Episteme: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 02:42, 24 lut 2021

Episteme (stgr. ἐπιστήμη) – w filozofii starożytnej Grecji pojęcie oznaczające wiedzę naukową. Używane jest w dwóch zasadniczych kontekstach:

episteme oznaczająca wiedzę pewną, niepodważalną, uzasadnioną i przeciwstawianą opinii (doksa, stgr. δόξα) czy wiedzy niepewnej^[1],
episteme oznaczające wiedzę teoretyczną, przeciwstawianą umiejętnościom praktycznym (techne stgr. τέχνη) i doświadczeniu (empeiria )^[2].σοφία

W starożytnej Grecji funkcjonowały także inne słowa bliskoznaczne. Presokratycy używali raczej takich słów jak sofia (stgr. σοφία, tłumaczona często jako mądrość), gnome (stgr. γνώμη) czy gnosis (stgr. γνῶσῐς)^[1].

Od słowa episteme pochodzi nazwa działu filozofii: epistemologia, czyli teoria poznania.

Platon

Platon nie przeprowadził systematycznej analizy pojęcia episteme. Pojawia się ono u niego często, przeciwstawiane techne jako wiedzy praktycznej. Episteme było wiedzą wyższą, dotyczącą prawdziwego świata idei, poznawana rozumowo, w przeciwieństwie do doksy, która dotyczy świata zmysłowego, złudnego^[3].

Arystoteles

Dla Arystotelesa episteme oznacza wiedzę naukową i przeciwstawiana jest techne i doświadczeniu. Poznanie takie następuje poprzez badanie czy dociekanie (theorein, stgr. θεωρεῖν) i ma charakter spekulatywny. Episteme uprawiana jest przez filozofów. Jest to poznanie tego, co najbardziej istotne w rzeczywistości: jej wyabstrahowanej z konkretu formy. Wiedza taka dotyczy tego, co jest ogólne, konieczne i istotne. Ma charakter pojęciowym^[4].

Podstawą wiedzy naukowej u Arystotelesa są: definicja (dotycząca formy) i sylogizm, jako forma dowodzenia jej istotnych atrybutów, wywodzonych za pomocą dedukcji^[4].

Wiedza ta ma odpowiadać na pytanie "dlaczego" coś jest jakieś i szuka przyczyn rzeczywistości^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b Preus 2007 ↓, s. 105.
↑ Parry 2014 ↓.
↑ Preus 2007 ↓, s. 105-106.
↑ ^a ^b ^c Narecki 1994 ↓.

Bibliografia

RichardR. Parry RichardR., ''Episteme'' and ''Techne'', Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 22 czerwca 2014, ISSN 095-5054 [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).
AnthonyA. Preus AnthonyA., Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy, Lanham, Maryland–Toronto–Oxford: The Scarecrow Press, Inc, 2007, ISBN 0-8108-5487-2 .
KrzysztofK. Narecki KrzysztofK., Słownik terminów Arystotelesowych, [w:] EwaE. Głębicka, NarcyzaN. Szancer (red.), Arystoteles. Dzieła wszystkie, t. 7, Warszawa: PWN, 1994, s. 50-51 .

[CITEREFPreus2007105-1] Preus 2007 ↓, s. 105.

[CITEREFParry2014-2] Parry 2014 ↓.

[CITEREFPreus2007105-106-3] Preus 2007 ↓, s. 105-106.

[CITEREFNarecki1994-4] Narecki 1994 ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Inne znaczenia|2=[[Wydawnictwo Episteme]]}}
 [[Plik:Efez Celsus Library 5 RB.jpg|thumb|Personifikacja ''Episteme''. Rzeźba w [[Biblioteka Celsusa|Bibliotece Celsusa]] w [[Efez]]ie w [[Turcja|Turcji]].]]
-'''Episteme''' ({{greka|ἐπιστήμη}}) – w [[Filozofia starożytna|filozofii starożytnej Grecji]] pojęcie oznaczające wiedzę. Używane jest w dwóch zasadniczych kontekstach:
+'''Episteme''' ({{greka|ἐπιστήμη}}) – w [[Filozofia starożytna|filozofii starożytnej Grecji]] pojęcie oznaczające wiedzę naukową. Używane jest w dwóch zasadniczych kontekstach:
 * ''episteme'' oznaczająca wiedzę pewną, niepodważalną, uzasadnioną i przeciwstawianą opinii (''[[doksa]]'', {{greka|δόξα}}) czy wiedzy niepewnej{{odn|Preus|2007|s=105}},
-* ''episteme'' oznaczające wiedzę teoretyczną, przeciwstawianą umiejętnościom praktycznym (''[[techne]]'', {{greka|τέχνη}}){{odn|Parry|2014}}.
+* ''episteme'' oznaczające wiedzę teoretyczną, przeciwstawianą umiejętnościom praktycznym (''[[techne]]'' {{greka|τέχνη}}) i [[doświadczenie|doświadczeniu]] (''empeiria'' ){{odn|Parry|2014}}.σοφία
-W starożytnej Grecji funkcjonowały także inne słowa bliskoznaczne. [[Filozofia przedsokratejska|Presokratycy]] używali raczej takich słów jak ''sofia'' (tłumaczona często jako [[mądrość]]), ''gnome'' czy ''gnosis''{{odn|Preus|2007|s=105}}.
+W starożytnej Grecji funkcjonowały także inne słowa bliskoznaczne. [[Filozofia przedsokratejska|Presokratycy]] używali raczej takich słów jak ''sofia'' ({{greka|σοφία}}, tłumaczona często jako [[mądrość]]), ''gnome'' ({{greka|γνώμη}}) czy ''gnosis'' ({{greka|γνῶσῐς}}){{odn|Preus|2007|s=105}}.
-W filozofii [[Platon]]a ''episteme'' oznaczała wiedzę dotyczącą prawdziwego świata [[idea|idei]], poznawana [[rozum]]owo, w przeciwieństwie do doksy, która dotyczy świata zmysłowego, złudnego. U [[Arystoteles]]a wiedza ma postać systemu [[sylogizm]]ów, w którym wychodząc od [[przesłanka|przesłanek]], wyprowadza się kolejne twierdzenia za pomocą [[rozumowanie dedukcyjne|dedukcji]]. ''Episteme'' była ogólna i pewna. Dzieliła się na wiedzę teoretyczną (spekulatywną), praktyczną (związaną z działaniem [[etyka|etycznym]] czy [[Działania polityczne|politycznym]]) i wytwórczą (pojetyczną – ''techne''){{odn|Preus|2007|s=105-106}}.
 Od słowa ''episteme'' pochodzi nazwa działu filozofii: [[epistemologia]], czyli teoria poznania.
+== Platon ==
+[[Platon]] nie przeprowadził systematycznej analizy pojęcia ''episteme''. Pojawia się ono u niego często, przeciwstawiane ''techne'' jako wiedzy praktycznej. ''Episteme'' było wiedzą wyższą, dotyczącą prawdziwego świata [[idea|idei]], poznawana [[rozum]]owo, w przeciwieństwie do [[doksa|doksy]], która dotyczy świata zmysłowego, złudnego{{odn|Preus|2007|s=105-106}}.
+== Arystoteles ==
+Dla [[Arystoteles]]a ''episteme'' oznacza ''wiedzę naukową'' i przeciwstawiana jest ''techne'' i doświadczeniu. Poznanie takie następuje poprzez badanie czy dociekanie (''theorein'', {{greka|θεωρεῖν}}) i ma charakter [[spekulacja (filozofia)|spekulatywny]]. Episteme uprawiana jest przez filozofów. Jest to poznanie tego, co najbardziej istotne w rzeczywistości: jej wyabstrahowanej z konkretu [[forma substancjalna|formy]]. Wiedza taka dotyczy tego, co jest ogólne, konieczne i istotne. Ma charakter pojęciowym{{odn|Narecki|1994}}.
+Podstawą wiedzy naukowej u Arystotelesa są: [[definicja]] (dotycząca formy) i [[sylogizm]], jako forma dowodzenia jej istotnych atrybutów, wywodzonych za pomocą [[rozumowanie dedukcyjne|dedukcji]]{{odn|Narecki|1994}}.
+Wiedza ta ma odpowiadać na pytanie "dlaczego" coś jest jakieś i szuka [[przyczynowość|przyczyn]] rzeczywistości{{odn|Narecki|1994}}.
 == Przypisy ==
@@ Linia 16: / Linia 24: @@
 == Bibliografia ==
 * {{cytuj | url = http://plato.stanford.edu/entries/episteme-techne/ | autor = Richard Parry; | tytuł = ''Episteme'' and ''Techne'' | data = 2014-06-22 | redaktor = Edward N. Zalta | praca = [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] | język = en | wydawca = Metaphysics Research Lab, [[Uniwersytet Stanforda|Stanford University]] | opis = Winter 2017 Edition | issn = 095-5054 | data dostępu = 2018-01-30 | archiwum = http://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/episteme-techne/ | zarchiwizowano = 2017-12-21 | odn = tak}}
-* {{cytuj książkę | nazwisko=Preus | imię=Anthony | tytuł=Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy | miejsce= Lanham, Maryland–Toronto–Oxford | wydawca=The Scarecrow Press, Inc | rok = 2007 | isbn =0-8108-5487-2 | odn=tak}}
+* {{cytuj | autor =Anthony Preus | tytuł=Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy | miejsce= Lanham, Maryland–Toronto–Oxford | wydawca=The Scarecrow Press, Inc | data = 2007 | isbn =0-8108-5487-2 | odn=tak}}
+* {{cytuj | autor =Krzysztof Narecki|rozdział=Słownik terminów Arystotelesowych | tytuł=Arystoteles. Dzieła wszystkie| redaktor=Ewa Głębicka, Narcyza Szancer|wolumin=7|miejsce= Warszawa| wydawca=PWN | data = 1994 | s=50-51}}
 [[Kategoria:Starogreckie pojęcia filozoficzne]]