Tekst źródłowy strony Język balijski

{{Język infobox
 |nazwa oryginalna = Basa Bali
 |obszar           = [[Indonezja]] – wyspy [[Bali (wyspa)|Bali]], [[Lombok]] i [[Jawa]]
 |liczba mówiących = 3,3 mln (2010){{r|et}}
 |system pisma     = [[alfabet łaciński|łacińskie]], [[pismo balijskie|balijskie]]
 |klasyfikacja     =
* [[Języki austronezyjskie]]
* [[Języki malajsko-polinezyjskie]]
* [[Języki balijsko-sasacko-sumbawańskie]]
* Język balijski
 |język urzędowy   = 
 |organ regulujący = 
 |iso1             = 
 |iso2             = ban
 |iso3             = ban
 |sil              = BZC
 |kod              = ban
 |dialekty         = 
 |mapka            = Balinese language distribution.svg
 |opis             = Mapa rozprzestrzenienia języka balijskiego w Indonezji {{Legenda|#0062FF|Balijski służy jako język ojczysty i ma charakter większościowy}} 
{{Legenda|#74B4FF|Balijski stanowi znaczący język mniejszości}}
 |wikisłownik      = Kategoria:Język balijski
 |dopełniacz       = balijskiego
}}
'''Język balijski''' (balijski ''Basa Bali'') – [[języki austronezyjskie|język austronezyjski]] używany przede wszystkim na wyspie [[Bali (wyspa)|Bali]] i w zachodniej części wyspy [[Lombok]]. Według danych z 2010 roku posługuje się nim 3,3 mln osób<ref name="et">{{Ethnologue |tytuł = Bali |wydanie = 22 |archiwum = https://web.archive.org/web/20190412124822/https://www.ethnologue.com/language/ban |id = ban |zarchiwizowano = 2019-04-12 |data dostępu = 2017-08-19 }}</ref>, większość z nich deklaruje również znajomość [[Język indonezyjski|języka indonezyjskiego]], będącego [[język urzędowy|urzędowym]] w kraju. Jest blisko spokrewniony z językami [[Język sasak|sasackim]] i [[Język sumbawa|sumbawa]], tworzy wraz z nimi grupę [[Języki balijsko-sasacko-sumbawańskie|języków balijsko-sasacko-sumbawańskich]]<ref>{{Cytuj |autor = [[K. Alexander Adelaar|Alexander Adelaar]] |tytuł = Malayo-Sumbawan |czasopismo = [[Oceanic Linguistics]] |data = 2005 |issn = 0029-8115 |wolumin = 44 |numer = 2 |s = 357–388 |jstor = 3623345 |doi = 10.1353/ol.2005.0027 |język = en}}</ref>. W ciągu długiej historii wpływ na jego rozwój miały liczne języki: [[sanskryt]], [[język jawajski|jawajski]], [[język chiński|chiński]], [[język niderlandzki|niderlandzki]], indonezyjski, a ostatnio również [[język angielski|angielski]].

Odnotowano redukcję przekazu międzypokoleniowego, na korzyść wzrastającej roli języka indonezyjskiego<ref name="zein">{{Cytuj książkę | imię = Subhan | nazwisko = Zein | tytuł = Language Policy in Superdiverse Indonesia | rok = 2020 | oclc = 1139891689 | doi = 10.4324/9780429019739 | isbn = 978-0-367-02954-8 | id = {{ISBN|978-0-429-01973-9}} | lccn = 2019031403 | miejsce = Abingdon–New York | wydawca = Routledge | seria = Routledge Studies in Sociolinguistics | strony = 155 | język = en }}</ref><ref name=Balinese2012">{{Cytuj książkę | nazwisko r = Kagami | imię r = Haruya | rok = 2012 | rozdział = National / Local Languages and Youth: A Case Study from Bali | autor = Keith Foulcher, [[Mikihiro Moriyama]], Manneke Budiman (red.) | tytuł = Words in motion: Language and discourse in Post–New Order Indonesia | strony = 173–190 | isbn = 9789971696337 | oclc = 772368902 | miejsce = Singapore/Tokyo | wydawca = NUS Press, National University of Singapore / Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa (ILCAA), Tokyo University of Foreign Studies | język = en }}</ref>. Przyczyniają się do tego małżeństwa mieszane oraz większe znaczenie przypisywane językom o szerszym zasięgu (takim jak indonezyjski i angielski)<ref name=Stern2017>{{Cytuj pismo |imię = Alissa Joy |nazwisko = Stern |tytuł = How Facebook can revitalise local languages: lessons from Bali |czasopismo = Journal of Multilingual and Multicultural Development |rok = 2017 |issn = 0143-4632 |wolumin = 38 |numer = 9 |strony = 788–796 |doi = 10.1080/01434632.2016.1267737 |oclc = 7585347757 |język = en}}</ref>.
[[File:WIKITONGUES - Ni Luh speaking Balinese.webm|thumb|250px|Wypowiedź ustna w języku balijskim]]

== Odmiany społeczne języka ==
Ze względu na podział [[Balijczycy|społeczeństwa balijskiego]] na [[Kasta|kasty]], język balijski ma kilka społecznych odmian, których użycie jest zależne od statusu rozmówców: język niski (''basa biasa'' lub ''basa kasar''), średni (''basa madia'') oraz wysoki (''basa singgih'' lub ''kruna alus''). ''Basa kasar'' opiera się na pierwotnym balijskim zasobie leksykalnym, natomiast ''kruna alus'' zawiera słownictwo bardziej wyrafinowane, w tym wiele zapożyczeń z sanskrytu i klasycznego języka jawajskiego. Rozmawiając z osobami wyżej postawionymi w hierarchii społecznej (ważni urzędnicy, nauczyciele, osoby z wyższych kast, rodzice itp.), należy przejść na ''kruna alus''. Niezależnie od statusu rozmówcy, również mówiąc o sprawach wzniosłych (np. o religii) używa się ''kruna alus''<ref name="practical_balinese">Spitzing G., ''Practical Balinese''. {{Lang|en}}.</ref>.

Przykład zdania:
„Palma kokosowa jest wyższa od bananowca”.

*''Basa kasar'' (język prosty): ''Punyan nyuh tegehan padaang teken punyan biu''.
*''Kruna alus'' (język ugrzeczniony): ''Wit klapa angengan banding ring wit pisang''<ref name="practical_balinese" />.

== Alfabet balijski ==
[[Plik:Hanacaraka-bali.png|350px|left|thumb|Podstawowe znaki alfabetu balijskiego]]
Język balijski ma własne pismo (sylabiczny [[pismo balijskie|alfabet balijski]]) zwane ''aksara Bali'', zbliżone do [[pismo jawajskie|jawajskiego]], wywodzące się pośrednio poprzez [[vatteluttu]] ze starożytnego [[Indie|indyjskiego]] pisma [[brahmi]]. Współcześnie, począwszy od XX wieku, jest zapisywany [[alfabet łaciński|alfabetem łacińskim]]{{r|et}}, podobnie jak język indonezyjski.

== System fonetyczny ==
=== Samogłoski ===
{| class="wikitable" style="text-align: center"
!
! [[Samogłoska przednia|przednie]]
! [[Samogłoska centralna|centralne]]
! [[Samogłoska tylna|tylne]]
|-
! [[Samogłoska wysoka|wysokie]]
| {{IPA|i}}
|
| {{IPA|u}}
|-
! [[Samogłoska środkowa|środkowe]]
| {{IPA|e}}
| {{IPA|ə}}
| {{IPA|o}}
|-
! [[Samogłoska niska|niskie]]
|
| {{IPA|a}}
|
|}

=== Spółgłoski ===
{| class="wikitable" style="text-align: center"
!colspan="2"|
! [[Spółgłoska dwuwargowa|dwuwargowe]]
! [[Spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa|dziąsłowe]]
! [[Spółgłoska podniebienna|podniebienne]]
! [[Spółgłoska tylnojęzykowa|tylnojęzykowe]]
! [[Spółgłoska krtaniowa|krtaniowe]]
|-
!rowspan="2"| [[Spółgłoska zwarta|zwarte]]<br /> i [[Spółgłoska zwarto-szczelinowa|zwartoszczelinowe]]
! <small>[[Dźwięczność|bezdźwięczne]]</small>
| {{IPA|p}}
| {{IPA|t}}
| {{IPA|tʃ}}
| {{IPA|k}}
| {{IPA|ʔ}}
|-
! <small>[[Dźwięczność|dźwięczne]]</small>
| {{IPA|b}}
| {{IPA|d}}
| {{IPA|dʒ}}
| {{IPA|ɡ}}
|
|-
!colspan="2"| [[Spółgłoska szczelinowa|szczelinowe]]
|
| {{IPA|s}}
|
|
| {{IPA|h}}
|-
!colspan="2"| [[Spółgłoska nosowa|nosowe]]
| {{IPA|m}}
| {{IPA|n}}
| {{IPA|ɲ}}
| {{IPA|ŋ}}
|
|-
!colspan="2"| [[Spółgłoska boczna|boczne]]
|
| {{IPA|l}}
|
|
|
|-
!colspan="2"| [[Spółgłoska drżąca|drżące]]
|
| {{IPA|r}}
|
|
|
|-
!colspan="2"| [[Spółgłoska półotwarta|półsamogłoski]]
| {{IPA|w}}
|
| {{IPA|j}}
|
|
|}

== Gramatyka ==
=== Rzeczowniki i przymiotniki ===
* Rzeczowniki i przymiotniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj gramatyczny, liczba mnoga i odmiana przez przypadki. Liczba mnoga wynika z kontekstu: ''Tiang ngidih kacang'' („Poproszę orzeszki”). Stopniowanie przymiotników: ''melah-melahan-paling melah'' (dobry-lepszy-najlepszy);

=== Rodzajniki ===
* Rodzajnik określony tworzy się dodając [[Przyrostek|sufiks]] -e do rzeczownika np. ''kacange'' (ang. {{k|en|the nut}}), dla osób ''i'' przed rzeczownikiem np. ''i bapa'' (ang. {{k|en|the father}});

=== Czasowniki ===
Czasowniki nie mają końcówek, lecz istnieją przedrostki czasownikowe, które mogą nieco zmieniać nagłosową samogłoskę:
* ''nge-'' dla czasowników przechodnich, np. baang > ngemaang (dać)
* ''ma-'' dla czasowników nieprzechodnich, np. jalan > majalan (iść, jechać)
Stronę bierną tworzy się opuszczając przedrostek.
Czasowniki nie odmieniają się przez czasy. Czas czynności określany jest odpowiednimi przysłówkami, np.:
* ''mara'' (właśnie)
* ''dibi'' (wczoraj)
* ''suba'' (już)
* ''tonden'' (jeszcze nie)
* ''lakar'' (wyraża przyszłość)<ref>Spitzing G., ''Practical Balinese'', s. 30–42. {{lang|en}}.</ref>

==Zobacz też==
*[[język malajski balijski]]
*[[:ban:|Wikipedia w języku balijskim<!--{{#invoke:Lang|miejscownik|ban}}-->]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Spitzing G., ''Practical Balinese'', Periplus Editions (HK) Ltd., 2006 {{ISBN|962-593-068-X}} {{lang|en}}.
* {{Majewicz1989|odn=tak}}

== Linki zewnętrzne ==
{{wikisłownik|balijski}}
* [http://www.omniglot.com/writing/balinese.htm Strona poświęcona alfabetowi balijskiemu] {{Lang|en}}
* [https://www.ethnologue.com/language/ban Dane Ethnologue dla języka balijskiego] {{Lang|en}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Balijski}}
[[Kategoria:Bali|Język balijski]]
[[Kategoria:Języki austronezyjskie]]
[[Kategoria:Języki Indonezji]]