Alumnat – Zakład Dla Inwalidów Wojennych w Tykocinie: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:48, 26 lut 2015

Widok Alumnatu w Tykocinie – *Encyklopedia staropolska* Zygmunta Glogera

Alumnat – Zakład Dla Inwalidów Wojennych w Tykocinie – wzniesiony w latach 1633–1647 jako przytułek i szpital dla żołnierzy weteranów pochodzenia szlacheckiego i wyznania katolickiego. Trzeci tego typu obiekt w Polsce (po alumnacie przy kaplicy św. Trójcy na ul. Długiej w Warszawie i Trechtymirowie) i jedyny tego typu zachowany do dzisiejszych czasów, zaliczający się do najstarszych w Europie. Przytułek przeznaczony inwalidom wojennym, założony przez marszałka wielkiego księstwa litewskiego, starostę tykocińskiego, Krzysztofa Wiesiołowskiego zapisując na ten cel dobra w Dolistowie. Budowlę usytuowano w miejscu, gdzie wcześniej, w XVI w. istniał należący do króla tzw. "Stary Dworzec".

W 1633 roku Sejm zatwierdził fundację przytułku:

Fundacya szpitala żołnierskiego w Tykocinie, którą Wielmożny Krzysztof Wessolowski, Marszałek nasz Nadworny W. X. L. na maiętności swey dziedziczney w Woiewodztwie Podlaskim, nazwaney Dolistowie, uczynił, y onę w Kancellaryi naszey Koronney Wielkiey, personaliter przyznał: za proźbą onego, a zgodą y konsensem wszech Stanów, we wszystkich punktach in toto approbuiemy; y żeby pomienione dobra, ani in toto, ani in parte, na żadną inszą rzecz, przez Nas, ani Potomki nasze, obrócone nie były; mocą tego Seymu, in perpetuum waruiemy.

Po śmierci kolatora w 1637 i jego żony Aleksandry z Sobieskich (1645), fundację potwierdził sąd sejmowy w roku 1646. Wkrótce tez dokończono prace nad wykańczaniem wnętrz. Przytułek dawał schronienie 12 pensjonariuszom. Podlegał bezpośrednio królowi, a w jego zastępstwie hetmanowi wielkiemu koronnemu. Pozostawał na utrzymaniu starostów, a następnie kolejnych właścicieli dóbr tykocińskich, pełniąc swą funkcję do czasów I Wojny światowej. Szpitalem opiekowały się siostry zakonne z klasztoru benedyktynek w Grodnie. W 1655 roku na rzecz Domu Inwalidów Wojskowych (przytułku) dalszego zapisu dokonał następny starosta tykociński Wojciech Wessel z żoną Marianną z Potockich. W czasie Potopu szwedzkiego obwarowany budynek został 27 stycznia 1656 roku zdobyty przez wojska Pawła Sapiehy. W 1698 roku budynek opisywano jako wymagający remontu. W 1741 roku od pożaru, w trakcie którego spłonął drewniany kościół parafialny, uszkodzone zostało skrzydło wschodnie. Około 1750 roku z polecenia Jana Klemensa Branickiego budynek został przebudowany. M.in. zamurowano przejścia do obu baszt, zbudowano skarpę, wykonano nowe sklepienia we wnętrzach i usunięto detal z elewacji. W XIX wieku budynek nadal pełnił rolę przytułku. W tym okresie na kaplicy umieszczono sygnaturkę. W 1915 roku podczas I Wojny światowej zniszczone zostały dachy budynku - wtedy też budynek przestał pełnić swoją funkcję przytułku. Budynek wyremontowano w latach 1929-1930, łącząc przy tym kaplicę z pomieszczeniem po stronie zachodniej, zasypano kryptę i obniżono połacie dachu co niekorzystnie zniekształciło jego wygląd. Po remoncie budynek zarządzany przez magistrat miasta, użytkowany był jako mieszkanie dla najuboższych rodzin. W trakcie II Wojny światowej w budynku mieścił się areszt, a po 1945 roku został zdewastowany. W 1951 roku przystąpiono do remontu, który zakończono w roku 1953, nie zmieniono jednak ahistorycznego obniżonego pochylenia dachu. Wkrótce został przeznaczony na cele turystyczne.

Obecnie znajduje się w nim hotel i restauracja. Dostępny do zwiedzania.

Nazwa

Samo słowo Alumnat pochodzi od słowa łacińskiego alumnare – żywić, wychowywać. W Polsce Alumnatami nazywano zakłady zapewniające bezpłatnie mieszkanie, opiekę i naukę. Nazwa ta przeszła na domy dla inwalidów wojennych. Zakład w Tykocinie dodatkowo zapewniał opiekę medyczną, oraz kwartalną wypłatę świadczeń dla pensjonariuszy.

Architektura

Murowany jednokondygnacyjny budynek w stylu późnobarokowym, założony na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem. Alumnat posiadał dawniej dwie narożne baszty od strony rzeki Narew co oznacza, że w zamierzeniach mógł pełnić także funkcję obronnego przyczółka mostowego. Kształtem architektonicznym budynek nawiązuje do tradycji obronnego czworobocznego kasztelu, zakorzenionej w budownictwie świeckim XVII w. na Podlasiu i Wielkim Księstwie Litewskim. Jednotraktowe skrzydła mieściły pierwotnie 12 sklepionych izb oraz kaplicę w południowo-wschodnim narożniku. Pod kaplicą znajdowała się krypta, w której chowano zmarłych żołnierzy. Dekorację stanowiły skromne wczesnobarokowe gzymsy i profilowane obramienia okienne.

Alumnat został przebudowany w połowie XVIII w. i włączony w układ kompozycyjny rynku, zyskał cechy budowli późnobarokowej. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków.

Linki zewnętrzne

http://www.monki.com.pl/historia/dzieje_jaswil/dzieje15.html

Bibliografia

Sebastian Wicher "Alumnat wojskowy w Tykocinie" [w:] Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego Z. 8/9 (2003), 7-47

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Plik:Hotel Alumnat Tykocin.jpg|thumb|250 px|Hotel Alumnat (2011)]]
 [[Plik:Alumnat.jpg|thumb|250 px|Widok Alumnatu w Tykocinie – ''Encyklopedia staropolska'' [[Zygmunt Gloger|Zygmunta Glogera]]]]
-'''Alumnat – Zakład Dla Inwalidów Wojennych w Tykocinie''' – wzniesiony w latach [[1633]]–[[1636]] jako przytułek i szpital dla żołnierzy weteranów pochodzenia szlacheckiego i wyznania katolickiego. Trzeci tego typu obiekt w Polsce i jedyny tego typu zachowany do dzisiejszych czasów, zaliczający się do najstarszych w Europie. Przytułek przeznaczony inwalidom wojennym, założony przez [[Marszałek wielki litewski|marszałka]] [[Wielkie Księstwo Litewskie|wielkiego księstwa litewskiego]], starostę tykocińskiego, [[Krzysztof Wiesiołowski|Krzysztofa Wiesiołowskiego]] zapisując na ten cel dobra w [[Dolistowo Stare|Dolistowie]]. Budowlę usytuowano w miejscu, gdzie wcześniej, w [[XVI wiek|XVI]] w. funkcjonował stary dwór królewski.
+'''Alumnat – Zakład Dla Inwalidów Wojennych w Tykocinie''' – wzniesiony w latach [[1633]]–[[1647]] jako przytułek i szpital dla żołnierzy weteranów pochodzenia szlacheckiego i wyznania katolickiego. Trzeci tego typu obiekt w Polsce (po alumnacie przy kaplicy św. Trójcy na ul. Długiej w Warszawie i Trechtymirowie) i jedyny tego typu zachowany do dzisiejszych czasów, zaliczający się do najstarszych w Europie. Przytułek przeznaczony inwalidom wojennym, założony przez [[Marszałek wielki litewski|marszałka]] [[Wielkie Księstwo Litewskie|wielkiego księstwa litewskiego]], starostę tykocińskiego, [[Krzysztof Wiesiołowski|Krzysztofa Wiesiołowskiego]] zapisując na ten cel dobra w [[Dolistowo Stare|Dolistowie]]. Budowlę usytuowano w miejscu, gdzie wcześniej, w [[XVI wiek|XVI]] w. istniał należący do króla tzw. "Stary Dworzec".
 W [[1633]] roku [[Sejm walny|Sejm]] zatwierdził fundację przytułku:
 {{Cytat|Fundacya szpitala żołnierskiego w Tykocinie, którą Wielmożny Krzysztof Wessolowski, Marszałek nasz Nadworny W. X. L. na maiętności swey dziedziczney w Woiewodztwie Podlaskim, nazwaney Dolistowie, uczynił, y onę w Kancellaryi naszey Koronney Wielkiey, personaliter przyznał: za proźbą onego, a zgodą y konsensem wszech Stanów, we wszystkich punktach in toto approbuiemy; y żeby pomienione dobra, ani in toto, ani in parte, na żadną inszą rzecz, przez Nas, ani Potomki nasze, obrócone nie były; mocą tego Seymu, in perpetuum waruiemy.}}
+Po śmierci [[kolator]]a w [[1637]] i jego żony Aleksandry z Sobieskich ([[1645]]), fundację potwierdził sąd sejmowy w roku [[1646]]. Wkrótce tez dokończono prace nad wykańczaniem wnętrz. Przytułek dawał schronienie 12 pensjonariuszom. Podlegał bezpośrednio królowi, a w jego zastępstwie hetmanowi wielkiemu koronnemu. Pozostawał na utrzymaniu starostów, a następnie kolejnych właścicieli dóbr tykocińskich, pełniąc swą funkcję do czasów I Wojny światowej. Szpitalem opiekowały się siostry zakonne z klasztoru benedyktynek w [[Grodno|Grodnie]]. W [[1655]] roku na rzecz Domu Inwalidów Wojskowych (przytułku) dalszego zapisu dokonał następny starosta tykociński Wojciech Wessel z żoną Marianną z Potockich.
+W czasie Potopu szwedzkiego obwarowany budynek został 27 stycznia 1656 roku zdobyty przez wojska Pawła Sapiehy. W 1698 roku budynek opisywano jako wymagający remontu. W 1741 roku od pożaru, w trakcie którego spłonął drewniany kościół parafialny, uszkodzone zostało skrzydło wschodnie. Około 1750 roku z polecenia Jana Klemensa Branickiego budynek został przebudowany. M.in. zamurowano przejścia do obu baszt, zbudowano skarpę, wykonano nowe sklepienia we wnętrzach i usunięto detal z elewacji. W XIX wieku budynek nadal pełnił rolę przytułku. W tym okresie na kaplicy umieszczono sygnaturkę. W [[1915]] roku podczas I Wojny światowej zniszczone zostały dachy budynku - wtedy też budynek przestał pełnić swoją funkcję przytułku. Budynek wyremontowano w latach 1929-1930, łącząc przy tym kaplicę z pomieszczeniem po stronie zachodniej, zasypano kryptę i obniżono połacie dachu co niekorzystnie zniekształciło jego wygląd. Po remoncie budynek zarządzany przez magistrat miasta, użytkowany był jako mieszkanie dla najuboższych rodzin.
-Po śmierci [[kolator]]a w [[1637]] i jego żony Aleksandry z Sobieskich ([[1645]]), fundację potwierdził sąd sejmowy w roku [[1646]]. Na rzecz Domu Inwalidów Wojskowych (przytułku) dalszego zapisu dokonał następny ówczesny starosta tykociński Wojciech Wessel z żoną Marianną z Potockich w [[1655]] roku.
+W trakcie II Wojny światowej w budynku mieścił się areszt, a po 1945 roku został zdewastowany. W 1951 roku przystąpiono do remontu, który zakończono w roku 1953, nie zmieniono jednak ahistorycznego obniżonego pochylenia dachu. Wkrótce został przeznaczony na cele turystyczne.
-Przytułek dawał schronienie 12 pensjonariuszom. Podlegał bezpośrednio królowi, a w jego zastępstwie hetmanowi wielkiemu koronnemu. Pozostawał na utrzymaniu starostów, a następnie kolejnych właścicieli dóbr tykocińskich, pełniąc swą funkcję do czasów I Wojny światowej. Szpitalem opiekowały się siostry zakonne z klasztoru benedyktynek w [[Grodno|Grodnie]]. Budynek został zniszczony w latach [[1914]]–[[1920]]. Odbudowano go po [[1930]] roku.
-W okresie międzywojennym, zarządzany przez magistrat miasta, użytkowany był jako mieszkanie dla najuboższych rodzin.
-Po II wojnie światowej, został przeznaczony na cele turystyczne.
 Obecnie znajduje się w nim hotel i restauracja. Dostępny do zwiedzania.
@@ Linia 19: / Linia 16: @@
 == Architektura ==
+Murowany jednokondygnacyjny budynek w stylu późnobarokowym, założony na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem. Alumnat posiadał dawniej dwie narożne baszty od strony rzeki [[Narew]] co oznacza, że w zamierzeniach mógł pełnić także funkcję obronnego przyczółka mostowego. Kształtem architektonicznym budynek nawiązuje do tradycji obronnego czworobocznego kasztelu,  zakorzenionej w budownictwie świeckim [[XVII wiek|XVII]] w. na [[Podlasie|Podlasiu]] i [[Wielkim Księstwie Litewskim|Wielkim Księstwie Litewskim]].
-Obiekt wpisany do rejestru zabytków.
+Jednotraktowe skrzydła mieściły pierwotnie 12 sklepionych izb oraz kaplicę w południowo-wschodnim narożniku. Pod kaplicą znajdowała się krypta, w której chowano zmarłych żołnierzy. Dekorację stanowiły skromne wczesnobarokowe gzymsy i profilowane obramienia okienne.
-Murowany, jednokondygnacyjny budynek w stylu późnorenesansowym, założony na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem, posiadał dawniej dwie [[Wieża|wieże]] od strony rzeki [[Narew]]. Kształtem architektonicznym nawiązuje do tradycji [[Zamek|zamku]], mocno zakorzenionej w budownictwie świeckim w [[XVII wiek|XVII]] w. na [[Podlasie|Podlasiu]] i [[Litwa|Litwie]].
-Jednotraktowe skrzydła mieściły pierwotnie 12 sklepionych izb oraz kaplicę. Przebudowany w połowie [[XVIII wiek|XVIII]] w. i włączony w układ kompozycyjny rynku, zyskał cechy budowli późnobarokowej.
+Alumnat został przebudowany w połowie [[XVIII wiek|XVIII]] w. i włączony w układ kompozycyjny rynku, zyskał cechy budowli późnobarokowej.
+Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków.
 == Linki zewnętrzne ==