Krzesiwo sztabkowate
Krzesiwo sztabkowate (in. polskie, trapezowate) – rodzaj żelaznego krzesiwa mającego formę prostokątnej lub nieco trapezowatej sztabki, z umieszczonym w górnej części krzesiwa uszkiem, służącym do mocowania krzesiwa przy pasie. Używane były wraz z krzemiennymi krzesakami do rozpalania ognia.
Większość krzesiw sztabkowatych pochodzi z obszarów obecnej Polski, przez co niektórzy badacze nadają im miano krzesiw polskich[1]. Występują one w inwentarzach kultury przeworskiej, szczególnie licznie w dorzeczu Odry i Warty, lecz nie wiadomo, czy w dorzeczach owych rzek naprawdę mamy do czynienia ze szczególną koncentracją tych zabytków, bowiem wschodnie tereny zajmowane przez przedstawicieli kultury przeworskiej są w dalszym ciągu słabo poznane, przez co nie można jednoznacznie stwierdzić, gdzie występowało ich najwięcej. Pierwsze krzesiwa sztabkowate, odnalezione w inwentarzach kultury przeworskiej, są datowane na schyłek I w., najstarsze zaś, co do których datowania możemy być w pełni pewni, pochodzą z III w. Najwięcej okazów krzesiw sztabkowatych datowanych jest na II w.
Typologia krzesiw sztabkowatych[edytuj | edytuj kod]
Typologię krzesiw sztabkowatych opracował jako pierwszy A. Kokowski[2], następnie temat ten badał M. Jonakowski[3], który opracował nową typologię tych narzędzi. Typologia krzesiw sztabkowatych M. Jonakowskiego różni się znacznie od wcześniejszej, gdyż skupia się na stopniowej ewolucji form samego krzesiwa, a nie na ich jedno- lub dwudzielności.
Według typologii M. Jonakowskiego krzesiwa sztabkowate dzielą się na:
Typ I – typ ten posiada umieszczone u góry uszko, powstałe w wyniku zagięcia zwężającej się górnej części sztabki. Krzesiwa tego typu dzielimy na dwa podtypy:
- IA – uszko zakończone prosto
- IB – uszko wywinięte esowato
W obydwu podtypach, uszko może występować w trzech różnych wariantach, wyodrębnionych na podstawie sposobu ukształtowania uszka względem symetrii zabytku:
- 1 – uszko symetryczne
- 2 – uszko niesymetryczne prawostronnie (niesymetryczne od strony otwartej)
- 3 – uszko niesymetryczne lewostronnie (niesymetryczne od strony zewnętrznego łuku uszka)
Wszystkie wyodrębnione warianty krzesiw można także podzielić ze względu na kształt zakończenia części pracującej na podwarianty:
- a – sztabka prosta lub nieznacznie rozszerzona
- b – sztabka prosta z wachlarzowatą częścią pracującą
- c – sztabka wachlarzowata lub trapezowata
Typ II – w typie tym uszko ma postać niewielkiego wybijanego lub wykuwanego otworu. W obrębie II typu wyróżniono 3 podtypy:
- IIA – prostokątna lub trapezowata sztabka, bez wyodrębnionego uszka, posiadająca niewielki, wybity otwór w górnej partii krzesiwa
- IIB – prostokątna lub trapezowata sztabka z wyodrębnioną w różny sposób główką, zaopatrzoną w otwór
- IIC – trapezowata sztabka z silnie wyodrębnionym, wykutym uchem w górnej części zabytku
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ T. Dąbrowska, Krzesiwa typu skandynawskiego z Kamieńczyka woj. Ostrołęka, W. Nowakowski (red.), [w:] Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa 1996, s. 45-49.
- ↑ A. Kokowski, Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk-Kultur, A. Kokowski (red.), [w:] Memories Archeologiques, Lublin 1985, s. 109-127.
- ↑ M. Jonakowski, Komplet narzędzi do krzesania ognia w kulturze przeworskiej ze szczególnym uwzględnieniem krzesiw sztabkowatych, W. Nowakowski (red.), [w:] Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa 1996, s. 93-104.