Rękawiczka (bajka ludowa)

Rękawiczka

Рукавичка

Znaczek pocztowy przedstawiający bohaterów ukraińskiej bajki ludowej "Rękawiczka" Ukrposzta, 2001
Typ utworu	Bajka ludowa
Wydanie oryginalne
Język	ukraiński

Rękawiczka (ukr. Рукавичка) to tradycyjna ukraińska bajka ludowa, popularna w Ukrainie i dzięki tłumaczeniom na wiele języków znana także poza jej granicami. Jest to opowieść o zgubionej w lesie rękawiczce, którą znajdują zwierzęta i postanawiają w niej zamieszkać. Bajka obrazuje gościnność bohaterów tej historii i uczy dzielenia się i porozumienia z innymi nawet w ciężkich czasach .

Fabuła

Istnieje wiele wariantów tej ukraińskiej bajki ludowej. W każdym z nich człowiek (czasem w towarzystwie psa) zimową porą gubi w lesie rękawiczkę. Przeważnie to dziadek gubi rękawiczkę, są jednak i wersje, kiedy to dziecko (chłopiec) ją traci. Na porzuconą w śniegu rękawiczkę napotykają różne leśne zwierzęta i aby chronić się przed zimowym chłodem, po kolei się do niej wprowadzają za zgodą wcześniej już zamieszkałych bohaterów opowieści.

W różnych wersjach bajki pojawiają się różne zwierzęta chętne do zamieszkania w rękawiczce jednak zawsze kolejni bohaterowie są coraz większego rozmiaru. Przeważnie pierwszą mieszkanką rękawiczki jest Myszka, najmniejsza ze wszystkich zwierząt pojawiających się w bajce. Potem dołącza do niej Żabka, której Myszka pozwala ze sobą zamieszkać. Następni są Zając, po nim (w niektórych wersjach Dzik), Lisiczka i Wilk. Każde zwierzę prosi o zgodę lokatorów rękawiczki zanim się wprowadzi. Wreszcie pojawia się Niedźwiedź, który także chce zamieszkać w rękawiczce. Pozostali mieszkańcy rękawiczki pozwalają mu do siebie dołączyć. Niedźwiedź wpycha się do środka. Jednak rękawiczka ledwie może pomieścić kolejnego już i zarazem ostatniego mieszkańca. Ciasnota sprawia, że rękawiczka pęka a zwierzęta rozbiegają się po lesie. W niektórych wersjach bajki to kichnięcie bohatera jest przyczyną pęknięcia rękawiczki. W innych wersjach rękawiczka pozostaje cała a jej lokatorzy wyskakują z niej w strachu przed nadbiegającym rozszczekanym psem, po czym uciekają w popłochu. Opowieść kończy się, gdy właściciel rękawiczki znajduje ją sam albo z pomocą swego psa.

Bohaterowie

Zwierzęcy bohaterowie bajki są tu spersonifikowani. Tak jak postaci z innych bajek i te postaci symbolizują jakąś cechę ich zachowania lub charakteru. I tak na przykład w wielu bajkach lis jest symbolem przebiegłości, wilk okrucieństwa, zając bojaźliwości, koń ciężkiej pracy i pies lojalności [2]. W „Rękawiczce” bohaterom zostały nadane rymujące się z ich gatunkiem imiona: „Myszka Skrobiłapka”, „Żabka Rechotuszka”, "Zając Długouszek", "Lisiczka Siostrzyczka", "Wilk Szary Brat", „Dziczysko Ostroklisko” i "Niedźwiedź Włóczyłapa”. Imiona te mają podwójne znaczenie odzwierciedlając ich cechy charakteru i pozwalając czytelnikom wyobrazić sobie dokładnie każde zwierzę występujące w bajce.

Metaforyka

Zwierzęta zamieszkujące rękawiczkę są do siebie przyjaźnie nastawione. Mimo tego, że kolejni pojawiający się bohaterowie są coraz więksi i choć rękawiczka robi się coraz ciaśniejsza a w związku z tym warunki mieszkaniowe są coraz trudniejsze, wszyscy starają się żyć w zgodzie i pozwalają nowym zwierzętom do siebie dołączyć (jak w ukraińskim przysłowiu, które mówi: Gdzie jest przyjaźń, tam nie jest ciasno). Można też powiedzieć, że bajka ukazuje gorzki urok długiego życia w ciasnych warunkach, gdzie każde stworzenie dąży do posiadania własnego nawet choćby i małego miejsca zamieszkania.

Według ukraińskiego badacza folkloru Wiktora Dawydiuka bajka ta odzwierciedla wyobrażenia na temat kalendarza dotyczące kolejności polowań na różne zwierzęta zgodnego z sezonem łowieckim. Wskazuje na to w szczególności liczba zwierząt, które przychodzą do rękawiczki, a jest ich przeważnie 7. Kalendarz łowiecki nie wymagał takiej precyzji jak kalendarz rolniczy i miał 7 miesięcy po 7 tygodni, które mają 7 dni, co opiera się na cyklu zmieniających się faz księżyca. Imię niedźwiedzia w ukraińskim oryginale „vedmid’ – nabrid” daje do zrozumienia, że to niedźwiedź, który nie zasnął w barłogu na zimę więc staje się ostatnim w roku obiektem polowania. Pojawienie się w bajce zwierząt domowych jak i tych nie z chowu przemysłowego wskazuje na nawarstwienie się czasów późniejszych kiedy to utrwaliła się i rozpowszechniła uprawa zbóż i hodowla zwierząt.

Tłumaczenia

„Rękawiczka” została przetłumaczona na wiele języków, w tym na język angielski, polski, niemiecki, japoński, azerbejdżański i rosyjski.

Wydania książkowe po polsku

Rękawica. Bajka ukraińska. Wydawnictwo Małysz, Moskwa. Ilustracje: E. Bułatow i O. Wasiljew. Wydawnictwo Nasza Księgarnia. Rok wydania 1976

Rękawiczka. Ukraińska bajka ludowa dla dzieci w wieku przedszkolnym. Tłumaczenie: Mikołaj Durkiewicz. Ilustracje: Walentyna Melnyczenko. Wydawnictwo Wesełka, Kijów. Rok wydania: 1988. ISBN 5-301-00467-0

Rękawiczka. Ukraińska bajka ludowa. Ilustracje: Romana Romanyszyn i Andrij Łesiw. Tłumaczenie: Katarzyna Kotyńska. Seria: Polecone z Zagranicy. Wydawnictwo Dwie Siostry. Wydanie pierwsze: 2019.

Rękawiczka. The Glove. Рукавичка. Tekst: Janusz Kujawa. Ilustracje: Barbara i Tomasz Piątkowscy. Wydanie dwujęzyczne polsko-angielskie z dołączonym tekstem w języku ukraińskim (autor Viktoria Zadorozhna) i kartami pracy (bajka kamishibai). Wydawnictwo Kokoszka. Wydanie pierwsze: 2022. ISBN 978-83-960656-7-4

W kulturze masowej

W 1996 roku Ukraińskie Studio Filmów Animowanych Ukranimafilm stworzyło w Ukrainie film animowany na podstawie bajki. (scenariusz i reżyseria N. Marchenkowa) .

W 2001 roku ukraińska instytucja państwowa zajmująca się świadczeniem usług pocztowych Ukrposzta wyemitowała serię znaczków pocztowych, na których zagościli bohaterowie ukraińskich bajek ludowych, w tym znaczek przedstawiający bohaterów „Rękawiczki”.