Zaraza Mursilisa
Zaraza Mursilisa – epidemia, która miała miejsce na terytorium państwa hetyckiego i w innych rejonach Bliskiego Wschodu pod koniec XIV w. p.n.e., za panowania króla Suppiluliumy i w pierwszych latach panowania jego syna Mursilisa II[1]. Jedna z serii zaraz trapiących ów rejon świata w XIV w. p.n.e., rozprzestrzeniających się m.in. wzdłuż szlaku handlowego Arwad-Eufrat.
Głównym źródłem wiedzy na temat zarazy są modlitwy Mursililsa sporządzone na tabliczkach[2]. Mają one ogólnikowy i szablonowy charakter[2]. W tekstach tych władca doszukuje się przyczyn wybuchu epidemii w gniewie bogów[1]. Przypuszcza też, że zarazę przygnali jeńcy zagarnięci przez jego ojca w bitwie[2]. Przebieg epidemii i to, jak szybko wygasła, pozostają nieznane[1]. Prawdopodobnie trwała ponad dwie dekady[2]. Dwóch poprzedników Mursilisa, Šuppiluliuma I i Arnuwanda II, prawdopodobnie padło ofiarami zarazy[3][2]. Mursilis wstąpił na tron, ponieważ był jedynym żyjącym synem Suppiluliumy[4].
Konkretna jednostka chorobowa odpowiedzialna za wybuch zarazy jest także niemożliwa do ustalenia. Według domysłów niektórych autorów była to tularemia – odzwierzęca infekcja bakteryjna[5][6]. Objawy infekcji obejmują zmiany skórne i problemy z oddechem. Bez leczenia śmiertelność wynosi piętnaście procent zarażonych[5]. Historyk Philip Norrie wymienia trzy choroby, które mogły spowodować lokalne załamanie społeczne w owym okresie: ospę, dżumę i tularemię[6]. Istnieją dowody sugerujące, że także Egipcjanie doświadczyli zarazy w latach poprzedzających 1322[3], choć niewykluczone również, że epidemia nie dotarła wcale do Egiptu[7]. O występowaniu tej lub innych zaraz w okolicznych krajach świadczy m.in. informacja o pojawieniu się epidemii w Babilonie ok. 1335 p.n.e[7]. W tym samym czasie z chorobą zmagano się też na Cyprze[7] i w Syrii[2].
Według niektórych autorów (m. in. Trevisanato) choroba została celowo przeniesiona do Anatolii jako element wojny biologicznej; według tej koncepcji obydwie strony konfliktu hetycko-arzawańskiego miały starać się rozprzestrzeniać zarazę w szeregach wroga przy pomocy chorych zwierząt[6][5][7]. Ta i podobne teorie spotkały się z ostrą krytyką badaczy jako oparte na znacznej nadinterpretacji skąpych źródeł – Z.S. Homan zdyskredytowała ideę „starożytnej broni biologicznej” jako błędne odczytanie informacji nt. ówczesnych rytuałów oczyszczenia[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Trevor Bryce, The kingdom of the Hittites, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 205-207, ISBN 978-0-19-927908-1 [dostęp 2023-12-19] (ang.).
- ↑ a b c d e f Itamar Singer, Harry A. Hoffner, Hittite prayers, Writings from the ancient world, Atlanta: Society of Biblical Literature, 2002, s. 47-69, ISBN 978-1-58983-032-5 [dostęp 2023-12-19].
- ↑ a b Molly K. Zuckerman, Debra L. Martin, New Directions in Biocultural Anthropology, John Wiley & Sons, 2016, s. 297, ISBN 978-1-118-96294-7 (ang.).
- ↑ Thea Baldrick, Hittite Royal Prayers: A Hittite King Prays to Stop the Plague [online], TheCollector, 8 marca 2022 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ a b c Roxanne Khamsi, Were 'cursed' rams the first biological weapons? [online], New Scientist, 26 listopada 2007 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ a b c Philip Norrie, A History of Disease in Ancient Times, Palgrave Macmillan, 2016, s. 61–101, DOI: 10.1007/978-3-319-28937-3_5, ISBN 978-3-319-28937-3, PMCID: PMC7123324 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ a b c d Siro Igino Trevisanato, The ‘Hittite plague’, an epidemic of tularemia and the first record of biological warfare, „Medical Hypotheses”, 69 (6), 2007, s. 1371–1374, DOI: 10.1016/j.mehy.2007.03.012 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ Zenobia S. Homan, Unconventional Warfare in the Ancient Near East, „Social Sciences & Humanities Open”, 8 (1), 2023, DOI: 10.1016/j.ssaho.2023.100501 [dostęp 2023-12-19] (ang.).