Waiśeszika

Waiśeszika – klasyczny system filozofii indyjskiej (zaliczany do grup astika i sat darśana). Waiseszika skupiała się na zagadnieniach metafizycznych, spopularyzowała podstawowe kategorie ontologiczne oraz metody klasyfikacji i typologii zjawisk. Za założyciela podaje się Kaṇādę o przydomku Uluka (sowa) z gotry Kaśjapa. Wczesne nauki nawiązują do koncepcji z brahmanów i Upaniszad, jednak wajsieszikowie po V w. byli zazwyczaj związani z śiwaizmem. Cechuje ją silne powinowactwo do systemu njai.

Doktryna

Wajsieszikowie

głosili potrzebę zrozumienia struktury świata i poznania rozróżniającego wiśesza, będącego środkiem na usunięcie cierpienia i osiągnięcie wyzwolenia, od karmana i samsary.
podkreślali rolę prawa moralnego dharma.
wierzyli w ponadzmysłową percepcje uzyskiwaną poprzez praktyki jogicznego skupienia. Dzięki zachodzącemu wtedy szczególnemu stanowi manasu (umysłu), atman (dusza) postrzegał sam siebie.
używali pojęć buddhi (podstawowa funkcja uświadamiania, poznanie), awidja (niewiedza), samskara (ukryta dyspozycja karmiczna), dryszta, arszadźńana (ponadzmysłowe poznanie ryszich (mędrców)),
głosili cykliczny charakter czasu: od maha juga dzielącej się na cztery jugi, poprzez kalpę (eon) do dnia Brahmy – gdy miało miejsce istnienie świata, a następnie maha pralai (całkowity rozpad), po której Iśwara inicjował powstawanie świata kolejny raz.
rozwinęli argumentacje na istnienie Iśwary (Boga), w odpowiedzi na ataki niebramińskich szkół nastika. Twórcę i Pana świata opisywały cechy: wszechwiedza sarwadźńana, wszechmoc aiśwarja, nieskończoność ananta, dobre motywacje, pragnienia i działania.

Przedstawiciele

Kanada Kaśjapa (Zjadacz ziaren). Przydomek Sowa (Uluka) miałby upamiętniać pouczenie (darśan) i objaśnienia dharmy udzielone mu we śnie przez Śiwę Maheśwarę.
Wakjakara
Rawana
Atreja
Praśastamati
Ćandramati – VI w.
Praśastapada (Prasastadewaćarja)
Śridhara Bhatta – ok. 950–1000
Udajana – ok. 1050–1100,
Śiwaditya Śiwaćarja – ok. 1100–1150, nauczyciel wiraśaiwizmu, pierwsza próba połączenia njai i waiśesziki
Śri Wallabhaćarja – z Benaresu

Bibliografia

Piotr Balcerowicz: Historia klasycznej filozofii indyjskiej. Część pierwsza: początki, nurty analityczne i filozofia przyrody. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2003, s. 307–444, seria: Świat Orientu. ISBN 83-88938-55-X.