Sztuka przetrwania

Sztuka przetrwania (inaczej: surwiwal, survival) – rodzaj aktywności człowieka skierowanej na gromadzenie wiedzy i umiejętności związanych z przetrwaniem w warunkach ekstremalnych.

Rodzaje surwiwalu

Surwiwal występuje w wielu odmianach, które można ukształtować dla własnych potrzeb. Ze względu na kryterium charakteru aktywności surwiwalowej zazwyczaj wyróżnia się trzy główne odmiany: militarny, zielony i miejski

• surwiwal militarny – celem jest, podobnie jak w wojsku, nabycie i utrzymanie umiejętności pozwalających na zachowanie sprawności i życia dla wykonania ustalonego zadania. Ten element decyduje o charakterze szkolenia. Mogą tu występować formy rekreacyjne, ale surwiwal militarny może być traktowany jako faktyczne utrzymywanie wojskowej sprawności na wypadek działań wojennych
• surwiwal zielony – celem jest nabycie i utrzymanie umiejętności pozwalających na samowystarczalną egzystencję w warunkach przebywania poza cywilizacją. Istnieje tu duży związek z naturą. Ten rodzaj surwiwalu nastawiony jest silnie na rekreację, ale przygotowuje też do działań w warunkach zagrożeń podczas klęsk żywiołowych, katastrof komunikacyjnch, itp.
• surwiwal miejski – celem surwiwalu miejskiego jest działanie samowystarczalne w warunkach metropolii, a więc szukania możliwości przetrwania w zagęszczeniu uwarunkowań społecznych. Ten rodzaj surwiwalu stawia nacisk na doświadczanie własnych możliwości i elementy poznawcze.

Sztuka przetrwania jako rekreacja

Uważa się, że sztuka przetrwania przynależy do grupy zwanej sportami ekstremalnymi. Ze względu na zamknięty charakter, utrudniający śledzenie przebiegu, brak form rywalizacji, a także brak jakichkolwiek formalnych struktur spotyka się również pogląd, że jest to spontaniczna działalność rekreacyjna.

Jako forma rekreacji, sztuka przetrwania wiąże się ze szkoleniem polegającym na ćwiczeniu odporności fizycznej i psychicznej. Różne odmiany surwiwalu (militarny, zielony , miejski) łączy dążenie do ogólnej zaradności w sytuacjach trudnych i opresyjnych. Ma to być przeciwwaga dla sygnalizowanej przez psychologów dominacji postawy wyuczonej bezradności wśród społeczeństw wysoko rozwiniętych.

Sztuka przetrwania jako samodoskonalenie

Jeden z czołowych surwiwalowców w Polsce, Krzysztof Kwiatkowski, przeciwstawia okazjonalnemu surwiwalowi rekreacyjnemu specyficzną formę samodoskonalenia ciągłego, wyzwalającego własną aktywność (rozumianą jako "nie bycie bezradnym"), kształcącego "orientację w rzeczywistości". Nazywa tę postawę "surwiwal jako modus vivendi – sposób życia". W jego opisie surwiwal jest multidyscyplinarny: łączy podstawową wiedzę z psychologii, fizjologii, medycyny i ratownictwa, botaniki, fizyki i chemii, geografii, meteorologii oraz traperki. Dotyczy w tym samym stopniu przetrwania na odludziu w górach lub w lesie, jak i trzęsienia ziemi, wichury, pożaru czy powodzi, a także uniknięcia skutków ludzkiej agresji czy autodestrukcji (depresji, nałogów itp.). Gromadzona wiedza, doskonalona w indywidualnych bądź grupowych ćwiczeniach, ma prowadzić do ogólnej sprawności psychofizycznej, której specyfikę Kwiatkowski nazywa "stałą gotowością do ratownictwa".

Jego zdaniem zajmowanie się surwiwalem (nie tożsame z "uprawianiem" – jak sportu) nie wiąże się ze szczególnymi predyspozycjami fizycznymi czy psychicznymi, lecz w konsekwencji w naturalny sposób prowadzi do rozwoju wielu funkcji psychofizycznych organizmu. Autor uważa, że surwiwal wymaga refleksyjności, stałego wzbogacania indywidualnego doświadczenia. Ponieważ obszarem zainteresowania surwiwalu jest "ekstremum" oraz bezpieczne przekraczanie indywidualnych barier i zahamowań – może się przyczynić do zwiększenia zrównoważenia psychicznego i odporności na stres. Celem sztuki przetrwania jest przede wszystkim wzrost zaradności i skuteczności w działaniach.

W lipcu 2008 odbyła się pierwsza w Polsce konferencja naukowa poświęcona surwiwalowi zorganizowana przez Wyższą Szkołę Zawodowa w Białej Podlaskiej przy współudziale AWF z Warszawy i Krakowa. W wyniku prowadzonych rozważań będzie wydana praca zbiorowa - pierwsze polskie naukowe opracowanie na temat surwiwalu.

Źródła i instytucjonalne formy sztuki przetrwania

W formie znanej jako "sposób przetrwania" surwiwal istnieje od drugiej połowy XX wieku w związku z rozwojem szkoleń w okresie wojny w Korei. Duże straty wśród pilotów amerykańskich zestrzelonych nad terytorium wroga wymusiły przygotowywanie żołnierzy do przetrwania w nieprzyjaznych warunkach.

Mimo że powszechnie uważa się surwiwal za dziedzinę militarną, korzenie sztuki przetrwania znajdują się w prehistorii, u tzw. "dzikich ludów" oraz w życiu codziennym wsi. Surwiwal jest bliski skautingowi, woodcraftowi, harcerstwu. Surwiwal z zamysłu ma być metodą przeciwdziałającą i korygującą naruszoną równowagę między naturą a cywilizacją.

Szkoły przetrwania

Szkoła przetrwania to zorganizowana forma surwiwalu, z podziałem na adeptów i instruktorów, w której celem dla grupy jest nabycie lub doskonalenie posiadanych umiejętności, w warunkach wcześniej zaplanowanych, z wykorzystaniem specyficznej "surwiwalowej metodologii". Pierwszą w Europie szkołę przetrwania założył Jacek Pałkiewicz w Bassano del Grappa. Ten rodzaj działalności jest naśladowany przez firmy turystyczne oraz zajmujące się teamworkingiem idące jednak zdecydowanie w stronę form rekreacyjno-integracyjnych, z pominięciem elementów kompetencyjnych. Tego rodzaju działania są dla uczestników zazwyczaj formą jednorazową i doraźną – w przeciwieństwie do zakładanego wieloletniego doskonalenia surwiwalowego.

Sztuka przetrwania w mediach

W Europie do aktywnych organizatorów i propagatorów sztuki przetrwania należą m.in. Bear Grylls, Raymond Mears, których programy dotyczące przetrwania w trudnych warunkach regularnie pokazywane są w telewizji w Discovery Channel, czy John Wisemann, na którego doświadczeniu zdobytym w jednostkach SAS bazują szkolenia wielu firm survivalowych. Pierwszy z nich reprezentuje leśny styl surwiwalu, drugi głównie militarny i miejski.

W polskiej prasie informacje o surwiwalu pojawiały się w periodykach takich jak Komandos, czy nieistniejących Żołnierzu Polskim i Survivalu.

Obszary zainteresowania

Surwiwal skupia się na zagadnieniach związanych z przetrwaniem osobniczym. W ramach działań przetrwaniowych można wyodrębnić te związane z ochroną (funkcjonowaniem) organizmu, a więc zapewnieniem:

• obecności tlenu (oddychanie)
• utrzymania poziomu energii

• ciepłota zewnętrzna powiązana ze znalezieniem (budową) schronienia oraz odzieżą
• znajomości rozpalania i utrzymywania ognia
• ciepłota wewnętrzna powiązana z pokarmem (dostarczaniem kalorii) oraz jego przyrządzaniem

• utrzymania poziomu nawodnienia organizmu (zdobywanie i uzdatnianie wody)
• swobody poruszania
• umiejętności unikania zagrożeń
• sprawności wszystkich funkcji ciała i umysłu
• sprawności funkcjonowania społecznego

Biorąc pod uwagę te dziedziny ludzkiej wiedzy, z których czerpie surwiwal, da się wyróżnić następujące obszary (przykłady):

• botanikę
• fizjologię
• medycynę
• psychologię
• geografię
• meteorologię
• fizykę
• chemię
• materiałoznawstwo i obróbkę materiałów
• traperkę
• myślistwo i rybołówstwo
• sztukę kamuflażu

Bibliografia

Autorzy polscy

• Kozłowski S., Granice przystosowania, Warszawa 1986; ISBN 83-214-0287-9
• Krzysztof Kwiatkowski, Survival po polsku – nowa edycja, Łódź (1996) 2001; ISBN 83-85797-79-3; ISBN 83-85797-77-7
• Jacek Pałkiewicz, Survival. Sztuka przetrwania, Bellona, Warszawa 1994
• Jacek Pałkiewicz, Sztuka przetrwania w mieście, Bellona, Warszawa 1994
• Jacek Pałkiewicz, Sztuka przetrwania w wodzie, Bellona, Warszawa 1996
• Pawełek A., Survival, PIW, Warszawa 2004
• Trembaczowski A., Zanim wyruszysz, czyli coś o survivalu, Bellona, Warszawa 1998
• Uryn BA., Survival z ludzką twarzą. Bellona, Warszawa 2001

Autorzy zagraniczni

• Ashcroft F., Życie w warunkach ekstremalnych, MUZA SA, Warszawa 2002
• Darman P., Podręcznik Survivalu, Pelta, Warszawa 1996
• Elstner F. A., Na tropie przygody, Katowice 1989
• Marshall S., Szkoła przetrwania, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000
• Mears R., Podręcznik sztuki przetrwania, Warszawa 2002
• Meissner H-O., Sztuka życia i przetrwania, Warszawa 1990
• Stark P., Granice wytrzymałości, Focus, Warszawa 2003
• Wiseman J., SAS, szkoła przetrwania, MUZA SA, Warszawa 2001
• Wiseman J., Szkoła przetrwania, Collins, Firma Księgarska, Ożarów Maz. 2007

Linki zewnętrzne

• Forum survivalowe "Recon"
• Strona o survivalu autorstwa Krzysztofa J. Kwiatkowskiego
• Strona o survivalu Bogdana Jaśkiewicza