Doramad

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Reklama radioaktywnej pasty do zębów Doramad

Doramad (niem. Doramad Radioaktive Zahncreme, Radioaktywna pasta do zębów Doramad) – pasta do zębów produkowana w Niemczech przez berlińską firmę Auergesellschaft w okresie międzywojennym i w czasach II wojny światowej[1]. Zawierała substancję radioaktywną oznaczaną jako thorium x[2], będącą pochodną toru, radioaktywnego metalu, która zdaniem producentów miała właściwości zdrowotne.

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Założycielem firmy produkującej Doramad był austriacki naukowiec Carl Auer von Welsbach[3]. Pasta do zębów zawierała niewielką dawkę promieniotwórczej substancji uzyskiwanej z toru, który z kolei pozyskiwany był z monacytów[1][3]. Firma Auergesellschaft wykorzystywała tor i metale ziem rzadkich do wytwarzania produktów przemysłowych, między innymi tzw. koszulek Auera; pastę do zębów wytwarzano przy okazji tej działalności jako produkt uboczny[1]. Jej radioaktywność reklamowano jako przynoszącą korzyści zdrowotne, mającą działanie antybakteryjne, przyczyniającą się do wzmocnienia żywotności zębów i dziąseł[1][3].

Zgodnie z przekazem marketingowym producenta pasta miała pobudzać krążenie krwi w dziąsłach, zabijać zarazki i zwiększać siłę życiową tkanek[4]. W latach 30. pastę eksportowano na rynki zagraniczne; reklamowano ją m.in. w czasopismach "Polska Zachodnia"[5][6][7], "Nowy Kurjer"[8] czy "IKC"[9].

Według artykułów reklamowych rozsyłanych przez producentów po towarzystwach stomatologicznych jedyną substancją czynną pasty był wodorotlenek toru[10]. Zgodnie z tym źródłem w stu częściach preparatu znajdowało się: 51 części węglanu sodu, 26 gliceryny, 16 wody destylowanej, 6 mydła sodowego, 1 olejków eterycznych i 0,05 części wodorotlenku toru[10].

Substancja określana w początkach XX wieku jako thorium x w późniejszej nauce sprecyzowana została jako izotop radu-224[11]. Thorium x jest produktem rozpadu toru[12] i była popularną substancją stosowaną w lecznictwie i kosmetologii do lat 60. XX wieku[11]. Wraz ze wzrostem wiedzy na temat zagrożeń związanych z jej stosowaniem zaprzestano jej wykorzystywania w medycynie[11]. W Niemczech thorium x sprzedawano pod nazwą handlową doramad[13].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Przy okazji niemieckiej okupacji Francji podczas II wojny światowej grupa niemieckich naukowców związanych z firmą Auergesselshaft przejęła kontrolę nad znajdującymi się we Francji zapasami toru należącymi do firmy Société des Terres Rares[14]. Zgodnie z relacją fizyka Samuela Goudsmita, Amerykanie prowadzący wywiad niemieckiej nauki w ramach Operacji Alsos, dowiedziawszy się o sprawie jesienią 1944, zakładali, że niemieckie zainteresowanie pierwiastkiem ma związek z próbami rafinacji uranu, na potrzeby produkcji bomby atomowej[14]. W świetle późniejszych informacji uzyskanych przez aliantów od pojmanego przedstawiciela firmy Auer okazało się, że ideą przyświecającą niemieckim chemikom przejmującym francuski tor była również chęć rozwinięcia produkcji pasty do zębów Doramad i innych kosmetyków radioaktywnych w okresie powojennym[14][15]. Sprawa została opisana przez Goudsmita w książce nt. dziejów projektu, Alsos[16][17]. Po wojnie przedsiębiorstwo Auergesselshaft zostało przejęte przez firmę Degussa[1].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Eugen Merzbacher, Readers' Forum: Radioactive toothpaste and reversed helicity, „Physics Today”, 65 (4), 2012, s. 10-11, DOI: 10.1063/PT.3.1500 (ang.).
  2. ↑ Doramad - für "strahlend" weiße Zähne [online], MTA-R.de [dostęp 2022-12-02] (niem.).
  3. ↑ a b c Doramad Radioactive Toothpaste (ca. 1940-1945) [online], Oak Ridge Associated Universities [zarchiwizowane z adresu 2021-10-06] (ang.).
  4. ↑ Lucy Jane Santos, Half Lives. The Unlikely History of Radium., London: Icon Books Ltd, 2020, ISBN 978-1-78578-608-2, OCLC 1158229829.
  5. ↑ Tomasz Borówka, 100 lat temu na Śląsku. Cudowne lekarstwo na wszystkie choroby: promieniotwórczy rad. Serio [online], Ślązag.pl [dostęp 2022-12-02] (pol.).
  6. ↑ Promienie Radium[...], „Polska Zachodnia” (157), Śląska Biblioteka Cyfrowa, 1931, s. 2 [dostęp 2022-12-02] (pol.).
  7. ↑ Zdrowe, białe zęby [...], „Polska Zachodnia” (173), Śląska Biblioteka Cyfrowa, 1931 [dostęp 2022-12-02] (pol.).
  8. ↑ Zdrowe i białe zęby[...], „Nowy Kurjer” (199), 30 sierpnia 1931, s. 10 [dostęp 2022-12-02] (pol.).
  9. ↑ Promienie Radjum [...], „Ilustrowany Kuryer Codzienny” (195), Drukarnia "IKC" w Krakowie, 1931 [dostęp 2022-12-02].
  10. ↑ a b Antoni Cieszyński (red.), Polska Stomatologia, t. 9, 1931, s. 499 [dostęp 2022-12-02] (pol.).
  11. ↑ a b c R Rajaratnam, P Balasubramaniam, J R Marsden, Thorium X and skin cancer: still a problem in the 21st century, „Clinical and experimental dermatology”, 32 (1), 2007, s. 125–126, DOI: 10.1111/j.1365-2230.2006.02279.x, ISSN 0307-6938 [dostęp 2022-12-02].
  12. ↑ Lawrence Scerri, Bernard R. Allen, THORIUM X IN DERMATOLOGY: A CLOSED CHAPTER, „International Journal of Dermatology”, 35 (2), 1996, s. 142–144, DOI: 10.1111/j.1365-4362.1996.tb03284.x, ISSN 0011-9059 [dostęp 2022-12-02] (ang.).
  13. ↑ Abraham Sluczewski, XVI. Thorium X-Doramad-Behandlung bei Dermatosen, „Dermatology”, 28, 13 października 2009, s. 211–229, ISSN 1421-9832 [dostęp 2022-12-02].
  14. ↑ a b c Alsos and the Nazi Thorium [online], Oak Ridge Associated Universities [zarchiwizowane z adresu 2021-10-06] (ang.).
  15. ↑ Samuel Goudsmit, Nazis' Atomic Secrets, „Life”, 20 października 1947, s. 123–134 (ang.).
  16. ↑ Eric Grundhauser, The Mysterious Case of the Radioactive Toothpaste [online], Atlas Obscura, 5 maja 2017 [dostęp 2022-12-02] (ang.).
  17. ↑ Samuel A. Goudsmit, Alsos, Springer Science & Business Media, 1996, ISBN 978-1-56396-415-2 (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Doramad w czasopismach w zbiorach Österreichische Nationalbibliothek
  • Doramad w czasopismach Deutsches Zeitungsportal
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Doramad&oldid=70391787”