Tekst źródłowy strony Jonit

'''Jonit''' – substancja służąca do przeprowadzania selektywnego procesu [[wymiana jonowa|wymiany jonowej]], stosowana w kolumnach jonitowych i filtrach jonitowych. Przepuszczenie przez warstwę jonitu ciekłej lub gazowej [[mieszanina|mieszaniny]] lub [[roztwór|roztworu]] powoduje albo wzbogacenie jej o określony [[jon]] albo przeciwnie pozbycie się z niej określonego jonu. 

Jonity to zwykle [[żel]]e lub substancje porowate, które mają zdolność selektywnego uwalniania jednych jonów i pochłaniania innych. Ich działanie opiera się na fakcie występowania na ich powierzchni określonych chemicznych [[grupa funkcyjna|grup funkcyjnych]], które wiążą jony. Są to zwykle grupy mające silne własności kwasowe lub zasadowe, które w kontakcie z [[rozpuszczalnik]]iem lub roztworem aktywującym (zwykle silnym [[Kwasy|kwasem]] lub [[zasady|zasadą]]) ulegają [[dysocjacja elektrolityczna|dysocjacji elektrolitycznej]] powodującej naładowanie ich powierzchni. 

Każdy jonit ma określoną pojemność jonową – tj. liczbę [[mol]]i jonów, które może zaabsorbować w jednostce swojej masy. Po pełnym wykorzystaniu swojej pojemności jonity wymagają regeneracji. Regeneracja jonitów polega na płukaniu złoża roztworem zawierającym jony, które uległy usunięciu z jonitu np. [[Chlorowodór|HCl]], [[Chlorek sodu|NaCl]], [[Wodorotlenek sodu|NaOH]].

== Rodzaje jonitów ==
[[Plik:Ion exchange resin beads.jpg|thumb|Żywica jonowymienna]]
Ze względu na pochodzenie jonity dzieli się na:
* nieorganiczne
* organiczne:
** [[węgle sulfonowane]]
** [[Żywice jonowymienne (jonity)|żywice jonowymienne]] (jonitowe)

oraz

* syntetyczne
** porowate [[Żywice polimerowe|żywice syntetyczne]] otrzymywane z [[Kopolimery|kopolimerów]] [[styren]]u, [[Aldehyd mrówkowy|formaldehydu]] i [[Monomery|monomerów]] winylowych zawierających w swojej strukturze [[pirydyna|pirydynę]] lub jej pochodne (m.in. [[amberlit]])
** [[żel krzemionkowy]]
** żele krzemionkowo-[[aluminoksany|aluminoksanowe]]
* na bazie materiałów naturalnych
** [[zeolity]], 
** [[montmorylonit]]y, 
** [[glaukonit]]y, 
** [[celuloza|celulozy]]
** [[Węgiel aktywny|węgla aktywnego]] 

Ze względu na rodzaj pochłanianych jonów jonity dzieli się na:
* kationity, które mają na powierzchni grupy o własnościach kwasowych (np. [[grupa sulfonowa|−SO<sub>3</sub>H]], [[fosfoniany|−PO<sub>3</sub>H]], [[grupa karboksylowa|−COOH]], [[tiole|−SH]]), które są zdolne do wiązania [[kation]]ów, np. wymieniacz−SO<sub>3</sub>H + Me<sup>+</sup> → wymieniacz−SO<sub>3</sub>Me + H<sup>+</sup> 
* anionity, które mają na powierzchni grupy o własnościach zasadowych, np. aminowe, −NH<sub>2</sub>, −NRH, −NR<sub>2</sub>, dla anionitów słabo zasadowych lub czwartorzędowe reszty amoniowe, −NR<sub>3</sub><sup>+</sup>, dla anionitów silnie zasadowych; anionity są zdolne do wiązania i wymieniania [[anion]]ów, jak np. [[DEAE celuloza]] w formie [[wodorowęglany|wodorowęglanowej]]: 
::[[celuloza]]−{{chem|[NEt|2|H]|+|[HCO|3|]|−}} + {{chem|A|−}} → celuloza−{{chem|[NEt|2|H]|+|[A]|−}} + {{chem|HCO|−}}
:(proces taki może być wykorzystany do [[chromatografia|rozdziału chromatograficznego]] mieszaniny pochodnych kwasowych, np. krótkich [[oligonukleotydy|oligonukleotydów]]<ref name="Buchi1972">{{cytuj pismo | autor = Buchi, H. | autor2 = Khorana, H.G. | tytuł = CV. Total synthesis of the structural gene for an alanine transfer ribonucleic acid from yeast. Chemical synthesis of an icosadeoxyribonucleotide corresponding to the nucleotide sequence 31 to 50 | czasopismo = Journal of Molecular Biology | wolumin = 72 | wydanie = 2 | strony = 251-288 | rok = 1972 | doi = 10.1016/0022-2836(72)90148-9 | język =}}</ref>)
* jonity [[Amfoteryczność|amfoteryczne]] – mające zdolność pochłaniania zarówno anionów lub kationów.

Ze względu na agregację na:
* objętościowe: gdzie porowaty lub granularny jonit jest dodawany do bezpośrednio do mieszaniny reakcyjnej Lub wypełnia przestrzeń, najczęściej kolumnowego, wymieniacza jonowego.
* membranowe: gdzie jonit tworzy [[Membrana półprzepuszczalna|półprzepuszczalną błonę]] 
* ciekłe: gdzie jonit jest [[Solwatacja|niesolwatacyjną]] cieczą, a jego dyspersja zapewnia dużą powierzchnię aktywnego kontaktu.

Jonity oprócz własności jonowymiennych różnią się również własnościami [[sorpcja|sorpcyjnymi]]. Stąd też w jonicie oprócz wymiany jonów zachodzi sorpcja. Mówi się wówczas o jonitosorbencie, podkreślając w ten sposób, że mamy tu do czynienia z dwoma efektami.

== Zastosowania ==
[[Plik:CationExchCartoon.png|thumb|350px|Wymiana jonów [[wapń|wapniowych]] na [[sód|sodowe]] na jonicie. Proces taki zachodzi podczas [[Twardość wody|zmiękczania wody]]]]
Jonity są szeroko stosowane w laboratoriach i w przemyśle. 

Na przykład do zmiękczania i [[demineralizacja wody|demineralizacji wody]] dla [[energetyka|energetyki]], wydzielania i rozdzielania jonów cennych metali w [[metalurgia|metalurgii]], wydzielania [[uran (pierwiastek)|uranu]] i pochłaniania [[pierwiastek chemiczny|pierwiastków]] [[Radioaktywność|promieniotwórczych]], [[katalizator|katalizowania]] procesów chemicznych, odbarwiania i oczyszczania soków w cukrownictwie oraz przemyśle spożywczym, wydzielania [[Antybiotyki|antybiotyków]] i rozdzielania [[Aminokwasy|aminokwasów]] w przemyśle farmaceutycznym, stanowią podstawę jednej z [[chromatografia|chromatograficznych]] technik analitycznych ([[chromatografia jonowymienna]]).
Wymiennik jonitowy jest integralną częścią każdej domowej zmywarki do naczyń, z tego powodu konieczne jest okresowe uzupełnianie w urządzeniu soli regeneracyjnej.

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj|tytuł = Słownik chemiczny |data = 1982 |isbn = 83-214-0323-9 |inni = Jerzy Chodkowski (red.); Roman Bugaj |miejsce = Warszawa |wydawca = Wiedza Powszechna |oclc = 749428843 }}

[[Kategoria:Chemia analityczna]]
[[Kategoria:Jony]]
[[Kategoria:Inżynieria procesowa]]