Racot
52°03′21″N 16°42′53″E/52,055833 16,714722| wieś | |
 Pałac Jabłonowskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1304 |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-000[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0371788 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
| 52°03′21″N 16°42′53″E/52,055833 16,714722[1]
| |
| Strona internetowa | |
Racot (pol. hist. Racat[3]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan na Równinie Kościańskiej.
W 2021 roku we wsi mieszkały 1304 osoby[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od drugiej połowy XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniana w łacińskim dokumencie z 1366 jako Raczsati, 1415 Radszad, 1426 Radsad, 1445 Radsyad, 1462 Raczsszath, 1466 Rathsath, 1466 Rathszath, 1485 Raczath, 1563 Racath[3].
Okolice miejscowości były jednak zasiedlone wcześniej niż odnotowują to najstarsze historyczne zapisy. Archeolodzy odkryli ślady rozległej osady położonej ok. 800 metrów na północny-wschód od obecnej wsi Racot. Po obu stronach strugi bez nazwy odkryto liczne domostwa w formie półziemianki oraz paleniska datowane szacunkowo na VIII-XIV wiek[3].
Miejscowość początkowo była własnością kościelną, a później szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Gryżyńskich, Pniewskich, Gołutowskich, Kostków. W 1445 miejscowość leżała w powiecie kościańskim w Koronie Królestwa Polskiego. W 1366 należała do parafii Wyskoć[3].
Pierwszy zachowany zapis o wsi pochodzi z 1366. Wówczas to Jan z Lutogniewa biskup poznański uposażył w dochody parafię Wyskoć, nową kanonię w katedrze poznańskiej, dla kanonika Gosława, dawnego plebana w Wyskoci, a po nominacji dla wikariusza wieczystego, który miał objąć kościół w Wyskoci. Biskup przeznaczył mu m. in. dziesięciny z obu wsi Rogaczewa Małego i Wielkiego, nieistniejącej obecnie osady Skulino oraz z Racota odnotowanej jako miejscowość położoną na ostrowie[3].
W latach 1415-1430 jako właściciel wsi notowany był Borek Gryżyński. W 1415 woźny sądu ziemskiego zapowiedział w jego imieniu pastwiska oraz drogi boczne, gaje i lasy we wsiach Węgliny, Racot, Lubosz Stary, Nielęgowo, Łęka Wielka oraz Gaj. W 1426 wieśniacy z Lubosza Starego, Spytkówek i Racota toczyli spór sądowy o meszne z duchownym Pietrzykiem z Wyskoci. W spór ten włączył się Borek Gryżyński występując w imieniu wieśniaków oraz doprowadzając do ugody z Pietrzykiem. W 1430 Borek pozwany został przed sąd przez kasztelana gnieźnieńskiego Piotra Bnińskiego o to, że na terenie Racota wybudował groblę, która zatrzymywała wodę wskutek czego zalane zostały łąki Bnińskiego w Wyskoci i w Tarnowie koło Czempinia (obecnie Stare Tarnowo). Bniński wycenił szkodę na 30 grzywien. W procesie tym mieli wziąć udział również bracia niedzielni Borka Andrzej II, Wojsław oraz Jan Gryżyńscy[3].
W 1445 Andrzej II Gryżyński zapisał na swoich dobrach, w tym m. in. na Racocie, po 400 grzywien posagu oraz wiana swojej żonie Annie. W 1462 Racot znalazł się w części dóbr, która dostała się w posiadanie braci niedzielnych oraz synów Andrzeja II Gryżyńskiego - Jana, Macieja zwanego Mościcem, Mikołaja i Andrzeja. W 1478 Jan Gryżyński sprzedał wieś Racot z zastrzeżeniem prawa odkupu za 200 grzywien Piotrowi Iłowieckiemu, a ten w 1481 sprzedał ją za tę samą kwotę, na tych samych warunkach braciom niedzielnym z Pniew - Janowi plebanowi w Pniewach, Piotrowi, Andrzejowi i Dobrogostowi . W 1485 dziedzic wsi Piotr Chełmski zwany także Pniewskim oraz Piotr włodarz z Racota pozwani zostali przed sądem przez Jana plebana z Gryżyny o zwrot połowy grzywny czynszu rocznego od Mikołaja karczmarza, który należał się plebanowi w Gryżynie. W 1489 Andrzej Gryżyński IV sprzedał z zastrzeżeniem prawa odkupu połowę wsi Wincentemu Kobyle tenutariuszowi królewskiemu z Sabaszczewa za 150 grzywien. W latach 1531-1580 właścicielem we wsi był Łukasz Gołutowski starszy syn Marcina Gołutowskiego[3]
Miejscowość odnotowały historyczne rejestry podatkowe. W 1510 Racot należał do Marcina Gołutowskiego, który posiadał 8,5 łana osiadłego, karczmę oraz opuszczone sołectwo. W 1530 wieś zapłaciła pobór podatków z 5 łanów oraz kwarty roli. W 1563 pobrano podatki od 6 1/4 łana, jednego rzemieślnika, karczmy dorocznej, młyna wodnego dziedzicznego o jednym kole walnym oraz wiatraka dorocznego. W 1566 miał miejsce pobór od 6 i 1/4 łana, 5 zagrodników, karczmy dorocznej oraz młyna wodnego o jednym kole. W 1581 pobór zapłacono od 6 łanów, 3 zagrodników, 3 komorników oraz od młyna wodnego dorocznego o 2 kołach, a także od dwóch ratajów najemnych pracowników od dwóch pługów[3].
W XVI wieku wieś należała do rodziny Kostków, którzy postawili tu swój zamek[5]. Następnie do 1720 roku wieś była własnością Piotra Bronisza, kasztelana kaliskiego[5]. Po jego śmierci jego córka Dorota została drugą żoną Stanisława Wincentego Jabłonowskiego i wniosła w posagu majątek Racot[5]. W czasie konfederacji barskiej wieś zniszczona. Dobra racockie po ojcu odziedziczył Antoni Barnaba Jabłonowski, od którego kupił je książę niderlandzki Wilhelm z dynastii Orańskiej-Nassau (w 1815 roku objął tron króla Królestwa Niderlandów)[5].
Wskutek II rozbioru Polski w 1793 wieś przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Racat należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[5]. Racat należał do okręgu kościańskiego tego powiatu i stanowił siedzibę dużego majątku o tej samej nazwie (niem. Razoten), który należał wówczas do byłego króla Niderlandów (Wilhelma I)[5]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Racat liczył 365 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 38 dymów (domostw)[5].
W okresie międzywojennym pałac był rezydencją Prezydenta Rzeczypospolitej. W lipcu 1927 roku w Racocie przebywał na dwutygodniowym wypoczynku Ignacy Mościcki wraz z małżonką i adiutantem generalnym, płk. Sergiuszem Zahorskim[6].
W latach 1934-1954 i 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Racot. W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Racot. W 1973 r. reaktywowano gminę Racot, zniesioną w 1976 r., a Racot włączono do gminy wiejskiej Kościan. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
Stadnina koni[edytuj | edytuj kod]
W 1925 powstał Zakład Chowu Koni. 1 listopada 1928 roku, na mocy dekretu Prezydenta RP, w Racocie powstała Państwowa Stadnina Koni. Do 1993 działała jako Państwowe Gospodarstwo Rolne pod nazwą Stadnina Koni Racot[7]. Od 1994 jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Racot[8]. Po przekształceniach, od 1995 do chwili obecnej stadnina dział pn. Stadnina Koni "Racot" Sp. z o.o., jest własnością Agencji Nieruchomości Rolnych.
Oświata, sport i turystyka[edytuj | edytuj kod]
We wsi działa szkoła podstawowa, są dwa boiska piłkarskie z trybunami, przy którym istnieje również klub PKS Racot. Znajduje się tu pałac klasycystyczny z XVIII wieku, który został zbudowany dla księcia Antoniego Barnaby Jabłonowskiego. W racockim pałacu bywali m.in. Tadeusz Kościuszko, książę Józef Poniatowski, pierwszy prezydent Warszawy Ignacy Wyssogota Zakrzewski (urodził się w Starym Białczu) oraz Józef Wybicki.
Przez Racot przebiegają
- szlaki turystyczne:
- ścieżka rowerowa z Kościana do Nowego Dębca.
- ścieżka rowerowa z Gryżyny do Starego Lubosza
- na terenie wsi znajduje się kościół parafialny i wiatrak z okresu XVIII wieku (wybudowany w 1802 roku, spłonął w 2014[9]).
Przez Racot przebiega nieczynna już trasa kolejowa Kościan-Gostyń. Wieś leży przy drodze wojewódzkiej nr 308 (Nowy Tomyśl - Grodzisk Wielkopolski - Kościan - Kunowo).
W miejscowości, od 1975 roku, działa klub piłki nożnej PKS Racot.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113738
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1069 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Gąsiorowski 2001 ↓, s. 1–3.
- ↑ Wieś Racot (wielkopolskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-11-04] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 210-211.
- ↑ Żołnierz Wielkopolski Nr 41 (255) z 14 sierpnia 1927 r.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie celów, zasad i trybu udzielania oraz wysokości stawek dotacji dla rolnictwa w 1990... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 30 marca 1993 r. w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz zasad i trybu ich udzielania w 1993 r [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Joanna Lajsner: Spłonął wiatrak w Racocie - [ZDJĘCIA]. Nasze Miasto. [dostęp 2015-05-31].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. IV (R – S), zeszyt 1, hasło „Racot”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2001, s. 1–3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Racot w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Racot, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 369.
- Strona Stadniny Koni Racot
| Wsie |
|
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Przysiółki | |
| Integralne części wsi |
|
