Wachlarzykowate
| Ripiphoridae[1] | |
| Gemminger et Harold, 1870 (1853) | |
 Samiec Ripiphorus diadasiae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina |
wachlarzykowate |
Wachlarzykowate (Ripiphoridae) – rodzina chrząszczy. Należą tu rzadkie owady o słabo poznanej biologii, spotykane na całym świecie. Opisano około 450 gatunków. Wachlarzykowate są parazytoidami, dla których gospodarzami są błonkoskrzydłe, chrząszcze lub karaczany. Odznaczają się skróconymi pokrywami i rozgałęzionymi czułkami.
Filogeneza[edytuj | edytuj kod]
Inkluzje w bursztynie pozwoliły na opisanie wymarłych przedstawicieli rodziny. Zapis kopalny sięga wczesnej kredy: najstarszym znanym rodzajem jest Paleoripiphorus (datowany na alb) i przedstawiciel współczesnego rodzaju Macrosiagon (cenoman). Analiza Batelki i wsp. na podstawie markerów mRNA i mtDNA należących do 23 gatunków z czterech podrodzin nie dała jednoznacznego obrazu filogenezy tej rodziny chrząszczy. Uzyskane wyniki potwierdzają hipotezę kladu Ripiphoridae + Mordellidae i nie przesądzają o monofiletyczności wachlarzykowatych[2].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Z Europy znanych jest kilkanaście gatunków (Fauna Europaea wymienia piętnaście[3]), z których najczęstszym i najlepiej poznanym jest sąsiad dziwaczek (Metoecus paradoxus). Wykaz fauny Polski uwzględnia sąsiada dziwaczka i Pelecotoma fennica[4]. Autorzy klucza do oznaczania owadów Polski nie wykluczyli występowania gatunków z rodzaju Ripidius (R. pectinicornis i R. quadriceps); istotnie, w 1994 roku opublikowano doniesienie o wykazaniu R. quadriceps z Dolnego Śląska[5]. Znane jest pojedyncze doniesienie o znalezieniu okazu Macrosiagon praeustum w okolicach Gostynina; prawdopodobnie był to źle oznaczony Macrosiagon bimaculata[6]. W ostatnim przeglądzie danych o występowaniu wachlarzykowatych w Polsce dane o występowaniu przedstawicieli rodzaju Macerosiagon uznano za błędne[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Należą tu małe i średniej wielkości (2,5–14 mm długości) chrząszcze o wydłużonym, często klinowatym ciele. Głowa zwykle hipognatyczna. Oczy nierzadko są bardzo duże. Czułki zwykle pierzaste, piłkowane lub grzebykowate, rzadko nitkowate, u większości gatunków 11-członowe, czasem liczba członów zredukowana (nawet do dwóch u samic niektórych gatunków). Pokrywy zazwyczaj skrócone, u najbardziej wyspecjalizowanych przedstawicieli rodziny całkiem zredukowane.
Biologia[edytuj | edytuj kod]
Biologia większości gatunków jest słabo poznana. Prawdopodobnie u wszystkich gatunków występuje hipermetamorfoza i stadium pasożytnictwa wewnętrznego. Do gatunków o najlepiej poznanym cyklu życiowym należą Ripidius quadriceps, Pelecotoma fennica i Ripiphorus smithi[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Lawrence i Newton (1995) wyróżnili sześć podrodzin: Hemirhipidiinae, Micholaeminae, Pelecotominae, Ptilophorinae, Ripidiinae i Ripiphorinae. Falin w przeglądzie znanych gatunków uwzględnił 38 rodzajów tych chrząszczy.
Przegląd systematyczny[edytuj | edytuj kod]
- Rodzina: Wachlarzykowate Ripiphoridae Gemminger et Harold, 1870 (1853)
- Podrodzina: Hemirhipidiinae Heller, 1921 = Nephritinae
- Hemirhipidius Heller, 1920
- Heteromeroxylon Pic, 1939
- Nephrites Shuckard, 1838
- Sitarida White in Stokes, 1846
- Podrodzina: Micholaeminae Viana, 1971
- Ancholaemus Gerstaecker, 1855
- Micholaemus Viana, 1971
- Podrodzina: Pelecotominae Seidlitz, 1875
- Alloclinops Broun, 1921
- Clinopalpus Batelka, 2009
- Clinops Gerstaecker, 1855
- Elytroxystrotus Manfrini de Brewer, 1963
- Euctenia Gerstaecker, 1855
- †Flabellotoma Batelka et al., 2016
- Geoscopus Gerstaecker, 1855
- Micropelecotoides Pic, 1910
- Pelecotoma Fischer von Waldheim, 1809
- Rhipistena Sharp, 1878
- Scotoscopus Reitter, 1884
- Sharpides Kirkaldy, 1910
- ? Setosicornia Pic, 1911
- Spinotoma Hsiao & Huang, 2018
- Trigonodera Dejean, 1834
- ?Dunbrodianus
- Madrasiindus Pic, 1911
- Podrodzina: Ptilophorinae Gerstaecker, 1855
- Ptilophorus Dejean, 1834
- Toposcopus LeConte, 1868
- Podrodzina: Ripidiinae Gerstaecker, 1855
- †Olemehliella Batelka, 2011
- Plemię: Ripidiini Gerstaecker, 1855
- ? Aporrhipis Pascoe, 1887
- Blattivorus Chobaut, 1891
- Falsorhipidius Pic, 1947
- Neonephrites Riek, 1955
- Neorhipidius Riek, 1955
- †Paleoripiphorus Perrichot, Nel et Neraudeau, 2004
- Paranephrites Riek, 1955
- Pararhipidius Coiffait, 1947
- Pirhidius Besuchet, 1957
- Protoripidius Cai, Yin & Huang, 2017
- Pseudorhipidius Chobaut, 1894
- Rhipidioides Riek, 1955
- Ripidius Thunberg, 1806
- Rhipidocyrtus Falin & Engel, 2014
- Rhizostylops Silvestri, 1906
- Riekella Selander, 1957
- Quasipirhidius Zaragoza, 1992
- Plemię: Eorhipidiini Iablokoff-Khnzorian, 1986
- Eorhipidius Iablokoff-Khnzorian, 1986
- Podrodzina: Ripiphorinae Harold & Gemminger, 1870
- Plemię: Macrosiagonini
- Macrosiagon Hentz, 1829
- Metoecus Dejean, 1834
- Plemię: Ripiphorini
- Ripiphorus Bosc, 1792
- Plemię: Macrosiagonini
- Ripiphoridae incertae sedis
- Ivierhipidius Barclay, 2015
- Podrodzina: Hemirhipidiinae Heller, 1921 = Nephritinae
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ripiphoridae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J. Batelka, R. Kundrata, L. Bocak. Position and Relationships of Ripiphoridae (Coleoptera: Tenebrionoidea) Inferred from Ribosomal and Mitochondrial Molecular Markers. „Annales Zoologici”. 66 (1), s. 113-123, 2016. DOI: 10.3161/00034541ANZ2016.66.1.008.
- ↑ Fauna Europaea: Taxon Details
- ↑ Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I - Annelida; Arthropoda pro parte; Insecta pro parte (Coleoptera, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera). Pod redakcją: Wiesława Bogdanowicza, Elżbiety Chudzickiej, Irminy Pilipiuk i Ewy Skibińskiej. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8 s. 148
- ↑ Szołtys H. Ripidius quadriceps (Ab.) nowy dla fauny Polski gatunek z rodziny Rhipiphoridae (Coleoptera) „Acta Entomologica Silesiana”. 2. 1, s. 21 (1994).
- ↑ Lech Borowiec: Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz.XIX Chrząszcze - Coleoptera, z.83 Wachlarzykowate - Rhipiphoridae. Warszawa-Wrocław: PWN, 1983
- ↑ M. Miłkowski, T. Mokrzycki, R. Ruta. Nowe stanowiska wachlarzykowatych (Coleoptera: Ripiphoridae) w Polsce. Przegląd Przyrodniczy 26 (2), s. 22–29, 2015
- ↑ Majka C.G., Chandler D.S., Sheffield C.S., Webster R.P. New records of Ripiphoridae (Coleoptera) from the Maritime provinces of Canada. Coleopterists Bulletin 60, 4, 299–303, 2006