińskiego]] dla pisarzy [[Literatura polska – romantyzm|literatury polskiej okresu romantyzmu]] ''Marsylianka'' nie była „pieśnią walki, ale przede wszystkim rewolucyjnym zawołaniem tłumu spod Bastylii, przemienionym w hymn zatwierdzony przez Konwent, na dodatek przez pewien czas zakazany przez Napoleona”{{odn|Pytasz|1999|s=16}}.}}{{odn|Pytasz|1999|s=16}}
* część III (wersy 38-54) – ostatnie strofy mają „charakter traumatyczny”{{odn|Pytasz|1999|s=18}}; następuje zmiana formuły wypowiedzi (zastąpienie wersów krótszych – od 3 do 12 [[Sylaba|sylab]] – wersami dłuższymi – od 8 do 14 sylab){{odn|Pytasz|1999|s=17}}; wersy 41 i 42 nawiązują do [[Katastrofizm (kultura)|katastroficznego]] wiersza Słonimskiego ''Nie wołaj mnie''{{odn|Pytasz|1999|s=18}}.

== Odbiór ==
W 1941 na temat ''Alarmu'' pozytywnie wypowiadali się na łamach „[[Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza|Dziennika Polskiego]]” [[Antoni Bogusławski]] (nr 364){{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga05|{{Cytuj pismo | nazwisko = Bogusławski | imię = Antoni | tytuł = Poezja polska na emigracji. Cz. 1 | czasopismo = Dziennik Polski | wolumin = 364 | strony = 2 | data = 1941}}}}{{odn|Chwastyk-Kowalczyk|2009|s=11}} oraz [[Arthur Prudden Coleman]] (nr 209), którego zdaniem wiersz wzruszał, lecz nie zachwycał czytelnika{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga06|{{Cytuj pismo | nazwisko = Coleman | imię = Arthur | tytuł = Polscy pisarze na emigracji | czasopismo = Dziennik Polski | wolumin = 209 | strony = | data = 1941}}}}{{odn|Pytasz|1999|s=14}}. Utwór cieszył się popularnością wśród Polaków (w tym [[Polonia|Polonii]]) podczas II wojny światowej{{odn|Olszewska|2007}}. Powszechne było recytowanie wiersza podczas akademii wojskowych [[Polskie Siły Zbrojne|we Francji oraz Londynie]]{{odn|Adamczyk|2008|s=81}}.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | tytuł = Kanonada: interpretacja wierszy polskich (1939-1989) | wydawca = [[Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego]] | miejsce = Katowice | data = 1999 | strony = 9-19 | inni = red. [[Aleksander Nawarecki]] | rozdział = ''Alarm'' Antoniego Słonimskiego | imię r = Marek | nazwisko r = Pytasz | url = https://sbc.org.pl/Content/75601/alarm_antoniego_slonimskiego.pdf | odn = tak}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Matuszewski | imię = Ryszard | tytuł = Miejsce Słonimskiego | czasopismo = Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza | wydawca = [[Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza]] | wolumin = 29 | strony = 71-82 | data = 1994 | url = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Rocznik_Towarzystwa_Literackiego_imienia_Adama_Mickiewicza/Rocznik_Towarzystwa_Literackiego_imienia_Adama_Mickiewicza-r1994-t29/Rocznik_Towarzystwa_Literackiego_imienia_Adama_Mickiewicza-r1994-t29-s71-82/Rocznik_Towarzystwa_Literackiego_imienia_Adama_Mickiewicza-r1994-t29-s71-82.pdf | autor link = Ryszard Matuszewski (literat) | odn = tak}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Chwastyk-Kowalczyk | imię = Jolanta | tytuł = Recenzje polskich książek literackich na łamach londyńskiego „Dziennika Polskiego” w latach 1940–1943 | czasopismo = [[Toruńskie Studia Bibliologiczne]] | wydawca = Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii [[Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu|Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu]] | wydanie = 2 | wolumin = 1 | strony = 9-31 | data = 2009 | url = http://www.home.umk.pl/~tsb/sites/default/files/numer2/chwastyk.pdf | autor link = Jolanta Chwastyk-Kowalczyk | odn = tak}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Sierotwiński | imię = Stanisław | tytuł = Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską: próba przeglądu zdarzeń w układzie chronologicznym | czasopismo = Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Historycznoliterackie | wydawca = Wydawnictwo Naukowe [[Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie|Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie]] | wolumin = 24 | strony = 5-72 | data = 1966 | url = http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/3595/01--Kronika-zycia-literackiego--Sierotwinski.pdf?sequence=1&isAllowed=y | autor link = Stanisław Sierotwiński (1909–1975) | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Słonimski | imię = Antoni | tytuł = Kroniki tygodniowe 1936-1939 | wydawca = LTW | miejsce = Warszawa | data = 2004 | strony = 393 | inni = wstęp i przyp. R. Habielski | odn = tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Adamczyk | imię = Kazimierz | tytuł = Doświadczenia polsko-żydowskie w literaturze emigracyjnej (1939-1980) | wydawca = [[Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego]] | miejsce = Kraków | data = 2008 | strony = 79-104 | isbn = 978-83-233-2580-2 | rozdział = Antysemityzm i nacjonalizm w „Nowej Polsce” Antoniego Słonimskiego | odn = tak}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Kridl | imię = Manfred | tytuł = Polish Literature Abroad | czasopismo = Books Abroad | wydawca = Board of Regents of the [[Uniwersytet Oklahomy|University of Oklahoma]] | wydanie = 16 | wolumin = 4 | strony = 373-377 | język = en | data = 1942 | url = https://www.jstor.org/stable/40082967 | doi = 10.2307/40082967 | autor link = Manfred Kridl | odn = tak}}
* {{Cytuj stronę | url = https://dzieje.pl/postacie/antoni-slonimski-1895-1976 | tytuł = Antoni Słonimski (1895-1976) | nazwisko = Szwedowicz | imię = Agata | data = 2011-11-23 | opublikowany = dzieje.pl | data dostępu = 2020-07-23 | archiwum = https://web.archive.org/web/20200216033004/https://dzieje.pl/postacie/antoni-slonimski-1895-1976 | zarchiwizowano = 2020-02-16 | odn= tak}}
* {{Cytuj stronę | url = https://culture.pl/pl/tworca/antoni-slonimski | tytuł = Antoni Słonimski | nazwisko = Olszewska | imię = Małgorzata | data = 2007 | opublikowany = [[Culture.pl]] | data dostępu = 2020-07-23 | odn= tak}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Święch | imię = Jerzy | tytuł = Literatura polska w latach II wojny światowej | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | data = 1997 | seria = Wielka Historia Literatury Polskiej | isbn = 8301121181 | autor link = Jerzy Święch (literaturoznawca) | odn= tak}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://przekroj.pl/archiwum/artykuly/3867?f=szukaj:S%C5%82onimski Treść wiersza] w archiwum „[[Przekrój (czasopismo)|Przekroju]]” (nr 20 z dn. 26 sierpnia 1945)
* [https://www.polskieradio.pl/68/2461/Audio/331571,Antoni-Slonimski-w-Londynie Audycja Radia Wolna Europa z dn. 10 listopada 1970], podczas której Słonimski recytował ''Alarm'' oraz inne wiersze
* [http://tei.nplp.pl/document/279 List z dn. 29 września 1940], w którym [[Mieczysław Grydzewski]] wspominał [[Kazimierz Wierzyński|Kazimierzowi Wierzyńskiemu]] o wydaniach ''Alarmu''

[[Kategoria:Polskie utwory literackie okresu II wojny światowej]]
[[Kategoria:Polskie utwory poetyckie]]
[[Kategoria:Utwory literackie o II wojnie światowej]]
[[Kategoria:Hasła rozbudowane w ramach akcji Wikipedia na zastępstwie]]