Kawczyn (powiat kościański)
52°07′41″N 16°40′54″E/52,128056 16,681667
| wieś | |
 Wiatrak w Kawczynie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
158[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-000[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0371593 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
| 52°07′41″N 16°40′54″E/52,128056 16,681667[1]
| |
Kawczyn (pol. hist. Kawczyno[4]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan[5][6].
W Kawczynie od dawnej drogi krajowej nr 5 odchodziła dawna droga wojewódzka nr 311. Ze względu na fakt, że w grudniu 2019 roku oddano do użytku drogę ekspresową S5, obie drogi przekwalifikowano na drogi powiatowe.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś ma metrykę średniowieczną i pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od początku XIV wieku. Wymieniona została w 1307 w łacińskim dokumencie pod nazwą Cawcyno, 1364 Canczyno, 1396 Kaffczino, Kafczino, 1400 Kawczino, Cachwczino, 1401 Cafczino, 1418 Canczino, 1468 Cawczyno[4]. Zanim nazwę zmieniono na Kawczyn do 1820 roku nazywała się Kawczyno.
Miejscowość była wsią szlachecką leżącą w dobrach Grodzisk i należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Gryżyńskich, Jaszkowskich, Kiebłowskich, Potulickich. W 1445 należała do powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1563 należała do parafii Oborzyska - obecnie Oborzyska Stare[4].
Wieś pierwszy raz została wzmiankowana w źródłach w roku 1307 kiedy w zapisach sądowych odnotowano świadka Wojciecha z Kawczyna. W 1361 dziedzic wsi Chwalimir nadał nieznanemu odbiorcy połowę łana w Kawczynie. W 1364 Jan z Lutogniewa biskup poznański oznajmił w dokumencie, że Chwalmir dziedzic Kawczyna i Oborzysk zapisał ze wspomnianych wsi czynsz na rzecz altarii św. Elżbiety w katedrze poznańskiej. W 1396 Andrzej Gryżyński oraz jego bracia dziedzice Gryżyny na podstawie wyroku sądowego mieli zabezpieczyć dla córki Wyszaka Kotwicza z Żegrowa 200 grzywien wiana na Lipnie oraz dać jej mieszkanie w Kawczynie, dopóki nie wyjdzie za mąż[4].
W 1410 jako właściciel Kawczyna odnotowany został Borek Osiecki syn Andrzeja Gryżynskiego z Osiecznej. W 1418 wieś posiadał Andrzej Gryżyński. W 1420 Maciej Borek Osiecki spłacił macochę z Kawczyna i oddał tę wieś stryjowi Przybysławowi Gryżyńskiemu z Brenna, który odtąd był jej posesorem. W 1445 następuje podział majątku pomiędzy spokrewnionymi rodami Gryżyńskich i Jaszkowskich w wyniku których Jan Jaszkowski otrzymał m. in. Kawczyn. W 1448 następuje podział majątku między braćmi Jaszkowskimi (synami Wyszaka Gryżyńskiego w wyniku, któryvh Andrzej Jaszkowski otrzymuje połowę Jaszkowa oraz m. in. Kawczyn. W 1468 Katarzyna dziedziczka Kawczyna, żona Abrahama z Kęblowa, wypełniając wolę swego zmarłego ojca Andrzeja Jaszkowskiego, przeznaczyła na uposażenie altarii w kościele parafialnym w Kiebłowie czynsz roczny w wysokości 9 grzywien od sumy głównej 112 grzywien i zapisała go na dwóch częściach Kawczyna równocześnie prosząc biskupa o wzniesienie ołtarza. W 1473 właścicielami wsi byli Abraham Kiebłowski wraz z żoną Katarzyną. W 1474 Abraham zapisał żonie 500 grzywien posagu i 700 grzywien wiana na kilku wsiach, m. in. na Kawczynie[4].
W 1497 ksiądz Abraham, Jan oraz Feliks Kiebłowscy synowie Abrahama oraz Katarzyny Jaszkowskiej zapisali czynsz dominikanom w Kościanie na odziedziczonych po matce wsiach: Oborzyska, Kurowo i Kawczyn. Po 1500 Małgorzata Maruszka Kiełbowska córka Abrahama i Katarzyny wniosła jako wiano dobra kiełbowskie w tym Kawczyn mężowi Mikołajowi Potulickiemu[4].
Archiwalne, historyczne dokumenty odnotowały także zwykłych mieszkańców wsi. W latach 1400-1401 odnotowano spór sądowy pomiędzy Mikołajem Żegadło i Stanisławem Mikoszewskim z Mikoszek oraz Piotrkiem Zeberlichem z Piotrowa koło Czempinia o pieniądze za łąkę i o zastaw wartości 3 grzywien w Piotrowi. W 1418 Andrzej Gryżyński miał stawić w sądzie sołtysa z Kawczyna aby przysiągł, że nie kazał Katarzynie opuścić wsi ani, że jej nie wyrzucił z jej chyży czyli chaty. W 1501 szlachcic Abraham Kiebłowski dziedzic Kawczyna przedstawił sądowi ziemskiemu swojego pracownika Marcina Lacha kmiecia z Kawczyna oraz posiadany przez niego dokument z 1361 z zapytaniem, czy powinien on respektować jego treść. Sąd zapoznawszy się z treścią historycznego dokumentu wydał wyrok, że kmieć Marcin Lasz oraz jego następcy są prawomocnymi dziedzicami oraz posiadaczami wspomnianej połowy łana w Kawczynie[4].
Miejscowość wspomniały historyczne rejestry podatkowe. W 1530 pobrano podatki z 5 łanów. W 1563 pobór miał miejsce z 10 łanów oraz od karczmy dorocznej. W 1580 pobrano podatki z 10 łanów, jednego komornika oraz jednego biednego komornika[4].
W 1580 wieś położona była w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów[7].
W XVII-XVIII wieku wieś kilkukrotnie zmieniała swoich właścicieli wskutek dziedziczenia po kądzieli lub sprzedaży, jednym z właścicieli był Mikołaj Mielżyński, stolnik kaliski. Od 1686 roku pozostawała w rękach właścicieli Mikoszek. W 1740 roku wieś stała się prawie opustoszała wskutek ucieczek chłopów, w związku z czym w 1741 roku właściciele wsi, Romiszowscy, sprowadzili do niej luterańskich olędrów ze Śląska[8]. W przywileju zezwolono mieszkańcom na zbudowanie szkoły, zakazano natomiast odprawiania nabożeństw. W 1777 roku we wsi znajdowała się szkoła, służąca jednocześnie jako mieszkanie nauczyciela. Poza nauczaniem nauczyciele zajmowali się krawiectwem, a także – pomimo zakazu – odprawiali nabożeństwa luterańskie[9].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Kawczyn należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[10]. Kawczyn należał do okręgu czempińskiego tego powiatu i stanowił część majątku Mikoszki, którego właścicielem był wówczas (1846) Ludwik Koczorowski[10]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Kawczyn liczył 112 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 20 dymów (domostw)[10].
Pod koniec XIX wieku Kawczyn liczył 23 zagrody i 154 mieszkańców, w większości (147) wyznania ewangelickiego[11]. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa leszczyńskiego[6].
W Kawczynie w 1977 zrekonstruowano wiatrak „Wojciech”, oryginalnie pochodzący z 1805 roku[12]. W niewielkiej odległości od drogi krajowej nr 5 znajduje się renesansowa rzeźba z piaskowca z 1592 z inskrypcjami w trzech językach[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 51418
- ↑ woj. wielkopolskie >> pow. poznański >> gmina Kościan. Wszystkie dane dla miejscowości Kawczyn. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-01-30].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 450 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Chmielewski 1988 ↓, s. 149.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 812, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-01-30].
- ↑ a b Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 79.
- ↑ Zygmunt Cieplucha: Z przeszłości ziemi kościańskiej. Kościan: 1929, s. 184–185.
- ↑ Zygmunt Cieplucha: Z przeszłości ziemi kościańskiej. Kościan: 1929, s. 229.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 214.
- ↑ Kawczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 913.
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 341. ISBN 83-7079-589-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I-Ł) z.1, hasło: „Kawczyn”. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 149.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| Wsie |
|
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Przysiółki | |
| Integralne części wsi |
|
