Tekst źródłowy strony Rusini

{{Inne znaczenia|ogółu narodów i grup etnicznych|[[Rusini (ujednoznacznienie)]]}}

[[Plik:East European population and languages - Russian map of 1907.jpg|mały|Rosyjska mapa z 1907 roku wydana w [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] przedstawiająca zasięg terytorialny „trójjedynego narodu ruskiego” z Rusinami w znaczeniu Ukraińców (''Małorusowie albo Rusini'')]][[Plik:Польська карта народо-населення Центральної Європи 1927 року..jpg|mały|Polska mapa etniczna z 1927 r. przedstawiająca zasięg terytorialny Rusinów (w znaczeniu Ukraińców)]] 
'''Rusini''' ('''Rusnacy''', '''Ruśniacy''', dawniej też '''Rusacy''') – historyczne [[Naród|narody]] [[Słowianie wschodni|wschodniosłowiańskie]] na ziemiach dawnej [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]], wchodzące później w skład: [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]], [[Korona Królestwa Polskiego|Królestwa Polskiego]] ([[Ruś Czerwona]]) i [[Wielkie Księstwo Moskiewskie|Wielkiego Księstwa Moskiewskiego]], a od drugiej połowy XVI wieku: [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] i [[Carstwo Rosyjskie|Carstwa Rosyjskiego]].

[[Plik:Наймолодший путник Нусьо Дорожинський з паломницьким прапором.jpg|mały|Chłopiec ruski z [[Flaga Ukrainy|flagą narodową]]]]
Nazwa pochodzi od [[Ruś Kijowska|Rusi]] i oznaczała pierwotnie jej mieszkańców. W nomenklaturze polskiej i rosyjskiej termin ''Rusini'' był używany najczęściej dla nazwania [[Ukraińcy|Ukraińców]] (Małorusinów), a ''Rusnacy'' lub ''Ruśniacy'' dla określenia [[Łemkowie|Łemków]]. Podział ten ma charakter zwyczajowy i nie jest ściśle przestrzegany. W niektórych dawnych polskich źródłach Rusinami była nazywana ludność prawosławna bez względu na pochodzenie etniczne, w tym polscy wyznawcy prawosławia. 
 
Narody wschodniosłowiańskie: 
* [[Ukraińcy]]<ref>Nazwa Ukraińców jako narodu pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku.</ref> (''Rusini, Małorusini''<ref>Określenia „Małorusini” i „Mała Ruś” występują już w źródłach średniowiecznych (po raz pierwszy w 1335 roku), a także w nowoczesnej polskiej literaturze, m.in. patrz: Jerzy Hawryluk, ''„Pisali jak chcieli” – spisy ludności w II Rzeczypospolitej'', Ukraińskie Pismo Podlasia „Nad Buhom i Narwoju”, nr 2 (60), 2002 r., [https://web.archive.org/web/20080314202225/http://nadbuhom.free.ngo.pl/art_0944.html dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12]; Grzegorz Rąkowski, ''Polska egzotyczna – przewodnik'', Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 1994, str. 352-356, [https://archive.ph/20120803032148/http://www.jamiolkowski.pl/korzenie/mmprrw.html dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-03, 18:12]; Aleksander Wysocki, ''Zarys problemu świadomości narodowej rdzennych mieszkańców województwa poleskiego w świetle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego'', Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej, nr 27, 2005 r., [https://web.archive.org/web/20160305082047/http://archiwumcaw.wp.mil.pl/biuletyn/b27/b27_6.pdf dostęp 2008-03-03, 18:12]</ref>, ''Małorusowie'', ''Małorosjanie''<ref>Nazwa „Małorosjanie” pojawia się w starszych źródłach. Występuje także w Encyklopedii Powszechnej PWN z 1976 roku. Termin wprowadzony w Cesarstwie Rosyjskim i Niemczech jako synonim nazwy „Ukraińcy”, która na mocy [[Ukaz emski|ukazu emskiego]] była w latach 1876–1905 zakazana. Stąd też pochodzi niemieckie ''Kleinrussen''.</ref>)
* [[Białorusini]] (''Litwini, Białorusy'')
* [[Rosjanie]] (''Moskale, Wielkorusini, Wielkorusy, Wielkorusowie, Wielkorosjanie'')

Wschodniosłowiańskie [[Grupa etniczna|grupy etniczne]]:

* [[Rusini karpaccy|Rusini karpaccy, Karpatorusini]]<ref>Obecnie na Ukrainie toczy się dyskusja, czy mieszkających w [[Obwód zakarpacki|obwodzie zakarpackim]] Rusinów należy uznać do narodowości [[Ukraińcy|ukraińskiej]] czy rusińskiej. W referendum z 1 grudnia 1991 roku 78% mieszkańców tego obwodu opowiedziało się za większą autonomią wobec Ukrainy. Wyniki tego referendum nie zostały jednak uznane przez władze ukraińskie. Utworzony w maju 1993 rząd tymczasowy Rusinów z premierem prof. [[Iwan Turjanica|Iwanem Turjanicą]] w [[Użhorod]]zie został następnie zdelegalizowany w roku 1994. Nowa ukraińska ustawa o partiach i stowarzyszeniach obowiązująca na Ukrainie od roku 1995 utrudnia obecnie wpisywanie do statutów takich postulatów politycznych, które [[Kontestacja|kontestują]] integralność terytorialną Ukrainy. Ustawa nakłada również obowiązek rejestracji list wyborczych we wszystkich obwodach.</ref><ref>W marcu 2008 rada [[Obwód zakarpacki|obwodu zakarpackiego]] uznała istnienie narodowości rusińskiej. Zgodnie z postanowieniem władz obwodowych Rusini będą oficjalnie uznawani za mniejszością narodową. Poza obwodem zakarpackim Rusini jako mniejszość narodowa uznawani są w 22 krajach świata. (w:) Judyta Jewchak, Piotr Kościński, Tatiana Serwetnyk – Rzeczpospolita 13 marca 2008. W Stanach Zjednoczonych, działa m.in. [[Metropolia pitsburska obrządku bizantyjsko-rusińskiego|Rusińska Bizantyjska Metropolia Katolicka]]. [[Zakarpacie|Ruś Zakarpacka]] była częścią składową Austro-Węgier do końca I wojny światowej, od 1918 należała do Czechosłowacji. W marcu 1939 przy pomocy Niemiec Ruś Zakarpacka ogłosiła niepodległość jako Karpato-Ukraina, następnie po kilku dniach została zaanektowana przez [[Węgry]]. Po II wojnie została zajęta przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] i włączona do Ukraińskiej SRR.</ref>:
**[[Łemkowie]], Wengrinowie, [[Zamieszańcy]] i [[Ruś Szlachtowska|Rusini Szlachtowscy]] – w literaturze bywają określani jako oddzielna, karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna; w dawnej literaturze polskiej bywali klasyfikowani jako ludność polska<ref>Porównaj z: Krystyna Pieradzka, ''Na szlakach Łemkowszczyzny'', 1939.</ref>
** Wierchowińcy – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna
** [[Bojkowie]] – w literaturze są określani jako karpatoruska lub ukraińska grupa etniczna, [[Paul Robert Magocsi]] i [[Paul Best]] zaliczają ją do odrębnego narodu karpatoruskiego<ref name="Magosci">W latach 90. XX wieku prof. [[Paul Robert Magocsi]] oraz prof. [[Paul Best]] zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Według nich na terenie obecnej [[Polska|Polski]], [[Słowacja|Słowacji]], [[Ukraina|Ukrainy]] i [[Serbia|Serbii]] mieszka licząca około 1 mln 200 tys. osób społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której zaliczyli Łemków, Bojków i Hucułów. Jak uważają, wobec tej społeczności nie powiodły się próby ukrainizacji, a ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok [[Ukraińcy|Ukraińców]], [[Rosjanie|Rosjan]] i [[Białorusini|Białorusinów]]. Porównaj z: "Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?". J. Lewandowski [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42-43.</ref> 
** [[Huculi]]<ref name="Magosci" /> (''Hucułowie'') – w literaturze są określani jako karpatoruska, ukraińska lub samodzielna grupa etniczna
* [[Tutejsi (społeczność)|Tutejsi]] – ludność wschodniosłowiańska [[Polesie|Polesia]] i [[Podlasie|Podlasia]] mówiąca gwarami przejściowymi: białoruskimi lub ukraińskimi i nie wykazująca jednoznacznego poczucia przynależności do zwartych miejscowych grup narodowościowych.
** [[Poleszucy]] – w literaturze ukraińskiej bywają określani jako ukraińska grupa etniczna, w białoruskiej są określani jako białoruska grupa etniczna. Wielu spośród Poleszuków nie identyfikuje się ani z Ukraińcami, ani z Białorusinami.
** [[Podlaszucy]] – podobnie jak Poleszuków, klasyfikuje się ich jako białoruską i/lub ukraińską grupę etniczną.
* [[Rusini Panońscy]]

== [[Etymologia]] ==
Nazwa ''Rusini'' pochodzi od ''Rusi'' i oznaczała pierwotnie jej mieszkańców. Samo słowo ''Ruś'' pochodzi najprawdopodobniej od [[Języki ugrofińskie|ugrofińskiego]] wyrazu ''Ruotsi,'' które znaczy „brzeżanie, mieszkańcy wybrzeża”. [[Finowie]] do dzisiaj nazywają tak również [[Szwedzi|Szwedów]], od których nazwę tę mogli przejąć, gdyż słowo ''roslag'' oznacza w staronordyjskim „wybrzeże”<ref>Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasło "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).</ref>.
  
'''Inne teorie'''
* Nazwa ta pochodzi od nazwy rzeki [[Roś (rzeka)|Roś]] przepływającej nieopodal [[Kijów|Kijowa]]<ref>С. Н. Сыров. Страницы истории.  Moskwa, «Русский язык», 1979, s. 14.</ref>.
* Nazwa ta pochodzi od nazwy starożytnego plemienia [[Sarmaci|sarmackiego]] – [[Roksolanowie|Roksolanów]]. Hipoteza ta została spopularyzowane przez [[Szymon Zimorowic|Szymona Zimorowica]] w XVII wieku<ref>Zimorowic, Szymon: Roxolanki, to jest ruskie panny, na wesele B. Z. z K. D. ... R. P. 1629 dnia 28 lutego we Lwowie wprowadzone, a teraz światu świeżo pokazane, Kraków 1654, drukarnia F. Cezarego. Porównaj z: Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasła "Rosja" i "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).</ref>.
* Nazwa pochodzi od słowiańskiego wyrazu ''rossieje,'' co oznacza „po ziemi, daleko”; stąd też miałby pochodzić wyraz ''Rossija'' ([[Rosja]]). Hipoteza ta była stworzona przez [[Maciej Stryjkowski|Macieja Stryjkowskiego]] w XVI wieku<ref>Stryjkowski, Maciej: Kronika Polska Litewska, Żmodzka, y wszystkiey Rusi Kijowskiey, Moskiewskiey, światu świeżo pokazane. Rozdział 3. Królewiec 1582, du Gerzego Ostenbergera. Porównaj z: Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, hasła "Rosja" i "Ruś" (Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1927).</ref>.

== Stroje ruskie – galeria ==
<gallery widths="150" heights="110" perrow= style="text-align: center">
Plik:Chelm1861R.jpg|''Polska – Rusini z okolic [[Chełm]]a.'' Litogr. z 1861 r.
Plik:Rusini1836.jpg|''Rusini galicyjscy, karpaccy i podolscy''. Litog. z 1836 r.
Plik:Поліщуки.Гуцули.jpg|''Poleszucy i Huculi''. Ilustracja z 1908 r.
Plik:Великороссияне.jpg|''Typy wielkoruskie I.'' Ilustracja z 1862 r.
Plik:Великороссияне разных губерний 1862 01.jpg|''Typy wielkoruskie II.'' Ilustracja z 1862 r.
</gallery>

== Zobacz też ==
* [[język staroruski]]
* [[język rusiński]]
* [[Ruś]]
* [[Ruski Krstur]]
* [[Zakarpacie|Ruś Zakarpacka]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
{{commonscat|Ruthenians}}
* {{cytuj stronę| url = http://carpatho-rusyn.org/setmap.htm| tytuł =Osadnictwo rusińskie | data dostępu = 2008-09-24| autor = | język =}}

[[Kategoria:Etnografia Białorusi]]
[[Kategoria:Etnografia Rumunii]]
[[Kategoria:Etnografia Ukrainy]]
[[Kategoria:Etnografia Polski]]
[[Kategoria:Rusini| ]]
[[Kategoria:Ruś]]
[[Kategoria:Zakarpacie]]