Keigo

Keigo (jap. 敬語) – japoński język zwrotów grzecznościowych. W językach europejskich istnieje mniej poziomów formalności, zwykle jeden jak w angielskim lub też dwa jak w polskim czy niemieckim. Mają one też mniejszy wpływ na gramatykę – dotyczą głównie zdań dotyczących współrozmówcy, nie zaś siebie samego czy przedmiotów i osób trzecich.

W języku japońskim istnieje więcej stopni formalności i dotyczą one znacznie szerszego zakresu sytuacji.

Stopnie formalności

Język nieformalny
Język formalny
- neutralny (grzeczny) – teinei-go (jap. 丁寧語)
- modestywny (skromny) – kenjō-go (jap. 謙譲語)
- honoryfikatywny (wywyższający) – sonkei-go (jap. 尊敬語)

W przybliżeniu, w sytuacjach, w których w języku polskim używałoby się zwrotów w trzeciej osobie, po japońsku używa się któregoś języka formalnego, tam zaś, gdzie po polsku używa się zwrotów w drugiej osobie, formalnego neutralnego bądź też nieformalnego.

Zwracając się do osób, którym zgodnie z japońską organizacją społeczną należy się szacunek (co nie do końca pokrywa się z sytuacją w Europie), np. do szefa w pracy, czy do profesora w szkole, powinno się o sobie mówić językiem skromnym, o rozmówcy zaś honoryfikatywnym.

Przedrostki honoryfikatywne o- i go-

Wyrażając szacunek wobec rzeczy, działań związanych z osobą szanowaną używa się z rzeczownikami przedrostków honoryfikatywnych: o- i go-. Oba są często zapisywane tym samym znakiem 御. Jednakże w ostatnich latach o- jest częściej zapisywany znakiem kany お-, a 御 jest używany dla go-. Nie ma zdefiniowanej zasady użycia tych przedrostków, jednakże słowa pochodzące z języka chińskiego (złożenia sinojapońskie) będą poprzedzone go-, a czysto japońskie – o-.

o-taku お宅 → pański [szanowny] dom, dom tego pana
o-shigoto お仕事 → pańska praca
go-kenkyū 御研究 → pańskie badania^[1]

Zaimki i przyrostki

Mówiąc o rozmówcy zwykle używa się nazwiska, imienia, bądź też przezwiska z odpowiednim przyrostkiem.

O sobie nigdy nie mówi się z przyrostkiem, więc nie ma potrzeby istnienia przyrostków formalnych skromnych.

Przyrostki te to:

san (jap. さん) – neutralny formalny przyrostek, mniej formalny od polskich "pan/pani";
sama (jap. 様) – formalny honoryfikatywny, bardziej formalny od polskich „pan/pani”;
sensei (jap. 先生) – formalny, używany wobec nauczycieli, lekarzy, a także prawników (występuje także jako samodzielny rzeczownik);
dono (jap. 殿) – odpowiednik „szanowny pan/szanowna pani”, bardziej formalny niż san, używany w listach, pismach, dokumentach;
kun (jap. 君) – nieformalny, używany wobec znajomych chłopców, używają go osoby o wyższym statusie wobec tych o niższym, mężczyźni o tym samym statusie między sobą oraz każdy w stosunku do młodych chłopców;
chan (jap. ちゃん) – nieformalny, używany wobec dzieci oraz żeńskich członków rodziny, a także między kochankami, bliskimi przyjaciółmi oraz wobec ludzi, których znamy od dziecka;
han (jap. はん) – odpowiednik san w dialekcie kansai-ben, używanym w zachodniej Japonii (m.in. w Osace i Kioto)^[1].

Zaimki w drugiej osobie:

(używanie zaimków w drugiej osobie uważane jest za bardzo poufałe i jako takie w grzecznej mowie powinno być unikane)

anata (jap. あなた), czasem zapisywane znakami 貴方 – nieformalny, używany czasem w stosunku do partnera, współmałżonka.
anta (jap. あんた) – nieformalny
kimi (jap. 君) – nieformalny, używany raczej wobec znajomych dziewczyn
omae (jap. お前) – bardzo nieformalny

Zaimki w pierwszej osobie:

watakushi (jap. 私) – bardzo formalny
watashi (jap. 私) – formalny
atashi (jap. あたし) – nieformalny używany przez kobiety
boku (jap. 僕) – nieformalny używany przez mężczyzn
ore (jap. 俺) – bardzo nieformalny używany przez mężczyzn

Czasowniki

Czasowniki występują w postaci nieformalnej i formalnej, przy czym w przeciwieństwie do języka polskiego dotyczy ich to niezależnie od podmiotu zdania, za to formalizacja dotyczy tylko końcowego czasownika w zdaniu.

Czasowniki nieformalne to te mające końcówki takie jak -ru, -nai, formalne to te z końcówkami typu -masu, -masen. Szczegóły odmiany są przedstawione w artykule odmienne części mowy w języku japońskim.

To jednak dopiero początek – mówiąc językiem skromnym lub honoryfikatywnym należy użyć zupełnie innych form bądź też nawet innych czasowników.

Ogólnie formy honoryfikatywne tworzy się, uzupełniając temat czasownika spółgłoskowego o -i, po czym dodając się przed nim o- (お-), po nim zaś になる (ni naru), np.:

Czytać – 読む (よむ yomu) zmienia się w お読みになる (およみになる o-yomi ni naru).
Otworzyć – 開ける (あける akeru) zmienia się w お開けになる (おあけになる o-ake ni naru)

Formy skromne zaś albo za pomocą analogicznej operacji z użyciem する (suru) zamiast になる (ni naru):

読む (よむ yomu) zmienia się w お読みする (およみする o-yomi suru).
開ける (あける akeru) zmienia się w お開けする (おあけする o-ake suru)

albo też za pomocą formy kauzatywnej koneksywnej -(s)ase-te razem z czasownikiem 頂く (いただく itadaku):

読む (よむ yomu) zmienia się w 読ませて頂く (よませていただく yomasete itadaku)
開ける (あける akeru) zmienia się w 開けさせて頂く (あけさせていただく akesasete itadaku)

Oczywiście wszystkie te formy na końcu zdania muszą być przekształcone w odpowiednie formy masu, np.:

お開けになります (おあけになります o-ake ni narimasu)
開けさせて頂きます (あけさせていただきます akesasete itadakimasu)

Na koniec tabelka wybranych, najpopularniejszych czasowników w formie słownikowej i ich odpowiedniki skromne i honoryfikatywne:

Znaczenie	Normalny czasownik	Język honoryfikatywny	Język skromny
Iść	行く (いく iku)	いらっしゃる irassharu	参る (まいる mairu)
Przychodzić	来る (くる kuru)		参る (まいる mairu)
Być (ożywione)	いる iru		おる oru
Robić	する suru	なさる nasaru	致す (いたす itasu)
Mówić	言う (いう iu)	仰る (おっしゃる ossharu)	申す (もうす mōsu)
Jeść, pić	食べる (たべる taberu), 飲む (のむ nomu)	召し上がる (めしあがる meshiagaru)	いただく itadaku

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Yoko Matsuoka McCLain (University of Oregon): Intermediate Japanese Reading Aids, Volume 2. Tokyo: The Hokuseido Press, 1973, s. 56-58, 59-61.

[hokuseido-1] Yoko Matsuoka McCLain (University of Oregon): Intermediate Japanese Reading Aids, Volume 2. Tokyo: The Hokuseido Press, 1973, s. 56-58, 59-61.

[1]