Wikiprojekt:Tłumaczenie metastron/Wikimedia i Ruch Wolnej Kultury

Choć technologie komunikacyjne doprowadziły do powstania świata pełnego wiedzy, kreatywności i komunikacji, utwory kultury są dzisiaj ściślej kontrolowane i ograniczane niż kiedykolwiek wcześniej. Szybko rozrastający się reżim ochrony praw autorskich czyni wykorzystywanie, modyfikację i dystrybucję niemal wszystkich udokumentowanych form ludzkiej ekspresji wyłącznym prawem ich twórcy. Ochrona praw autorskich jest dzisiaj automatyczna, rozległa i rozciąga się na ponad 100 lat. Nasza dzisiejsza kultura jest własnością.

Aby przeciwdziałać tej tendencji, pisarze, naukowcy, muzycy, artyści i inni zwarli szyki, żeby apelować o dostęp do wiedzy i stworzenie ruchu społecznego wolnej kultury - kultury, która jest pozbawiona ograniczeń i bezpłatna. W krótkiej historii tej idei, Wikipedia zajęła miejsce najważniejszego i odnoszącego największe sukcesy wytworu wolnej kultury. Projekty Wikimediów, w tym Wikipedia, dają wszystkim pracującym na rzecz wolnej kultury przykład, jaki sukces można odnieść, wskazówki, jak go osiągnąć, oraz inspirację, aby dalej działać.

Twoje wsparcie Fundacji Wikimedia podczas tegorocznej zbiórki pieniędzy daje dużo więcej niż tylko finansowanie Fundacji i jej projektów. Pomaga także budować globalny ruch na rzecz wolnej kultury, który już teraz jest dużo większy niż tylko Wikipedia, Wikimedia i inne wiki. Ruch wolnej kultury, jak pokazuje Wikipedia, oferuje porywającą wizję tego, jak możemy poprawić sposób, w jaki wytwarzamy i konsumujemy informacje przez całe nasze życie.

Wolna kultura

Według aktualnie obowiązującego prawa autorskiego, nie możesz legalnie skopiować dla przyjaciela artykułu, zmontować z różnych filmów swojego własnego czy zaśpiewać w restauracji Happy Birthday bez pytania o zgodę i, w większości przypadków, płacenia za licencję. Co gorsza, większość utworów kultury jest domyślnie chroniona prawem autorskim od chwili stworzenia. Tylko wyraźne zrzeczenie się praw pozwala na wykorzystywanie, kopiowanie i modyfikację. Z powodu praw autorskich, dostęp do wielu ważnych zasobów kulturalnych i naukowych jest ograniczany przez opłaty i obostrzenia. Legalny dostęp do większości wiedzy i kultury jest drogi - i dla wielu stanowi to barierę nie do przekroczenia. Przetwarzanie utworów - np. poprzez tworzenie sampli lub własny montaż - jest często całkowicie zabronione.

Zniechęceni tą sytuacją, twórcy i konsumenci kultury zażądali większej swobody dystrybuowania i modyfikowania dóbr niematerialnych w ramach ruchu wolnej kultury. Chociaż niektórzy przywódcy ruchu unikają podawania konkretnych celów, niezmiennie stawiają wolną kulturę jako przeciwieństwo "wysoce protekcjonistycznego" podejścia do prawa autorskiego i własności intelektualnej. Muzyka, sztuka, wiedza i kultura - zdaniem aktywistów ruchu - powinny być szeroko dostępne, do tego na elastycznych warunkach odnośnie ich redystrybucji i modyfikacji.

Ruch wolnej kultury składa się częściowo z utopistów, którzy wyobrażają sobie, opisują i utożsamiają się z tym, co według ich odczuć jest prawdziwie wolną kulturą. Jest ona dla nich promykiem nadziei na idealny świat, w którym wiedza może być wykorzystywana, przyswajana, modyfikowana, dystrybuowana i przekazywana bez żadnych ograniczeń. To świat, w którym twórcy są uczciwie i powszechnie szanowani, wynagradzani i gdzie nikt nie próbuje ukrywać, kto jest autorem danego dzieła. Głównym problemem utopistów wolnej kultury jest to, że w wielu przypadkach nie wiedzą, jak przejść od współczesnego ścisłego powiązania kultury i gospodarki, opartego na prawie autorskim, własności, kontroli i proszeniu o zgodę, do ich idealnego świata.

Są też pragmatycy wolnej kultury, którzy czują, że utopijność jest niepraktyczna. Dowodzą, że lepiej skupić się na możliwych do uzyskania reformach systemu praw autorskich i innych zmianach na lepsze. W szczególności, ich zdaniem utopiści wykluczają istnienie wyłączności na komercyjne wykorzystanie dzieła, która stanowi siłę napędową wytwarzania wielu dóbr. Według pragmatyków, lepiej uzyskać prawo do swobodnego niekomercyjnego wykorzystywania oraz kopiowania bez żadnych modyfikacji, niż trwać przy wszechobecnej formułce "wszelkie prawa zastrzeżone".

Ruch wolnej kultury jest zatem rozdarty między pragnieniem budowy świata prawdziwie wolnej wiedzy a poczuciem, że w ten sposób zlikwidowane zostaną wszystkie skuteczne mechanizmy finansowe i społeczne zabezpieczające dalsze powstawanie dzieł. Pragmatycy zgadzają się na zgniły kompromis, odchodzący od utopijnej wizji wolnego świata, zaś utopiści są przywiązani do czegoś, co wielu ludziom wydaje się nierealne.

Wikimedia

Wikimedia są utopijnym projektem wolnej kultury. Ich celem jest nie tylko gromadzenie wiedzy; ich celem jest robienie tego za darmo. Wikipedia powstała, gdy jeszcze nie było wiadomo, czy wolna encyklopedia odniesie sukces ani czy będzie lepsza od istniejących wcześniej, opartych na prawach autorskich, rozwiązań. Chciała być wolna, otwarta i nieograniczona. Paradoksalnie, to idealistyczne założenie kierowało też twórcami innych, alternatywnych projektów i spowodowało redefinicję pojęć "możliwe" i "realistyczne". W przestrzeni wolnej kultury, nic nie udowadnia tego lepiej niż Wikipedia. I nic nie daje utopistom tak wiele nadziei.

Wikimedia są ważne po prostu dlatego, że istnieją i działają swobodnie. Jako jedna z najbardziej dostrzegalnych stron www, Wikipedia jest nieuniknionym miejscem odwiedzin dla każdego, kto szuka czegoś w Internecie lub po prostu po nim surfuje. Często stanowi odpowiedź na pytania i ciekawość milionów. Ale jest nie tylko "równie dobra"; jest lepsza. Nie wzbudza już wielkich kontrowersji stwierdzenie, że Wikipedia jest najbardziej zachwycającym kompendium, jakie kiedykolwiek powstało. Jest jednym z najważniejszych istniejących wytworów kultury na świecie. No i jest darmowa.

Na początku tego roku, Zarząd Fundacji Wikimedia jednoznacznie poparł cele wolnej kultury i kampanię na jej rzecz. W przyjętej rezolucji Zarząd wyartykułował to, co dla tworzących projekty już wcześniej było oczywiste: Wikipedia odniosła sukces nie mimo że jest darmowa, tylko właśnie dlatego, że jest darmowa. Projekty Wikimediów są cenne właśnie dlatego, że przełamały bariery współtworzenia i wykorzystywania.

Co równie ważne dla ruchu wolnej kultury, Wikimedia dały przykład, jak wolna kultura może być osiągana. W duże mierze dzięki Wikimediom, technologie wiki - kiedyś marginalne narzędzie używane przez garstkę zapaleńców - leżą teraz u podstaw wytwarzania wolnej kultury na tysiącach działających w oparciu o nie stron na wszelkie możliwe tematy. Rozwiązania techniczne, modele społecznościowe, struktury komunikacji oraz procedury decyzyjne - każdy z tych elementów wiki stanowi inspirację i instrukcję dla szerszej wspólnoty wolnej kultury. W każdej z tych dziedzin, projekty Wikimediów oferują gotowe zestawy innowacyjnych modeli i praktyk - przekonujących, sprawdzonych i dobrze udokumentowanych.

Datki dla Fundacji Wikimedia

Chociaż używanie Wikipedii jest darmowe, zaś ogromna większość jej twórców nie otrzymuje wynagrodzenia, jej utrzymanie wiąże się jednak z pewnymi kosztami. Wsparcie finansowe jest niezbędne, aby utrzymywać serwery, zapewniać kluczowy w tej dziedzinie rozwój technologii, odpierać zagrożenia natury prawnej oraz zapewniać funkcjonowanie zdrowej i produktywnej społeczności. Ta niezbędna praca jest finansowana z datków przekazywanych Fundacji Wikimedia.

I choć te datki przeznaczone są na wsparcie Wikimediów i zrzeszonych w nich projektów, ich wpływ na ruch wolnej kultury jest dużo szerszy. Wikimedia są blisko powiązane z ruchem wolnej kultury, ponieważ stanowią jego symbol, widoczny dla ogromnej większości ludzi, którzy nawet nigdy nie zetknęli się z pojęciem "wolna kultura". Wikipedia już utorowała drogę dla setek odnoszących sukcesy projektów wolnej kultury. Jej losy, i odnosi się to także do tegorocznej zbiórki, zaważą na najbliższej przyszłości całego ruchu wolnej kultury.

Dlatego proszę - dołączcie do mnie podczas tegorocznej zbiórki pieniędzy dla Fundacji Wikimedia. Od Waszej szczodrości zależy dużo więcej niż tylko losy Wikipedii.

Benjamin Mako Hill jest aktywistą ruchów wolnego oprogramowania i wolnej kultury. Jest także wikipedystą działającym na angielskiej Wikipedii oraz angielskim Wikiwersytecie, inicjatorem powstania definicji utworów wolnej kultury oraz dyrektorem Fundacji na rzecz Wolnego Oprogramowania. Na co dzień jest pracownikiem naukowym Szkoły Zarządzania przy Massachusetts Institute of Technology oraz współpracownikiem Centrum na rzecz Przyszłości Mediów Obywatelskich, działającego na tej samej uczelni.