Tekst źródłowy strony Zapylenie krzyżowe

{{Nie mylić z|[[zapłodnienie krzyżowe]] (alogamia)}}
[[Plik:Kievitsbloem.jpg|250px|thumb|Duży barwny kwiat zwabia owady. Budowa pręcików i słupka uniemożliwia samozapylenie]]
'''Zapylenie krzyżowe''' ('''ksenogamia''', '''allogamia''') – rodzaj [[zapylanie|zapylenia]], podczas którego [[pyłek]] dostający się na [[słupek]] pochodzi z [[pręcik (botanika)|pręcików]] kwiatu tego samego gatunku rośliny, ale znajdującego się na innej roślinie. W ten sposób uzyskuje się osobniki potomne o zróżnicowanym składzie genetycznym. 

Rośliny wydające potomstwo w wyniku zapylenia pyłkiem pochodzącym od innych roślin danego gatunku nazywane są '''roślinami obcopylnymi'''. [[Genotyp]] obcopylnych jest wysoce [[heterozygota|heterozygotyczny]] i cecha ta często decyduje o bujności i żywotności{{r|Michalik}}. W przeciwieństwie do roślin [[samopylność|samopylnych]], u których rzadkie są nowe zestawienia genów, kolejne pokolenia roślin obcopylnych czerpią z szerokiej [[pula genowa|puli genów]]. W przypadku samozapylenia, niekorzystne recesywne geny mogą ulegać ekspresji przez osiągnięcie [[homozygota|homozygotyczności]], co prowadzi do [[depresja inbredowa|depresji wsobnej]]. Zjawisko to można odwrócić przez krzyżowe zapylenie takich roślin. Jeśli obie rośliny rodzicielskie będą wysoce homozygotyczne (a przez to mało żywotne), wówczas ich potomstwo może wykazywać ponadprzeciętną [[heterozja|bujność]]{{r|Acquaah}}.

Występowaniu zapylenia krzyżowego sprzyja [[dwupienność]] (męskie i żeńskie organy rozrodcze na osobnych roślinach), w mniejszym stopniu [[jednopienność]] (męskie i żeńskie organy rozrodcze na tej samej roślinie, ale nie w [[obupłciowość|tym samym kwiecie]]). Poza tym rośliny wykształciły różne mechanizmy zapobiegające [[samopylność|samozapyleniu]]{{r|Acquaah}}: 
* [[przedprątność]]
* [[przedsłupność]]
* [[różnosłupkowość]]
* [[samopłonność]]

W warunkach naturalnych zapylenie krzyżowe może nastąpić za pośrednictwem [[owady|owadów]] ([[owadopylność|entomogamia]]), [[ptaki|ptaków]] ([[ornitogamia]]) i innych zwierząt ([[zoogamia]]), wiatru ([[anemogamia]]), wody ([[hydrogamia]]). Kwiaty roślin wykazują szereg przystosowań wspierających zapylenie krzyżowe. Przykładowo [[jasnotowe]] (Lamiidae) często wydzielają [[nektar (botanika)|nektar]] i substancje zapachowe zwabiające owady. U [[szałwia|szałwii]] występują dodatkowo sprężynujące pręciki, które umożliwiają aktywne obsypanie owada pyłkiem{{r|Szweykowska}}.

Do [[Rośliny uprawne|roślin uprawnych]], u których dominuje zapylenie krzyżowe należy m.in. [[kapusta warzywna|kapusta]] (''Brassica oleracea''), [[ogórek siewny|ogórek]] (''Cucumis sativus''), [[kukurydza zwyczajna|kukurydza]] (''Zea mays''), [[czosnek]] (''Allium'' spp., w tym [[cebula zwyczajna|cebula]]), [[rzodkiewka]] (''Raphanus sativus''), [[żyto zwyczajne|żyto]] (''Secale cereale''), [[ziemniak]] (''Solanum tuberosum''), [[burak zwyczajny|burak]] (''Beta vulgaris''), [[arbuz zwyczajny|kawon]] (''Citrullus lanatas''), [[marchew zwyczajna|marchew]] (''Dacus carota''), [[słonecznik zwyczajny|słonecznik]] (''Helianthus annuus''), [[banan]]y (''Musa'' spp.){{r|Acquaah}}. 

== Zobacz też ==
* [[samopylność|samozapylenie]]

== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name="Acquaah">{{Cytuj książkę |imię = George | nazwisko = Acquaah | tytuł = Principles of Plant Genetics and Breeding | wydawca = Blackwell Publishing | miejsce = Oxford | data = 2007 | strony = 61–62 | isbn = 9781405136464}}</ref>
* <ref name="Michalik">{{Cytuj książkę | imię = Barbara | nazwisko = Michalik | tytuł = Hodowla roślin z elementami genetyki i biotechnologii | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne | miejsce = Poznań | rok = 2009 | strony = 86–87 | isbn = 9788309010562}}</ref>
* <ref name="Szweykowska">{{Cytuj książkę | imię = Alicja | nazwisko = Szweykowska | imię2 = Jerzy | nazwisko2 = Szweykowski | tytuł = Botanika. Systematyka | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | rok = 2004 | strony = 410 | isbn = 8301139455}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Zapylanie]]