Patent

Patent - potocznie: dokument wydawany przez urzędy patentowe; właściwie: prawo wydane osobie fizycznej lub prawnej do zabronienia innym osobom fizycznym lub prawnym zarobkowego bądź zawodowego korzystania z danego wynalazku bądź wynalazków (będących przedmiotem patentu). W potocznym rozumieniu patent często interpretuje się jako prawo do wyłącznego korzystania z danego wynalazku i w większości przypadków tak właśnie jest. Należy jednak pamiętać, iż przyznanie patentu nie oznacza przyznania prawa do korzystania z opatentowanego wynalazku, bądź to ze względu na obowiązujące w danym kraju inne regulacje (np. posiadacz patentu na konstrukcję broni niekoniecznie będzie miał prawo taką broń zbudować), bądź też dlatego, że urzeczywistnienie wynalazku pociąga za sobą naruszenie innych patentów (np. posiadacz patentu na nową konstrukcję opon może mieć problem z patentami na gumy do opon). Zastrzeżenia patentowe, wyznaczając zakres przedmiotowy patentu, umożliwiają prawne ściganie osób, które wykorzystują wynalazek bez zgody jego właściciela. Odpowiednio: dla wzoru użytkowego udzielane jest prawo ochronne potwierdzane świadectwem ochronnym (w miejsce dokumentu patentowego). Patent jest ważny tylko w państwie, w którym zgłoszono wynalazek do ochrony i, pod warunkiem terminowego uiszczania odpowiednich opłat okresowych, których wysokość rośnie zwykle wykładniczo z czasem, tylko przez 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku, po czym wygasa, a wynalazek przechodzi do tzw. domeny publicznej. Zbiór patentów na ten sam wynalazek udzielonych prze różne urzędy patentowe tworzy tzw. rodzinę patentów.

Ochrona patentowa i warunki, na jakich udzielane są patenty są we wszystkich państwach podobne. W Polsce patenty udzielane są przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej a, od przystąpienia Polski do Europejskiej Organizacji Patentowej 1 marca 2004 roku, również przez Europejski Urząd Patentowy, jeżeli w zgłoszeniu patentu europejskiego wskazana została Polska. Europejski Urząd Patentowy jest tzw. regionalnym urzędem patentowym, udzielającym patentów obowiązujących w krajach należących do Europejskiej Organizacji Patentowej (obecnie 31, a od 1 marca 2007 32 państwa europejskie, w tym wszystkie kraje Unii Europejskiej). Innymi regionalnymi organizacjami patentowymi, które udzielają patentów obowiązujących w wielu powiązanych ze sobą państwach, są francuskojęzyczna Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej (franc. Organisation Africaine de la Propriété Intellectuelle - OAPI), angielskojęzyczna Afrykańska Regionalna Organizacja Własności Intelektualnej (ang. African Regional Industrial Property Organisation - ARIPO), oraz Eurazjatycka Organizacja Patentowa (ang. Eurasian Patent Organization - EAPO, obejmująca byłe republiki radzieckie).

Obecnie w Komisji Europejskiej trwają też prace nad patentem wspólnoty, który w przeciwieństwie do patentu europejskiego, który po jego udzieleniu staje się w istocie wiązką niezależnych patentów krajowych, ma być jednorodny i autonomiczny na całym obszarze unii europejskiej. Decyzje w sprawach o naruszanie wynalazku chronionego patentem wspólnoty ma podejmować dwuinstancyjny scentralizowany Sąd Wspólnoty ds. Własności Przemysłowej (ang. Community Patent Court).

W ostatnich latach toczy się też publiczny spór na temat patentów na oprogramowanie, który ogniskuje się wokół przyjęcia lub odrzucenia przez Unię Europejską regulacji opartych na amerykańskim prawie patentowym.

Ograniczenia ochrony patentowej

Uprawniony z patentu nie może zabronić:

• korzystania z wynalazku, który znajduje się w kraju ochrony przejściowo (tzw. przywilej komunikacyjny)
• korzystania z wynalazku z uwagi na ważny interes państwowy (za wynagrodzeniem)
• korzystania z wynalazku dla celów badawczych i doświadczalnych
• wykonania leku (który stanowi wynalazek) w aptece na podstawie recepty
• korzystania z wynalazku osobie, która w dobrej wierze korzystała z wynalazku, w dacie jego pierwszeństwa - może ona z niego nadal bezpłatnie korzystać w swoim przedsiębiorstwie w tym samym zakresie, w jakim korzystała do tej pory (tzw. prawo uprzednio używającego).

Dokument patentowy

Zgłoszenie patentowe publikowane jest przez urząd patentowy po upływie 18 miesięcy od daty pierwszeństwa do uzyskania patentu (a więc, od pierwszego zgłoszenia tego wynalazku w jednym z urzędów patentowych). Zgłoszenie obejmuje następujące elementy:

• stronę tytułową - zawiera dane bibliograficzne i skrót opisu,
• opis wynalazku i rysunek (jeżeli jest konieczny) - przedstawia szczegółowo wynalazek wraz z przykładami jego wykonania i stanowi wykładnię dla zastrzeżeń patentowych,
• zastrzeżenia patentowe - określają zakres ochrony patentowej.

Po przyznaniu patentu zostaje on wpisany do (jawnego) rejestru patentowego prowadzonego przez urząd patentowy.

Patenty polskie

W Polsce patenty udziela Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Od lat 90. spada liczba zgłaszanych wynalazków krajowych, jak i udzielanych patentów. W roku 1990 zgłoszono 4105 wynalazków i przyznano 3242 patenty, natomiast w roku 2003 zgłoszono już tylko 2268 wynalazków i udzielono 613 patentów. Wzrasta za to ilość polskich wynalazków zgłaszanych za granicą. W 1995 roku zgłoszono poza granicami kraju 903 wynalazki i uzyskano 65 patentów, w roku 2001 zgłoszono 6969 wynalazków i uzyskano 116 patentów. W znacznej mierze wiąże się to z przystąpieniem Polski do Konwencji o Udzielaniu Patentów Europejskich i związanym z tym spadkiem liczby zgłoszeń krajowych na rzecz zgłoszeń europejskich, w których Polska została wybrana jako kraj wyznaczony.

Międzynarodowe prawo patentowe

Chociaż patenty, a raczej dekrety dające wynalazcy monopol na stosowanie wynalazku, udzielane były w różnych krajach i na różnych warunkach już w średniowieczu, dopiero XIX wieczna rewolucja przemysłowa prowadząca do rozwoju handlu międzynarodowego była przyczynkiem do rzeczywistej ewolucji i stopniowej harmonizacji międzynarodowego prawa patentowego, które trwają do dnia dzisiejszego.

Konwencja Paryska

Pierwszą międzynarodową umową patentową była Międzynarodowa Konwencja o Ochronie Własności Przemysłowej zatwierdzona 20 marca 1883 r. w Paryżu przez przedstawicieli 11 państw założycielskich. Polska ratyfikowała Konwencję 30 czerwca 1920 r. Na dzień 1 grudnia 2006 r. do Konwencji Paryskiej należy 184 państw. Zgodnie z postanowieniami Konwencji Paryskiej każdy, kto dokonał prawidłowego zgłoszenia wynalazku w jednym z państw Konwencji, otrzymuje 12 miesięczne prawo pierwszeństwa, pozwalające mu na zgłoszenie tego samego wynalazku w tym okresie w innym państwie Konwencji bez obawy, że ktoś zrobi to wcześniej, opublikuje wynalazek bądź naruszy prawo pierwszeństwa w inny sposób. Zgłoszenia z pierwszeństwem konwencyjnym są nadal najbardziej popularną formą międzynarodowej ochrony wynalazku, jeżeli intencją jego właściciela jest uzyskanie patentów jedynie w kilku krajach świata. Po dokonaniu zgłoszenia, kryteria zdolności patentowej wynalazku są rozpatrywane lokalnie zgodnie z ustawodawstwem danego kraju Konwencji.

Układ o Współpracy Patentowej (PCT)

Kolejną ważną międzynarodową umową patentową był Układ o Współpracy Patentowej (ang. Patent Cooperation Treaty - PCT) podpisany 19 czerwca 1970 r. przez 18 państw założycielskich. Na dzień 1 grudnia 2006 r. do układu należy 134 państw, przy czym członkami układu mogą być jedynie państwa, które ratyfikowały Konwencję Paryską. Polska ratyfikowała układ PCT 26 grudnia1994 r.

Historia zgłoszenia patentowego zgodnie z układem PCT (tzw. zgłoszenia międzynarodowego) dzieli się na dwie fazy: fazę międzynarodową, prowadzoną przez określone urzędy patentowe (między innymi: australijski, kanadyjski, chiński, europejski, japoński rosyjski i amerykański), oraz fazy krajowe prowadzone oddzielnie we wszystkich krajach, w których uprawniony zamiera uzyskać patent. Podczas fazy międzynarodowej zgłoszenie jest najpierw przekazywane do Międzynarodowego Organu Poszukiwań (Intenational Search Authority – ISA), który sporządza raport wskazujący na wynalazki zbliżone do wynalazku zgłaszanego, a następnie podlega badaniu przez Międzynarodowy Organ ds. Badań Wstępnych (International Preliminary Examination Authority – IPEA). Faza międzynarodowa kończy się zwykle po upływie 30-tu miesięcy od daty pierwszego zgłoszenia wynalazku, po czym należy rozpocząć oddzielne fazy krajowe w krajach wnioskowanej ochrony. Ponieważ uprawnionych do działania w charakterze ISA i IPEA jest jedynie kilka urzędów patentowych o wysokim standardzie pracy, zgłaszający może znacznie lepiej oszacować wartość rynkową wynalazku, a także swoje szanse na uzyskanie patentów. Korzystne jest także odłożenie zasadniczych wydatków dalszej procedury zgłoszeniowej w czasie, co pozwala na ich pokrycie przychodami uzyskanymi na przykład ze sprzedaży wynalazków.

Linki zewnętrzne

• Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej
• Europejski Urząd Patentowy
• United States Patent and Trademark Office - umożliwia bezpłatne przeglądanie patentów amerykańskich
• World Intellectual Property Organisation
• esp@cenet - europejska sieć baz patentowych - umożliwia bezpłatne przeglądanie patentów Europejskiego

Urzędu Patentowego, urzędów patentowych wszystkich krajów UE oraz patentów japońskich i amerykańskich.

• Polski Dokument Patentowy