Tekst źródłowy strony Arcymistrz

{{Inne znaczenia|tytułu nadawanego szachistom|[[tytuły klasyfikacyjne w brydżu sportowym]]}}

'''Arcymistrz''' – [[Tytuły i kategorie szachowe|tytuł nadawany szachistom]] przez [[Międzynarodowa Federacja Szachowa|Międzynarodową Federację Szachową (FIDE]]) za wyniki sportowe. Wyróżniony szachista ma prawo dożywotnio posługiwać się tym tytułem. Na oznaczenie tytułu używa się polskiego skrótu ''am'' lub międzynarodowego ''GM'' ([[Język angielski|ang.]] ''grandmaster'') oraz analogicznie dla kobiet ''amk'' i ''WGM''.

== Zasady nadawania tytułu ==
W większości opracowań powielone jest stwierdzenie, że w 1914 roku car Rosji [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]], chcąc uhonorować najsilniejszych szachistów świata uczestniczących w turnieju w [[Petersburg]]u, nazwał ich ''arcymistrzami''. Tego zaszczytu mieli dostąpić: [[Emanuel Lasker]], [[José Raúl Capablanca|Jose Raul Capablanca]], [[Aleksandr Alechin]], [[Siegbert Tarrasch]] i [[Frank Marshall (szachista)|Frank Marshall]]. Najwcześniejsza znana opublikowana wzmianka o takim wydarzeniu pochodzi jednak z roku 1940, a argumenty za jego prawdziwością są dalece niewystarczające. Wiadomo natomiast, że arcymistrzami nazywano wybitnych szachistów już wcześniej. Systematycznie określano tak zwycięzców wielkich zawodów międzynarodowych, począwszy od turnieju w [[Ostenda|Ostendzie]] w roku 1907 (termin w tym znaczeniu pochodził oryginalnie z języka niemieckiego: ''Groẞmeister'')<ref>{{Cytuj |tytuł = Chess Grandmasters by Edward Winter |autor=Edward Winter|data dostępu = 2020-07-09 |opublikowany = www.chesshistory.com |url = https://www.chesshistory.com/winter/extra/grandmasters.html|język=en}}</ref><ref name="Grammel">{{Cytuj | autor = Ulrich Grammel | tytuł = Anmerkungen zum Titel "Großmeister" | url = https://web.archive.org/web/20111113190727/http://www.schachbund.de/chronik/1981/grossmeister/index.html | opublikowany = Deutscher Schachbund | data = 13.11.2011 | język = de}}</ref>.

W 1950 roku FIDE unormowała zasady przyznawania tytułu arcymistrza i nadała tytuły najwybitniejszym szachistom za bieżące i wcześniejsze osiągnięcia. Zaszczytu tego dostąpiło wówczas 27 szachistów:

* najlepsi w tym okresie na świecie: [[Mistrzostwa świata w szachach|mistrz świata]] [[Michaił Botwinnik]] oraz [[Isaak Bolesławski|Izaak Bolesławski]], [[Igor Bondarewski]], [[Dawid Bronstein]], [[Max Euwe]], [[Reuben Fine]], [[Salomon Flohr]], [[Paul Keres]], [[Aleksandr Kotow (szachista)|Aleksandr Kotow]], [[Andor Lilienthal]], [[Mieczysław Najdorf|Miguel Najdorf]], [[Samuel Reshevsky]], [[Wasilij Smysłow]], [[Gideon Ståhlberg|Gideon Stahlberg]] i [[László Szabó]],
* za wcześniejsze osiągnięcia: [[Ossip Bernstein]], [[Oldřich Duras|Oldrich Duras]], [[Ernst Grünfeld]], [[Borislav Kostić]], [[Grigorij Lewenfisz]], [[Géza Maróczy]], [[Jacques Mieses]], [[Wiaczesław Ragozin]], [[Akiba Rubinstein]], [[Friedrich Sämisch]], [[Savielly Tartakower|Ksawery Tartakower]] i [[Milan Vidmar]].

Tytuły arcymistrzyń kobiecych po raz pierwszy nadano w 1976 roku. Otrzymało je wówczas 12 szachistek: [[Nana Aleksandria]], [[Jelizawieta Bykowa]], [[Nona Gaprindaszwili]], [[Natalja Konoplowa|Natalia Konoplewa]], [[Walentina Kozłowska|Walentyna Kozłowska]], [[Ałła Kusznir]], [[Milunka Lazarević]], [[Irina Lewitina]], [[Olga Rubcowa]], [[Ludmiła Rudenko]], [[Marta Lityńska|Marta Szul]] i [[Tatjana Zatułowska|Tatiana Zatułowska]].

Obecnie tytuł jest nadawany, gdy szachista w określonym czasie osiągnął trzy wartościowe rezultaty (tzw. normy) w turniejach międzynarodowych z udziałem arcymistrzów. Tytuł może być również przyznany za inne wybitne osiągnięcia, na przykład za zakwalifikowanie się do [[Szachowe turnieje pretendentów|turnieju]] lub [[Szachowe mecze pretendentów|meczu pretendentów]] albo za zdobycie tytułu [[Mistrzostwa świata juniorów w szachach|mistrza świata juniorów]]. Poza tytułem arcymistrza FIDE przyznaje również mniej prestiżowe tytuły  ''[[Mistrz międzynarodowy|mistrza międzynarodowego]]'', ''[[Mistrz FIDE|mistrza FIDE]]'' i ''[[Kandydat na mistrza FIDE|kandydata na mistrza FIDE]]'' oraz analogiczne tytuły kobiece: ''arcymistrzyni'', ''mistrzyni międzynarodowej'', ''mistrzyni FIDE'' i ''kandydatki na mistrzynię FIDE''. Kobiety mogą również zdobywać – na takich samych zasadach jak mężczyźni – tytuły ''arcymistrza'' i ''mistrza międzynarodowego''. Międzynarodowa Federacja Szachowa przyznaje również tytuł ''arcymistrza'' zawodniczce, która zdobyła tytuł [[mistrzostwa świata kobiet w szachach|mistrzyni świata]].

W 1959 [[Bobby Fischer]], w wieku piętnastu lat (mając dokładnie 15 lat, 6 miesięcy i 1 dzień), otrzymał tytuł arcymistrzowski za zakwalifikowanie się do turnieju pretendentów. Od tego czasu kilkanaścioro młodych szachistów zostało arcymistrzami w jeszcze młodszym wieku, między innymi najsilniejsza szachistka świata, wówczas piętnastoletnia, [[Judit Polgár]] (15-4-28) i ukraiński junior [[Siergiej Kariakin (szachista)|Siergiej Kariakin]], który w 2002 został arcymistrzem, mając dwanaście lat (12-7-0).

== Najmłodsi arcymistrzowie ==
[[Plik:SKarjakin.jpg|thumb|240px|[[Siergiej Kariakin (szachista)|Siergiej Kariakin]] – jeden z trzech szachistów, którzy tytuł arcymistrza zdobyli przed ukończeniem 13 roku życia]]
[[Plik:Hou Yifan cropped.jpg|thumb|240px|[[Hou Yifan]] – najwyżej sklasyfikowana kobieta, która tytuł arcymistrzyni otrzymała przed ukończeniem 15 roku życia]]
Lista obejmuje zawodników, którzy zdobyli tytuł arcymistrza w wieku poniżej 15 lat.<br />
''stan na dzień 04.08.2021''

{| class="wikitable sortable"
|-
!Lp.
!Państwo
!Zawodnik
!Data urodzenia
!Wiek w dniu zdobycia<br />ostatniej normy <nowiki>*</nowiki>
!Rok nadania<br />tytułu
|-
|1
|{{flaga|USA}} Stany Zjednoczone
|[[Abhimanyu Mishra]]
|5 lutego 2009
|12 - 4 - 25
|2021
|-
| 2
| {{flaga|RUS}} Rosja
| {{sortname|Siergiej |Kariakin|Siergiej Kariakin (szachista)}}
| {{dts|12|01|1990}}
| 12 – 7 – 0
| 2002
|-
| 3
| {{flaga|IND}} Indie
| {{sortname|Dommaraju|Gukesh}}
| {{dts|29|05|2006}}
| 12 – 7 – 17
| 2019
|-
| 4
| {{flaga|IND}} Indie
| {{sortname|Parimarjan|Negi}}
| {{dts|09|02|1993}}
| 13 – 4 – 22
| 2006
|-
| 5
| {{flaga|NOR}} Norwegia
| {{sortname|Magnus|Carlsen}}
| {{dts|30|11|1990}}
| 13 – 4 – 27
| 2004
|-
| 6
| {{flaga|CHN}} Chiny
| [[Wei Yi]] <!-- nazwisko chińskie; nie zmieniać na sortname-->
| {{dts|02|06|1999}}
| 13 – 8 – 23
| 2013
|-
| 7
| {{flaga|CHN}} Chiny
| [[Bu Xiangzhi]] <!-- nazwisko chińskie; nie zmieniać na sortname-->
| {{dts|10|12|1985}}
| 13 – 10 – 13
| 1999
|-
| 8
| {{flaga|USA}} Stany Zjednoczone
| {{sortname|Samuel|Sevian}}
| {{dts|26|12|2000}}
| 13 – 10 – 27
| 2014
|-
| 9
| {{flaga|HUN}} Węgry
| {{sortname|Richárd|Rapport}}
| {{dts|25|03|1996}}
| 13 – 11 – 15
| 2010
|-
| 10
| {{flaga|AZE}} Azerbejdżan
| {{sortname|Teymur|Rəcəbov}}
| {{dts|12|03|1987}}
| 14 – 0 – 14
| 2001
|-
| 11
| {{flaga|UKR}} Ukraina 
| {{sortname|Rusłan|Ponomariow}}
| {{dts|11|10|1983}}
| 14 – 0 – 17
| 1997
|-
| 12
| {{flaga|PHL}} Filipiny
| {{sortname|Wesley|So}}
| {{dts|09|10|1993}}
| 14 – 1 – 28
| 2007
|-
| 13
| {{flaga|FRA}} Francja
| {{sortname|Étienne|Bacrot}}
| {{dts|22|01|1983}}
| 14 – 2 – 0
| 1997
|-
| 14
| {{flaga|PER}} Peru
| {{sortname|Jorge Cori|Tello}}
| {{dts|30|07|1995}}
| 14 – 2 – 0
| 2010
|-
| 15
| {{flaga|UKR}} Ukraina
| {{sortname|Illa|Nyżnyk}}
| {{dts|27|09|1996}}
| 14 – 3 – 2
| 2010
|-
| 16
| {{flaga|FRA}} Francja
| {{sortname|Maxime|Vachier-Lagrave}}
| {{dts|21|10|1990}}
| 14 – 4 – 0
| 2005
|-
| 17
| {{flaga|HUN}} Węgry
| {{sortname|Péter|Lékó}}
| {{dts|08|09|1979}}
| 14 – 4 – 22
| 1994
|-
| 18
| {{flaga|CHN}} Chiny
| [[Hou Yifan]] <!-- nazwisko chińskie; nie zmieniać na sortname-->
| {{dts|27|02|1994}}
| 14 – 6 – 2
| 2008
|-
| 19
| {{flaga|RUS}} Rosja
| {{sortname|Anisz|Giri}}
| {{dts|28|06|1994}}
| 14 – 7 – 2
| 2009
|-
| 20
| {{flaga|UKR}} Ukraina
| {{sortname|Jurij|Kuzubow}}
| {{dts|26|01|1990}}
| 14 – 7 – 12
| 2004
|-
|21
|{{flaga|ROU}} Rumunia
|{{Sortname|Bogdan-Daniel|Deac}}
|8 października 2001
|14 – 7 – 27
|2016
|-
| 22
| {{flaga|USA}} Stany Zjednoczone
| [[Dariusz Świercz]]
| {{dts|31|05|1994}}
| 14 – 7 – 29
| 2009
|-
| 23
| {{flaga|VNM}} Wietnam
| [[Nguyễn Ngọc Trường Sơn]]<!-- nazwisko wietnamskie; nie zmieniać na sortname-->
| {{dts|23|02|1990}}
| 14 – 10 – 0
| 2004
|-
| 24
| {{flaga|RUS}} Rosja
| {{sortname|Daniił|Dubow}}
|{{dts|18|04|1996}}
| 14 – 11 – 14
| 2011
|-
| 25
| {{flaga|USA}} Stany Zjednoczone
| {{sortname|Ray|Robson}}
| {{dts|25|10|1994}}
| 14 – 11 – 16
| 2010
|-
| 26
| {{flaga|ITA}} Włochy
| {{sortname|Fabiano|Caruana}}
| {{dts|30|07|1992}}
| 14 – 11 – 20
| 2007
|-
| 27
| {{flaga|ARM}} Armenia
| {{sortname|Samwel|Ter-Sahakian}}
| {{dts|19|09|1993}}
| 14 – 11 – ?
| 2009
|}
<nowiki>*</nowiki> Wiek w dniu zdobycia ostatniej normy (lata – miesiące – dni), jeśli w dniu tym zawodnik był uprawniony do otrzymania tytułu arcymistrza (czyli miał [[ranking szachowy|ranking]] minimum 2500 punktów aktualnie lub w przeszłości albo jego ranking spełniał ten warunek „wirtualnie”).

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Zobacz też ==
* [[mistrz międzynarodowy]]
* [[polscy arcymistrzowie szachowi]]

== Bibliografia ==
* [https://en.chessbase.com/post/fabiano-caruana-youngest-us-and-italian-gm-in-history ChessBase] {{lang|en}}
* [http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=4313 World's Youngest GM – GM Wesley So, age 14] {{lang|en}}
* [https://en.chessbase.com/post/hou-yifan-the-youngest-female-grandmaster-in-history Grandmaster Hou Yifan] {{lang|en}}
* [http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=6165 Richárd Rapport – grandmaster at thirteen] {{lang|en}}
* [http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=6916 GM title for Illya Nyzhnyk in Groningen] {{lang|en}}
* [http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=6951 Chess prodigies and mini-grandmasters revisited] {{lang|en}}
* [http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=7369 Daniil Dubov, grandmaster at fourteen] {{lang|en}}
* [http://en.chessbase.com/post/jan-krzysztof-duda-15-year-old-gains-gm-title-190513 Jan-Krzysztof Duda: 15-year-old gains GM title] {{lang|en}}
* [http://en.chessbase.com/post/profile-of-a-prodigy-samuel-sevian Profile of a Prodigy: Samuel Sevian] {{lang|en}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://web.archive.org/web/20141022122348/http://www.pzszach.org.pl/index.php?idm=4&idm2=125&idm3=191 Przepisy dotyczące nadawania tytułów międzynarodowych na stronie Polskiego Związku Szachowego]
* {{Cytuj stronę | url = http://digitaljesters.com/ | tytuł = Все гроссмейстеры шахматного мира - All Grandmasters of the Chess World | opublikowany = digitaljesters.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20110202194336/http://digitaljesters.com/ | zarchiwizowano = 2011-02-02}}
* [http://ratings.fide.com/advaction.phtml?idcode=&name=&title=g&other_title=&country=%25&sex=&srating=0&erating=3000&birthday=&radio=name&line=asc Lista szachistów i szachistek z tytułem arcymistrza na aktualnej liście rankingowej]
* [http://ratings.fide.com/advaction.phtml?idcode=&name=&title=wg&other_title=&country=%25&sex=&srating=0&erating=3000&birthday=&radio=name&line=asc Lista szachistek z tytułem arcymistrzyni na aktualnej liście rankingowej]
* [https://archive.is/20130628160019/www.chessbase.com/Home/TabId/211/PostId/4010268/a-gm-is-a-gm--fide-title-devaluation-260613.aspx ‘A GM is a GM’? – FIDE title devaluation] {{lang|en}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Arcymistrzowie szachowi|!]]
[[Kategoria:Tytuły szachowe]]