Toxophilus

Toxophilus, The School of Shooting
	; Grafika tytułowa
Autor	Roger Ascham
Tematyka	łucznictwo
	Wydanie oryginalne
Język	angielski
Data wydania	1545
Wydawca	Edward Whytchurch

Toxophilus (ze (stgr.) τόξον (tóxon) + φίλος (phílos), miłośnik łuku) – angielska książka o łucznictwie autorstwa Rogera Aschama, opublikowana w Londynie w 1545 roku. Pierwsza książka o łucznictwie (oraz jakimkolwiek innym sporcie) napisana w języku angielskim^[1].

Treść[edytuj | edytuj kod]

Poprzez Toxophilusa Ascham starał się nauczyć łucznictwa, a jednocześnie przedstawić utwór literacki napisany w pełni po angielsku^[2]. Słowo „toxophilus” zostało wymyślone przez autora i pochodzi od niego rzeczownik „toxophilite”, oznaczający „miłośnika lub wielbiciela łucznictwa”, „łucznika”.

Przed publikacją Toxophilusa wypierane przez broń palną łucznictwo w dużej mierze popadało w zapomnienie wśród Anglików^[3]. Książka wywołała ponowne zainteresowanie nim, a Ascham był w stanie przedstawić je jako rozrywkę i metodę wychowania^[2]^[3].

Praca została napisany w formie dialogu między dwoma postaciami, Philologusem („miłośnikiem nauki”) i Toxophilusem („miłośnikiem łuku”), który również jest uczonym i broni łucznictwa jako szlachetnej rozrywki^[3]. Jest podzielona na dwie części, księgi (w jednym woluminie). Księga A zawiera opis łucznictwa, jako rozrywki dobrej dla człowieka, jak i całego narodu, z podziałem na łucznictwo w czasie pokoju oraz w czasie wojny. Przybliża historię łucznictwa, sięgając czasów biblijnych, ale o angielskich wyczynach łuczniczych wspomina dość skromnie. Księga B opisuje sprzęt i technikę, włączając wpływ pogody i innych czynników na poprawne strzelanie. W obie części wplecione są dyskursy o wychowaniu, polityce, moralności oraz niektóre ówczesne wydarzenia i osoby^[3]. W księdze A Toxophilus stopniowo przekonuje Philologusa do łucznictwa, któremu ten drugi był początkowo nieprzychylny, aż zostaje jego orędownikiem^[3]^[4].

Całość napisana jest po angielsku. Ascham potępia nadużywanie obcojęzycznych terminów (o czym wspomina we wstępie do Toxophilusa) i odwołuje się do Arystotelesa, według którego proza powinna być pisana językiem prostych, ale zawierać myśli mądrych. W dziele nie brakuje kolokwializmów^[4].

Ascham poprzedził swoją pracę rozbudowaną dedykacją dla Henryka VIII^[4].

Wydanie[edytuj | edytuj kod]

Dzieło wydał w 1545 Edward Whytchurch i było ono jedyną pracą Aschama opublikowaną za jego życia^[2].

Książkę wydrukowano w formacie quarto, miała objętość 190 stron. Tekst był skrupulatnie sprawdzany, a analiza 19 zachowanych kopii ujawniła ponad 50 korekt, wstrzymujących druk. Było to znacznie powyżej przeciętnej^[4]. Co jest nietypowe, książka nie ma strony tytułowej, ale zamiast tego zawiera grafikę tytułową, przedstawiającą stylizowany herb Tudorów z elementami podkreślającymi tematykę i patronat nad książką^[4]. Ascham osobiście wręczył własnoręcznie podpisany i opatrzony dedykacją egzemplarz swojego dzieła Henrykowi VIII. Praca zwróciła uwagę króla, za co przyznał autorowi rentę w wysokości 10 funtów rocznie^[4].

Już po śmierci autora książkę wydano po raz drugi i trzeci, w 1571 i 1589, w których to edycjach przeszła pewną redakcję. Kolejne wydania, w 1761 oraz 1788, zostały zainicjowane i ufundowane przez Society of Royal British Bowmen i były oparte o drugie wydanie. Natomiast wszystkie kolejne edycje, włączając uwspółcześnione wydanie w ramach The Whole Works of Roger Ascham pod redakcją Johna Allena Gilesa, wydanie z roku 1869 pod redakcją Edwarda Arebra i z 1904 pod redakcją Williama Wrighta bazowały na pierwszym wydaniu. W kolejnych latach ukazywały się rozmaite przedruki tych wydań^[2].

Plagiaty[edytuj | edytuj kod]

Toxophilus był przedmiotem plagiatów oraz mniej lub bardziej udanych imitacji. W 1634, znany poeta i pisarz Gervase Markham w swoim dziele The Art of Archerie przejął duże fragmenty ksiązki Aschama, nie odnotowując ich źródła. Pierwsze rozdziały z książki Markhama są dokładną kopią księgi A Toxophilusa z usuniętą formą dialogową. Z kolei w 1676 Robert Shotterel i dramatopisarz Thomas D’Urfey współpracowali przy poemacie Archerie Reviv'd; or, the Bow-Man's Excellence w którym bez większej znajomości tematu przekonwertowali duże fragmenty Toxophilusa do formy kupletów, bez wskazania źródła^[3].

Przekłady na inne języki[edytuj | edytuj kod]

francuski – Toxophilus : L'école du tir à l'arc en deux livres, tłum. John Roux, wyd. Chevaliers de l'arc en mai, 1998
włoski – Toxophilus. La scuola del tiro, tłum. Stefano Benini, wyd.Greentime, 1999
niemiecki – Toxophilus, Die Schule des Bogenschießens, tłum. Hendrik Wiethase, wyd. Wiethase Verlag, 2005
rosyjski – Токсофилус: книги A, B. Книга школы стрельбы, tłum. Борис Анатольевич Устюжанин, wyd. URSS, 2015

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Sources on Shooting. W: Erik Roth: With a Bended Bow: Archery in Mediaeval and Renaissance Europe. Spellmount, 2012-09-01, s. 123. ISBN 978-0-7524-6355-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Roger Ascham: Toxophilus (1545). Peter Medine (red.). Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies, 2002, s. xi, 1–22.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lawrence V Ryan: Roger Ascham. Stanford University Press, 1963, s. 49-57. ISBN 978-0-8047-0149-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter Medine E.: The Art and Wit of Roger Ascham's Bid for Royal Patronage: Toxophilus (1545). W: Soundings of Things Done. University of Delaware Press, 1997. ISBN 978-0-87413-606-7.

[roth-1] Sources on Shooting. W: Erik Roth: With a Bended Bow: Archery in Mediaeval and Renaissance Europe. Spellmount, 2012-09-01, s. 123. ISBN 978-0-7524-6355-1.

[tox-2] Roger Ascham: Toxophilus (1545). Peter Medine (red.). Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies, 2002, s. xi, 1–22.

[ryan-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lawrence V Ryan: Roger Ascham. Stanford University Press, 1963, s. 49-57. ISBN 978-0-8047-0149-5.

[medine-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter Medine E.: The Art and Wit of Roger Ascham's Bid for Royal Patronage: Toxophilus (1545). W: Soundings of Things Done. University of Delaware Press, 1997. ISBN 978-0-87413-606-7.

[1]

[2]

[3]

[4]