Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2018-09

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2018-09-01[edytuj | edytuj kod]

Deklinacja w języku niemieckim – odmiana rzeczownika, zaimka, rodzajnika, przymiotnika i liczebnika przez przypadki, liczby oraz rodzaje w języku niemieckim. W języku niemieckim występują cztery przypadki: mianownik (Nominativ), dopełniacz (Genitiv), celownik (Dativ) oraz biernik (Akkusativ). Wyróżnia się rodzaj męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum) oraz liczbę pojedynczą (Singular) i mnogą (Plural). W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje gramatyczne. Język niemiecki należy do języków fleksyjnych. Wyrazy podlegające odmianie składają się z tematu (zasadniczo niezmiennego) i odpowiedniej końcówki fleksyjnej. Czasami w wyniku odmiany następuje również pewna zmiana w temacie, np. przegłos – wymiana samogłosek na umlauty. Deklinacja pozwala na wskazanie funkcji wyrazu w zdaniu, dzięki czemu zadania tego nie musi przejmować ścisły szyk wyrazów czy odpowiednie przyimki. Części mowy mogą występować w różnej kolejności odbiegającej od standardowego, neutralnego szyku, aby położyć nacisk na inny element zdania. Czytaj więcej…

2018-09-02[edytuj | edytuj kod]

Rak jądra – grupa pierwotnych nowotworów jądra wywodzących się z nabłonka rozrodczego lub rzadziej z podścieliska gonad i sznurów płciowych. Nowotwór najczęściej objawia się jako jednostronny, bezbolesny guz lub obrzęk w mosznie. Podejrzenie choroby jest stawiane na podstawie typowego obrazu klinicznego choroby oraz wyniku badania ultrasonograficznego. Standardem jest wykonywanie u wszystkich chorych z podejrzeniem choroby nowotworowej jądra radykalnej operacji usunięcia jądra zwanej orchidektomią. Materiał tkankowy uzyskany podczas orchidektomii poddaje się badaniu histopatologicznemu, co pozwala na ostateczne rozpoznanie nowotworu oraz określenie typu histologicznego. Dalsze leczenie po wykonaniu orchidektomii zależy od rozpoznania histopatologicznego, zaawansowania choroby oraz stężenia określonych markerów po zabiegu operacyjnym. We wczesnym stadium, w zależności od rozpoznania histopatologicznego oraz stopnia zaawansowania, wykorzystuje się strategię wyłącznego aktywnego nadzoru lub stosuje się leczenie uzupełniające. Chorzy z zaawansowaną chorobą wymagają chemioterapii opartej na cisplatynie. Czytaj więcej…

2018-09-03[edytuj | edytuj kod]

Papuga rodrigueska – gatunek wymarłego ptaka z rodziny papug wschodnich, endemicznego dla maskareńskiej wyspy Rodrigues. Nie jest jasne, z jakim gatunkiem była najbliżej spokrewniona, ale podobnie jak inne maskareńskie papugi umieszczana jest w plemieniu Psittaculini. Papuga rodrigueska miała zielone upierzenie, głowa i dziób były stosunkowo duże, zaś ogon długi. Dokładny jej rozmiar jest nieznany, możliwe, że osiągały około 50 cm długości. Była to największa papuga na wyspie Rodrigues, do tego miała największą głowę spośród wszystkich maskareńskich papug. Możliwe, że przypominały papugi wielkodziobe. Przed odkryciem odwiedzały również wysepki u południowych wybrzeży Rodrigues, które były wolne od szczurów; żywiły się nasionami krzewów Fernelia buxifolia. Gatunek znany jest z subfosylnych szczątków i doniesień z czasów historycznych. Po raz ostatni została wspomniana w 1761 roku i najprawdopodobniej wymarła niedługo potem, najpewniej wskutek drapieżnictwa ze strony szczurów, wycinki lasów i polowań. Czytaj więcej…

2018-09-04[edytuj | edytuj kod]

Radziecka szkoła montażu – nurt kinematografii i teorii filmu, który ukształtował się w Związku Radzieckim w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Rozwijał się on od momentu założenia państwowej wytwórni Sowkino w 1925 roku, do ostatecznego podporządkowania kinematografii radzieckiej doktrynie socrealizmu około 1933 roku. Twórcy szkoły montażu byli często aktywnymi teoretykami filmu czy ogólnie teoretykami sztuki. Pomimo pewnych rozbieżności w ich poglądach, najogólniejszym stawianym przez nich założeniem było podkreślenie roli montażu filmowego, który uważali za podstawę kinematografii i najmocniej wpływający na emocje widza środek wyrazu. Jako teoretycy-praktycy doszli do takich konkluzji, wyciągając wnioski ze swoich własnych filmów, prowadząc liczne eksperymenty, a także badania analityczne nad filmem, teatrem i literaturą, sięgające do kultury amerykańskiej, a nawet japońskiej. Pomimo ewidentnie propagandowej tematyki większości filmów radzieckiej szkoły montażu, ruch ten zaliczany jest pod względem formalnym do awangardy. Jego twórcy byli cenieni za nowatorstwo i poszukiwania artystyczne. Czytaj więcej…

2018-09-05[edytuj | edytuj kod]

FIS Sommer Ladies Tournee – turniej w skokach narciarskich kobiet, odbywający się w miesiącach letnich na takich samych zasadach, jak Turniej Czterech Skoczni czy FIS Ladies Winter Tournee w zimie. Cykl FSLT w 2001 roku składał się z sześciu konkursów (trzech drużynowych i trzech indywidualnych), natomiast od 2002 do 2006 roku z pięciu (czterech indywidualnych i jednego drużynowego), z wyjątkiem 2003 roku, kiedy rozegrano drugi konkurs drużynowy. Zawody rozgrywane były na skoczniach w Austrii, Niemczech oraz Słowenii. Do roku 2002 turniej rozgrywany był na przełomie sierpnia i września, a po 2002 roku – w sierpniu. Zwycięzcą zostawała zawodniczka, która zdobyła największą liczbę punktów we wszystkich konkursach łącznie. Turniej był najstarszym i najdłuższym turniejem letnim w skokach narciarskich dla kobiet. W 2006 roku odbyły się ostatnie zawody w ramach FIS Sommer Ladies Tournee, później turniej nie został już wznowiony. Czytaj więcej…

2018-09-06[edytuj | edytuj kod]

Alfred Hitchcock (ur. 13 sierpnia 1899 w Londynie, zm. 29 kwietnia 1980 w Los Angeles) – brytyjski reżyser, scenarzysta i producent, uznawany za jednego z najbardziej wpływowych twórców filmowych w historii kina. Określany mianem „mistrza suspensu”. W trwającej ponad sześć dekad karierze wyreżyserował 53 filmy fabularne. Stał się rozpoznawalny dzięki licznym wywiadom i występom cameo w swoich produkcjach oraz serialowi kryminalnemu Alfred Hitchcock przedstawia. Podobne uznanie zyskiwali aktorzy grający w jego filmach. Styl reżyserski Hitchcocka obejmował płynny ruch kamery naśladującej spojrzenie granej postaci, stawiając tym samym widza w roli podglądacza, oraz kadrowanie ujęć w taki sposób, aby zmaksymalizować uczucie niepokoju oraz lęku. W 1979 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego. Sześć wyreżyserowanych przez Hitchcocka filmów zestawianych było w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w amerykańskim box office. Czternaście produkcji uzyskało przynajmniej jedną nominację do Oscara w dowolnej kategorii, z czego pięć zdobyło co najmniej jedną statuetkę. Dziewiętnaście produkcji reżysera, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę stu milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym. Czytaj więcej…

2018-09-07[edytuj | edytuj kod]

Bitwa o Knipawę – całość zmagań o kontrolę nad portową dzielnicą Królewca – Knipawą, trwających od 13 kwietnia do 14 lipca 1455 roku podczas wojny trzynastoletniej w latach 1454–1466, zakończonych decydującym zwycięstwem zakonu krzyżackiego. Miasto wzięło w 1454 roku aktywny udział w antykrzyżackim powstaniu kierowanym przez Związek Pruski, zdobywając krzyżacki zamek, i był jednym z czterech miast, w których związkowcy złożyli hołd Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, dobrowolnie przyłączając się do Królestwa Polskiego. Przedłużająca się wojna trzynastoletnia i wzrost związanych z nią podatków skutkował zmianą orientacji politycznej pospólstwa i prokrzyżackim powstaniem. W jego następstwie dzielnice Stare Miasto i Lipnik powróciły pod władzę zakonu krzyżackiego, a wierna Kazimierzowi IV pozostała jedynie portowa dzielnica Knipawa. Wielki mistrz Zakonu Ludwig von Erlichshausen skierował przeciwko niej siły dowodzone przez wielkiego szpitalnika Heinricha Reuss von Plauena, które niedostatecznie silne aby przeprowadzić szturm, rozpoczęły oblężenie ufortyfikowanej i położonej na rzecznej wyspie dzielnicy. Wobec otrzymania niewystarczającej pomocy ze strony kierowanego przez Johannesa von Baysen Związku Pruskiego i rozbicia przez Krzyżaków odsieczy, zmuszona została po szturmie do kapitulacji na honorowych warunkach po 14 tygodniach oblężenia. Czytaj więcej…

2018-09-08[edytuj | edytuj kod]

Deklinacja w języku niemieckim – odmiana rzeczownika, zaimka, rodzajnika, przymiotnika i liczebnika przez przypadki, liczby oraz rodzaje w języku niemieckim. W języku niemieckim występują cztery przypadki: mianownik (Nominativ), dopełniacz (Genitiv), celownik (Dativ) oraz biernik (Akkusativ). Wyróżnia się rodzaj męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum) oraz liczbę pojedynczą (Singular) i mnogą (Plural). W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje gramatyczne. Język niemiecki należy do języków fleksyjnych. Wyrazy podlegające odmianie składają się z tematu (zasadniczo niezmiennego) i odpowiedniej końcówki fleksyjnej. Czasami w wyniku odmiany następuje również pewna zmiana w temacie, np. przegłos – wymiana samogłosek na umlauty. Deklinacja pozwala na wskazanie funkcji wyrazu w zdaniu, dzięki czemu zadania tego nie musi przejmować ścisły szyk wyrazów czy odpowiednie przyimki. Części mowy mogą występować w różnej kolejności odbiegającej od standardowego, neutralnego szyku, aby położyć nacisk na inny element zdania. Czytaj więcej…

2018-09-09[edytuj | edytuj kod]

Powstanie w Sobiborze – wystąpienie i zbiorowa ucieczka więźniów, do których doszło 14 października 1943 roku w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Sobiborze. Obozowa konspiracja w Sobiborze zawiązała się w połowie 1943 roku, jednak dopiero we wrześniu tegoż roku, gdy w obozie osadzono grupę żołnierzy Armii Czerwonej narodowości żydowskiej, których przywódcą był por. Aleksandr Pieczerski, przygotowania do buntu nabrały realnych kształtów. 14 października 1943 roku spiskowcy niepostrzeżenie zabili dwunastu niemieckich esesmanów. Na skutek splotu kilku wydarzeń nie zdołali jednak opanować bramy głównej, a kilkuset więźniów zaskoczonych wybuchem powstania przystąpiło do chaotycznej ucieczki przez obozowe ogrodzenie. Spośród około 500–600 Żydów, którzy tego dnia przebywali w Sobiborze, do pobliskiego lasu zdołała zbiec blisko połowa. Liczbę uczestników powstania, którym udało się przeżyć wojnę, historycy szacują na około 40–70 osób. Czytaj więcej…

2018-09-10[edytuj | edytuj kod]

Papuga rodrigueska – gatunek wymarłego ptaka z rodziny papug wschodnich, endemicznego dla maskareńskiej wyspy Rodrigues. Nie jest jasne, z jakim gatunkiem była najbliżej spokrewniona, ale podobnie jak inne maskareńskie papugi umieszczana jest w plemieniu Psittaculini. Papuga rodrigueska miała zielone upierzenie, głowa i dziób były stosunkowo duże, zaś ogon długi. Dokładny jej rozmiar jest nieznany, możliwe, że osiągały około 50 cm długości. Była to największa papuga na wyspie Rodrigues, do tego miała największą głowę spośród wszystkich maskareńskich papug. Możliwe, że przypominały papugi wielkodziobe. Przed odkryciem odwiedzały również wysepki u południowych wybrzeży Rodrigues, które były wolne od szczurów; żywiły się nasionami krzewów Fernelia buxifolia. Gatunek znany jest z subfosylnych szczątków i doniesień z czasów historycznych. Po raz ostatni została wspomniana w 1761 roku i najprawdopodobniej wymarła niedługo potem, najpewniej wskutek drapieżnictwa ze strony szczurów, wycinki lasów i polowań. Czytaj więcej…

2018-09-11[edytuj | edytuj kod]

Radziecka szkoła montażu – nurt kinematografii i teorii filmu, który ukształtował się w Związku Radzieckim w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Rozwijał się on od momentu założenia państwowej wytwórni Sowkino w 1925 roku, do ostatecznego podporządkowania kinematografii radzieckiej doktrynie socrealizmu około 1933 roku. Twórcy szkoły montażu byli często aktywnymi teoretykami filmu czy ogólnie teoretykami sztuki. Pomimo pewnych rozbieżności w ich poglądach, najogólniejszym stawianym przez nich założeniem było podkreślenie roli montażu filmowego, który uważali za podstawę kinematografii i najmocniej wpływający na emocje widza środek wyrazu. Jako teoretycy-praktycy doszli do takich konkluzji, wyciągając wnioski ze swoich własnych filmów, prowadząc liczne eksperymenty, a także badania analityczne nad filmem, teatrem i literaturą, sięgające do kultury amerykańskiej, a nawet japońskiej. Pomimo ewidentnie propagandowej tematyki większości filmów radzieckiej szkoły montażu, ruch ten zaliczany jest pod względem formalnym do awangardy. Jego twórcy byli cenieni za nowatorstwo i poszukiwania artystyczne. Czytaj więcej…

2018-09-12[edytuj | edytuj kod]

FIS Sommer Ladies Tournee – turniej w skokach narciarskich kobiet, odbywający się w miesiącach letnich na takich samych zasadach, jak Turniej Czterech Skoczni czy FIS Ladies Winter Tournee w zimie. Cykl FSLT w 2001 roku składał się z sześciu konkursów (trzech drużynowych i trzech indywidualnych), natomiast od 2002 do 2006 roku z pięciu (czterech indywidualnych i jednego drużynowego), z wyjątkiem 2003 roku, kiedy rozegrano drugi konkurs drużynowy. Zawody rozgrywane były na skoczniach w Austrii, Niemczech oraz Słowenii. Do roku 2002 turniej rozgrywany był na przełomie sierpnia i września, a po 2002 roku – w sierpniu. Zwycięzcą zostawała zawodniczka, która zdobyła największą liczbę punktów we wszystkich konkursach łącznie. Turniej był najstarszym i najdłuższym turniejem letnim w skokach narciarskich dla kobiet. W 2006 roku odbyły się ostatnie zawody w ramach FIS Sommer Ladies Tournee, później turniej nie został już wznowiony. Czytaj więcej…

2018-09-13[edytuj | edytuj kod]

Alfred Hitchcock (ur. 13 sierpnia 1899 w Londynie, zm. 29 kwietnia 1980 w Los Angeles) – brytyjski reżyser, scenarzysta i producent, uznawany za jednego z najbardziej wpływowych twórców filmowych w historii kina. Określany mianem „mistrza suspensu”. W trwającej ponad sześć dekad karierze wyreżyserował 53 filmy fabularne. Stał się rozpoznawalny dzięki licznym wywiadom i występom cameo w swoich produkcjach oraz serialowi kryminalnemu Alfred Hitchcock przedstawia. Podobne uznanie zyskiwali aktorzy grający w jego filmach. Styl reżyserski Hitchcocka obejmował płynny ruch kamery naśladującej spojrzenie granej postaci, stawiając tym samym widza w roli podglądacza, oraz kadrowanie ujęć w taki sposób, aby zmaksymalizować uczucie niepokoju oraz lęku. W 1979 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego. Sześć wyreżyserowanych przez Hitchcocka filmów zestawianych było w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w amerykańskim box office. Czternaście produkcji uzyskało przynajmniej jedną nominację do Oscara w dowolnej kategorii, z czego pięć zdobyło co najmniej jedną statuetkę. Dziewiętnaście produkcji reżysera, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę stu milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym. Czytaj więcej…

2018-09-14[edytuj | edytuj kod]

Bitwa o Knipawę – całość zmagań o kontrolę nad portową dzielnicą Królewca – Knipawą, trwających od 13 kwietnia do 14 lipca 1455 roku podczas wojny trzynastoletniej w latach 1454–1466, zakończonych decydującym zwycięstwem zakonu krzyżackiego. Miasto wzięło w 1454 roku aktywny udział w antykrzyżackim powstaniu kierowanym przez Związek Pruski, zdobywając krzyżacki zamek, i był jednym z czterech miast, w których związkowcy złożyli hołd Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, dobrowolnie przyłączając się do Królestwa Polskiego. Przedłużająca się wojna trzynastoletnia i wzrost związanych z nią podatków skutkował zmianą orientacji politycznej pospólstwa i prokrzyżackim powstaniem. W jego następstwie dzielnice Stare Miasto i Lipnik powróciły pod władzę zakonu krzyżackiego, a wierna Kazimierzowi IV pozostała jedynie portowa dzielnica Knipawa. Wielki mistrz Zakonu Ludwig von Erlichshausen skierował przeciwko niej siły dowodzone przez wielkiego szpitalnika Heinricha Reuss von Plauena, które niedostatecznie silne aby przeprowadzić szturm, rozpoczęły oblężenie ufortyfikowanej i położonej na rzecznej wyspie dzielnicy. Wobec otrzymania niewystarczającej pomocy ze strony kierowanego przez Johannesa von Baysen Związku Pruskiego i rozbicia przez Krzyżaków odsieczy, zmuszona została po szturmie do kapitulacji na honorowych warunkach po 14 tygodniach oblężenia. Czytaj więcej…

2018-09-15[edytuj | edytuj kod]

Deklinacja w języku niemieckim – odmiana rzeczownika, zaimka, rodzajnika, przymiotnika i liczebnika przez przypadki, liczby oraz rodzaje w języku niemieckim. W języku niemieckim występują cztery przypadki: mianownik (Nominativ), dopełniacz (Genitiv), celownik (Dativ) oraz biernik (Akkusativ). Wyróżnia się rodzaj męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum) oraz liczbę pojedynczą (Singular) i mnogą (Plural). W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje gramatyczne. Język niemiecki należy do języków fleksyjnych. Wyrazy podlegające odmianie składają się z tematu (zasadniczo niezmiennego) i odpowiedniej końcówki fleksyjnej. Czasami w wyniku odmiany następuje również pewna zmiana w temacie, np. przegłos – wymiana samogłosek na umlauty. Deklinacja pozwala na wskazanie funkcji wyrazu w zdaniu, dzięki czemu zadania tego nie musi przejmować ścisły szyk wyrazów czy odpowiednie przyimki. Części mowy mogą występować w różnej kolejności odbiegającej od standardowego, neutralnego szyku, aby położyć nacisk na inny element zdania. Czytaj więcej…

2018-09-16[edytuj | edytuj kod]

Powstanie w Sobiborze – wystąpienie i zbiorowa ucieczka więźniów, do których doszło 14 października 1943 roku w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Sobiborze. Obozowa konspiracja w Sobiborze zawiązała się w połowie 1943 roku, jednak dopiero we wrześniu tegoż roku, gdy w obozie osadzono grupę żołnierzy Armii Czerwonej narodowości żydowskiej, których przywódcą był por. Aleksandr Pieczerski, przygotowania do buntu nabrały realnych kształtów. 14 października 1943 roku spiskowcy niepostrzeżenie zabili dwunastu niemieckich esesmanów. Na skutek splotu kilku wydarzeń nie zdołali jednak opanować bramy głównej, a kilkuset więźniów zaskoczonych wybuchem powstania przystąpiło do chaotycznej ucieczki przez obozowe ogrodzenie. Spośród około 500–600 Żydów, którzy tego dnia przebywali w Sobiborze, do pobliskiego lasu zdołała zbiec blisko połowa. Liczbę uczestników powstania, którym udało się przeżyć wojnę, historycy szacują na około 40–70 osób. Czytaj więcej…

2018-09-17[edytuj | edytuj kod]

Papuga rodrigueska – gatunek wymarłego ptaka z rodziny papug wschodnich, endemicznego dla maskareńskiej wyspy Rodrigues. Nie jest jasne, z jakim gatunkiem była najbliżej spokrewniona, ale podobnie jak inne maskareńskie papugi umieszczana jest w plemieniu Psittaculini. Papuga rodrigueska miała zielone upierzenie, głowa i dziób były stosunkowo duże, zaś ogon długi. Dokładny jej rozmiar jest nieznany, możliwe, że osiągały około 50 cm długości. Była to największa papuga na wyspie Rodrigues, do tego miała największą głowę spośród wszystkich maskareńskich papug. Możliwe, że przypominały papugi wielkodziobe. Przed odkryciem odwiedzały również wysepki u południowych wybrzeży Rodrigues, które były wolne od szczurów; żywiły się nasionami krzewów Fernelia buxifolia. Gatunek znany jest z subfosylnych szczątków i doniesień z czasów historycznych. Po raz ostatni została wspomniana w 1761 roku i najprawdopodobniej wymarła niedługo potem, najpewniej wskutek drapieżnictwa ze strony szczurów, wycinki lasów i polowań. Czytaj więcej…

2018-09-18[edytuj | edytuj kod]

Radziecka szkoła montażu – nurt kinematografii i teorii filmu, który ukształtował się w Związku Radzieckim w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Rozwijał się on od momentu założenia państwowej wytwórni Sowkino w 1925 roku, do ostatecznego podporządkowania kinematografii radzieckiej doktrynie socrealizmu około 1933 roku. Twórcy szkoły montażu byli często aktywnymi teoretykami filmu czy ogólnie teoretykami sztuki. Pomimo pewnych rozbieżności w ich poglądach, najogólniejszym stawianym przez nich założeniem było podkreślenie roli montażu filmowego, który uważali za podstawę kinematografii i najmocniej wpływający na emocje widza środek wyrazu. Jako teoretycy-praktycy doszli do takich konkluzji, wyciągając wnioski ze swoich własnych filmów, prowadząc liczne eksperymenty, a także badania analityczne nad filmem, teatrem i literaturą, sięgające do kultury amerykańskiej, a nawet japońskiej. Pomimo ewidentnie propagandowej tematyki większości filmów radzieckiej szkoły montażu, ruch ten zaliczany jest pod względem formalnym do awangardy. Jego twórcy byli cenieni za nowatorstwo i poszukiwania artystyczne. Czytaj więcej…

2018-09-19[edytuj | edytuj kod]

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – osoby, które za swój wkład w rozwój fizyki zostały wyróżnione przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk Nagrodą Nobla. Przyznawane od 1901 roku wyróżnienie ufundowane zostało przez szwedzkiego przemysłowca, Alfreda Nobla w jego testamencie. W latach 1901–2017 wyróżnionych Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki zostało łącznie 206 osób, w tym dwie kobiety: Maria Skłodowska-Curie oraz Maria Göppert-Mayer. John Bardeen, jako jedyny laureat, uhonorowany został dwukrotnie: w 1956 roku za udział w wynalezieniu tranzystora, oraz ponownie w 1972 roku za wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa. Statut Fundacji Nobla przewiduje możliwość wyróżnienia do trzech osób każdego roku, między które dzielona jest nagroda pieniężna. Sześciokrotnie Królewska Szwedzka Akademia Nauk zdecydowała nie przyznawać wyróżnienia na mocy zapisu w statucie Fundacji. Czytaj więcej…

2018-09-20[edytuj | edytuj kod]

Alfred Hitchcock (ur. 13 sierpnia 1899 w Londynie, zm. 29 kwietnia 1980 w Los Angeles) – brytyjski reżyser, scenarzysta i producent, uznawany za jednego z najbardziej wpływowych twórców filmowych w historii kina. Określany mianem „mistrza suspensu”. W trwającej ponad sześć dekad karierze wyreżyserował 53 filmy fabularne. Stał się rozpoznawalny dzięki licznym wywiadom i występom cameo w swoich produkcjach oraz serialowi kryminalnemu Alfred Hitchcock przedstawia. Podobne uznanie zyskiwali aktorzy grający w jego filmach. Styl reżyserski Hitchcocka obejmował płynny ruch kamery naśladującej spojrzenie granej postaci, stawiając tym samym widza w roli podglądacza, oraz kadrowanie ujęć w taki sposób, aby zmaksymalizować uczucie niepokoju oraz lęku. W 1979 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego. Sześć wyreżyserowanych przez Hitchcocka filmów zestawianych było w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w amerykańskim box office. Czternaście produkcji uzyskało przynajmniej jedną nominację do Oscara w dowolnej kategorii, z czego pięć zdobyło co najmniej jedną statuetkę. Dziewiętnaście produkcji reżysera, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę stu milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym. Czytaj więcej…

2018-09-21[edytuj | edytuj kod]

Bitwa o Knipawę – całość zmagań o kontrolę nad portową dzielnicą Królewca – Knipawą, trwających od 13 kwietnia do 14 lipca 1455 roku podczas wojny trzynastoletniej w latach 1454–1466, zakończonych decydującym zwycięstwem zakonu krzyżackiego. Miasto wzięło w 1454 roku aktywny udział w antykrzyżackim powstaniu kierowanym przez Związek Pruski, zdobywając krzyżacki zamek, i był jednym z czterech miast, w których związkowcy złożyli hołd Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, dobrowolnie przyłączając się do Królestwa Polskiego. Przedłużająca się wojna trzynastoletnia i wzrost związanych z nią podatków skutkował zmianą orientacji politycznej pospólstwa i prokrzyżackim powstaniem. W jego następstwie dzielnice Stare Miasto i Lipnik powróciły pod władzę zakonu krzyżackiego, a wierna Kazimierzowi IV pozostała jedynie portowa dzielnica Knipawa. Wielki mistrz Zakonu Ludwig von Erlichshausen skierował przeciwko niej siły dowodzone przez wielkiego szpitalnika Heinricha Reuss von Plauena, które niedostatecznie silne aby przeprowadzić szturm, rozpoczęły oblężenie ufortyfikowanej i położonej na rzecznej wyspie dzielnicy. Wobec otrzymania niewystarczającej pomocy ze strony kierowanego przez Johannesa von Baysen Związku Pruskiego i rozbicia przez Krzyżaków odsieczy, zmuszona została po szturmie do kapitulacji na honorowych warunkach po 14 tygodniach oblężenia. Czytaj więcej…

2018-09-22[edytuj | edytuj kod]

Deklinacja w języku niemieckim – odmiana rzeczownika, zaimka, rodzajnika, przymiotnika i liczebnika przez przypadki, liczby oraz rodzaje w języku niemieckim. W języku niemieckim występują cztery przypadki: mianownik (Nominativ), dopełniacz (Genitiv), celownik (Dativ) oraz biernik (Akkusativ). Wyróżnia się rodzaj męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum) oraz liczbę pojedynczą (Singular) i mnogą (Plural). W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje gramatyczne. Język niemiecki należy do języków fleksyjnych. Wyrazy podlegające odmianie składają się z tematu (zasadniczo niezmiennego) i odpowiedniej końcówki fleksyjnej. Czasami w wyniku odmiany następuje również pewna zmiana w temacie, np. przegłos – wymiana samogłosek na umlauty. Deklinacja pozwala na wskazanie funkcji wyrazu w zdaniu, dzięki czemu zadania tego nie musi przejmować ścisły szyk wyrazów czy odpowiednie przyimki. Części mowy mogą występować w różnej kolejności odbiegającej od standardowego, neutralnego szyku, aby położyć nacisk na inny element zdania. Czytaj więcej…

2018-09-23[edytuj | edytuj kod]

Powstanie w Sobiborze – wystąpienie i zbiorowa ucieczka więźniów, do których doszło 14 października 1943 roku w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Sobiborze. Obozowa konspiracja w Sobiborze zawiązała się w połowie 1943 roku, jednak dopiero we wrześniu tegoż roku, gdy w obozie osadzono grupę żołnierzy Armii Czerwonej narodowości żydowskiej, których przywódcą był por. Aleksandr Pieczerski, przygotowania do buntu nabrały realnych kształtów. 14 października 1943 roku spiskowcy niepostrzeżenie zabili dwunastu niemieckich esesmanów. Na skutek splotu kilku wydarzeń nie zdołali jednak opanować bramy głównej, a kilkuset więźniów zaskoczonych wybuchem powstania przystąpiło do chaotycznej ucieczki przez obozowe ogrodzenie. Spośród około 500–600 Żydów, którzy tego dnia przebywali w Sobiborze, do pobliskiego lasu zdołała zbiec blisko połowa. Liczbę uczestników powstania, którym udało się przeżyć wojnę, historycy szacują na około 40–70 osób. Czytaj więcej…

2018-09-24[edytuj | edytuj kod]

Papuga rodrigueska – gatunek wymarłego ptaka z rodziny papug wschodnich, endemicznego dla maskareńskiej wyspy Rodrigues. Nie jest jasne, z jakim gatunkiem była najbliżej spokrewniona, ale podobnie jak inne maskareńskie papugi umieszczana jest w plemieniu Psittaculini. Papuga rodrigueska miała zielone upierzenie, głowa i dziób były stosunkowo duże, zaś ogon długi. Dokładny jej rozmiar jest nieznany, możliwe, że osiągały około 50 cm długości. Była to największa papuga na wyspie Rodrigues, do tego miała największą głowę spośród wszystkich maskareńskich papug. Możliwe, że przypominały papugi wielkodziobe. Przed odkryciem odwiedzały również wysepki u południowych wybrzeży Rodrigues, które były wolne od szczurów; żywiły się nasionami krzewów Fernelia buxifolia. Gatunek znany jest z subfosylnych szczątków i doniesień z czasów historycznych. Po raz ostatni została wspomniana w 1761 roku i najprawdopodobniej wymarła niedługo potem, najpewniej wskutek drapieżnictwa ze strony szczurów, wycinki lasów i polowań. Czytaj więcej…

2018-09-25[edytuj | edytuj kod]

Radziecka szkoła montażu – nurt kinematografii i teorii filmu, który ukształtował się w Związku Radzieckim w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Rozwijał się on od momentu założenia państwowej wytwórni Sowkino w 1925 roku, do ostatecznego podporządkowania kinematografii radzieckiej doktrynie socrealizmu około 1933 roku. Twórcy szkoły montażu byli często aktywnymi teoretykami filmu czy ogólnie teoretykami sztuki. Pomimo pewnych rozbieżności w ich poglądach, najogólniejszym stawianym przez nich założeniem było podkreślenie roli montażu filmowego, który uważali za podstawę kinematografii i najmocniej wpływający na emocje widza środek wyrazu. Jako teoretycy-praktycy doszli do takich konkluzji, wyciągając wnioski ze swoich własnych filmów, prowadząc liczne eksperymenty, a także badania analityczne nad filmem, teatrem i literaturą, sięgające do kultury amerykańskiej, a nawet japońskiej. Pomimo ewidentnie propagandowej tematyki większości filmów radzieckiej szkoły montażu, ruch ten zaliczany jest pod względem formalnym do awangardy. Jego twórcy byli cenieni za nowatorstwo i poszukiwania artystyczne. Czytaj więcej…

2018-09-26[edytuj | edytuj kod]

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – osoby, które za swój wkład w rozwój fizyki zostały wyróżnione przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk Nagrodą Nobla. Przyznawane od 1901 roku wyróżnienie ufundowane zostało przez szwedzkiego przemysłowca, Alfreda Nobla w jego testamencie. W latach 1901–2017 wyróżnionych Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki zostało łącznie 206 osób, w tym dwie kobiety: Maria Skłodowska-Curie oraz Maria Göppert-Mayer. John Bardeen, jako jedyny laureat, uhonorowany został dwukrotnie: w 1956 roku za udział w wynalezieniu tranzystora, oraz ponownie w 1972 roku za wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa. Statut Fundacji Nobla przewiduje możliwość wyróżnienia do trzech osób każdego roku, między które dzielona jest nagroda pieniężna. Sześciokrotnie Królewska Szwedzka Akademia Nauk zdecydowała nie przyznawać wyróżnienia na mocy zapisu w statucie Fundacji. Czytaj więcej…

2018-09-27[edytuj | edytuj kod]

Audrey Hepburn (ur. 4 maja 1929 w Ixelles, zm. 20 stycznia 1993 w Tolochenaz) – brytyjska aktorka filmowa i teatralna, działaczka humanitarna, filantropka, modelka oraz tancerka. Ikona kultury popularnej, symbol seksu lat 60. Należała do grona najbardziej cenionych aktorek „Złotej Ery Hollywood” lat 50. i 60. American Film Institute umieścił jej nazwisko na 3. miejscu w opublikowanym przez siebie rankingu „największych aktorek wszech czasów”. W 1951 roku, po zagraniu w kilku produkcjach filmowych, została dostrzeżona przez francuską pisarkę Sidonie-Gabrielle Colette. Dzięki niej zadebiutowała w opartej na motywach powieści Colette sztuce Gigi, wystawianej na Broadwayu. Dwa lata później zagrała główną rolę w komedii romantycznej Rzymskie wakacje, stając się pierwszą aktorką w historii nagrodzoną za swoją kreację BAFTĄ, Oscarem i Złotym Globem. Pod koniec lat 60. ograniczyła aktywność aktorską, angażując się w działalność humanitarną jako ambasador dobrej woli UNICEF. W trakcie swojej kariery Hepburn była laureatką wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, także tych przyznawanych za całokształt pracy artystycznej. Pozostaje jedną z 12 osób, które zdobyły statuetkę Oscara, Emmy, Grammy oraz Tony. Czytaj więcej…

2018-09-28[edytuj | edytuj kod]

Hieronim Wietor (ur. ok. 1480 w Lubomierzu, zm. 1546 lub 1547 w Krakowie) – drukarz, działający w Wiedniu i Krakowie, uznawany za najwybitniejszego z polskich drukarzy I połowy XVI wieku. Pochodził ze Śląska, w latach 1497–1507 przebywał w Krakowie, studiując na tamtejszym uniwersytecie, gdzie uzyskał stopień bakałarza. Zajmował się wówczas także introligatorstwem i księgarstwem, poznał również drukarstwo. W 1517 roku założył własną oficynę, którą prowadził do śmierci. Drukarnia Wietora stała na bardzo wysokim poziomie, wręcz niespotykanym dotąd w Polsce, wprowadzając renesansowe wzory w zakresie edytorstwa, jak i innych metod działalności. Wydawała dużo tekstów humanistycznych, propagując ten ruch, tym bardziej że jej właściciel obracał się w kręgach naukowo-literackich Krakowa, podzielających idee nowego nurtu. Wietor odegrał również dużą rolę w upowszechnieniu literatury polskiej, drukował bowiem wiele tytułów w języku polskim. Pracował również na zlecenie dworu królewskiego, Zygmunt I Stary nadał mu tytuł „drukarza kancelarii królewskiej”. Czytaj więcej…

2018-09-29[edytuj | edytuj kod]

Deklinacja w języku niemieckim – odmiana rzeczownika, zaimka, rodzajnika, przymiotnika i liczebnika przez przypadki, liczby oraz rodzaje w języku niemieckim. W języku niemieckim występują cztery przypadki: mianownik (Nominativ), dopełniacz (Genitiv), celownik (Dativ) oraz biernik (Akkusativ). Wyróżnia się rodzaj męski (Maskulinum), żeński (Femininum) i nijaki (Neutrum) oraz liczbę pojedynczą (Singular) i mnogą (Plural). W liczbie mnogiej nie ma podziału na rodzaje gramatyczne. Język niemiecki należy do języków fleksyjnych. Wyrazy podlegające odmianie składają się z tematu (zasadniczo niezmiennego) i odpowiedniej końcówki fleksyjnej. Czasami w wyniku odmiany następuje również pewna zmiana w temacie, np. przegłos – wymiana samogłosek na umlauty. Deklinacja pozwala na wskazanie funkcji wyrazu w zdaniu, dzięki czemu zadania tego nie musi przejmować ścisły szyk wyrazów czy odpowiednie przyimki. Części mowy mogą występować w różnej kolejności odbiegającej od standardowego, neutralnego szyku, aby położyć nacisk na inny element zdania. Czytaj więcej…

2018-09-30[edytuj | edytuj kod]

Powstanie w Sobiborze – wystąpienie i zbiorowa ucieczka więźniów, do których doszło 14 października 1943 roku w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Sobiborze. Obozowa konspiracja w Sobiborze zawiązała się w połowie 1943 roku, jednak dopiero we wrześniu tegoż roku, gdy w obozie osadzono grupę żołnierzy Armii Czerwonej narodowości żydowskiej, których przywódcą był por. Aleksandr Pieczerski, przygotowania do buntu nabrały realnych kształtów. 14 października 1943 roku spiskowcy niepostrzeżenie zabili dwunastu niemieckich esesmanów. Na skutek splotu kilku wydarzeń nie zdołali jednak opanować bramy głównej, a kilkuset więźniów zaskoczonych wybuchem powstania przystąpiło do chaotycznej ucieczki przez obozowe ogrodzenie. Spośród około 500–600 Żydów, którzy tego dnia przebywali w Sobiborze, do pobliskiego lasu zdołała zbiec blisko połowa. Liczbę uczestników powstania, którym udało się przeżyć wojnę, historycy szacują na około 40–70 osób. Czytaj więcej…