Tekst źródłowy strony 23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2

{{Działo holowane infobox
 |nazwa                  = ZU-23-2
 |nazwa oryginalna       = 
 |grafika                = ZU-23-2 in Saint Petersburg.jpg
 |opis grafiki           = ZU-23-2 na wystawie w Muzeum Artylerii w [[Petersburg]]u
 |alt grafiki            = 
 |państwo                = SUN
 |producent              = 
 |rodzaj                 = [[samoczynna armata przeciwlotnicza]]
 |prototypy              = 
 |produkcja seryjna      = od 1960
 |wyprodukowano          = 
 |kaliber                = 23 mm
 |nabój                  = 23&nbsp;×&nbsp;152B&nbsp;mm
 |długość lufy           = 
 |donośność              = zasięg skuteczny przeciw celom:<br />powietrznym – 2500 m<br />lądowym – 2000 m
 |odległość strzału      = 
 |Vo                     = 970 m/s
 |długość                = 4,57 m
 |szerokość              = 1,83 m
 |wysokość               = 2,87 m
 |masa                   = 950 kg
 |kąt ostrzału           = kąt obrotu: 360 stopni ; podniesienia: od −10 do +90 stopni
 |wysokość linii ognia   = 
 |długość odrzutu        = 
 |jednostka ognia        = 
 |szybkostrzelność       = teoretyczna 2000 strz./min, praktyczna 400 strz./min
 |obsługa                = 5 osób
 |czas przejścia do boju = 
 |prędkość marszowa      = 
 |commons                = Category:ZU-23-2
}}
[[Plik:Zu-23-2-belarus.jpg|mały|250px|ZU-23-2 w rękach białoruskich spadochroniarzy]]
[[Plik:Hibneryt 453 5180.jpg|mały|250px|[[Hibneryt]] – polski ZU-23-2 wyposażony w celownik CKE-1 zamontowany na samochodzie [[Star 266]]]]
'''23 mm armata przeciwlotnicza ZU-23-2''' – [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radziecka]] podwójnie sprzężona, holowana [[Działo przeciwlotnicze|armata przeciwlotnicza]], produkowana od lat 60. XX wieku. Uznawana za najpopularniejszą armatę przeciwlotniczą na świecie okresu powojennego. Produkowana na licencji i rozwijana także w Polsce, gdzie na jej bazie skonstruowano zestawy rakietowo-artyleryjskie ZUR-23-2 Jodek.

== Opis ==
Armata powstała w Związku Radzieckim w 1960 roku. Wywodziła się z prototypowego działka lotniczego TKB-494 opracowanego w biurze konstrukcyjnym CKB-14 w [[Tuła|Tule]] pod kierunkiem Nikołaja Afanasjewa i [[Nikołaj Makarow (konstruktor)|Nikołaja Makarowa]] (konstruktorów działka [[Działko AM-23|AM-23]]), strzelającego silniejszą amunicją działka [[Działko WJa-23|WJa-23]]<ref name=am23>{{cytuj pismo|imię=Wiktor|nazwisko= Markowski|tytuł=Orużyje bliżniego boja |czasopismo=Tiechnika i Woorużenije|oznaczenie= nr 8/2009|miesiąc=sierpień|rok=2009|strony=15-18|język=ru}}</ref>. Po wydłużeniu lufy i innych modyfikacjach powstała armata TKB-507 ([[indeks GRAU]] 2A14), która posłużyła do skonstruowania podwójnie sprzężonego działka przeciwlotniczego pod wojskowym oznaczeniem ZU-23-2<ref name=am23/>. Równolegle skonstruowano poczwórnie sprzężoną wersję samobieżną [[ZSU-23-4]]<ref name=am23/>.

Przeznaczona jest do zwalczania celów nisko lecących w odległości do 2,5 km. Może również razić cele lekko opancerzone lub [[siła żywa|siłę żywą]]. Wykorzystywana jest do bezpośredniej osłony wojsk i ważnych obiektów przed atakiem z powietrza. Broń jest używana przez wszystkie kraje byłego [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] (z wyjątkiem [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]]) i inne państwa niegdyś współpracujące z ZSRR.

== Działanie ==
Broń działa na zasadzie odprowadzania części gazów prochowych przez boczne otwory w lufach. Każda z armat jest zasilana z taśmy o pojemności 50 nabojów. Celowanie odbywa się za pomocą przyrządów optyczno-mechanicznych. Lufy są szybkowymienne (wymiana trwa teoretycznie ok. 14 sekund), ryglowane przez zamek klinowy o ruchu pionowym. Wyposażona jest w optyczno-mechaniczny celownik wektorowy ZAP-23, używany podczas strzelania do celów powietrznych o prędkościach do 300 m/s<ref name=ntw/>, oraz celownik optyczny T-3.

ZU-23-2 może być przewożony za pomocą różnych nośników, np. samochodów ciężarowych [[Ural-375D]] lub [[Star 266]] ([[Hibneryt]]).

Do strzelania wykorzystuje się [[amunicja|amunicję]] 23×152 mm przeciwpancerno-zapalająco-smugową (188,5 g) ([[amunicja przeciwpancerna|API-T]]) oraz odłamkowo-zapalająco-smugową (190 g) (HEI-T). W polskich zakładach ZM Mesko powstały nowe typy amunicji: podkalibrowa przeciwpancerna z rdzeniem stabilizowanym obrotowo [[Amunicja przeciwpancerna|APDS-T]] o masie 103 g i z rdzeniem fragmentującym [[FAPDS|FAPDS-T]]. Masa naboju to 450 g. Wzrosła prędkość pocisku oraz donośność skuteczna z 2000 m do 3000 m<ref name=mesko/>. Ich partie próbne wykonano w 2007 roku<ref name=mesko/>.

== Produkcja na świecie ==
=== Polskie wersje ===
Armata ZU-23-2 została wprowadzona do produkcji licencyjnej w [[Zakłady Mechaniczne „Tarnów”|Zakładach Mechanicznych]] w Tarnowie w 1972 roku<ref name=ntw/>. Polscy konstruktorzy prowadzili następnie prace nad zwiększeniem możliwości armaty. Prace prowadzono w dwóch kierunkach: wprowadzenia nowocześniejszych celowników umożliwiających zwalczanie celów szybkolecących oraz integracji armaty z naprowadzanymi na podczerwień pociskami rakietowymi bliskiego zasięgu. W efekcie powstał zestaw artyleryjsko-rakietowy '''ZUR-23-2S Jod''', produkowany od 1987 r., a wprowadzony na uzbrojenie Wojska Polskiego od 1988 roku<ref name=ntw/>. Łączy on armatę ZU-23-2 z podwójną wyrzutnią pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu [[Strzała-2|9K32 Strzała-2M]]. Wprowadzono także [[celownik tachometryczny]] GP-1R, opracowany w [[Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia|WITU]] i produkowany przez łódzki [[Prexer]]<ref name=ntw/>. Obsługa zmniejszyła się z 5 do 4 osób. Zestaw może zwalczać cele oddalające się w odległości do 2800 m, a zbliżające się w odległości do 4200 m, na wysokości od 50 do 2300 m<ref name=ntw>''„Dwudziestkitrójki” z Tarnowa'', "[[Nowa Technika Wojskowa]]" nr 9/2010, s. 76–78</ref>.

W latach 90. opracowano nowszy celownik tachometryczny GP-03/WK, który wszedł na wyposażenie w 1994 roku, dla armaty '''ZU-23-2T Jodek'''<ref name=ntw18>Michał Nita: ''Celowniki przeciwlotnicze PREXER-a'', "[[Nowa Technika Wojskowa]]" nr 9/2018, s. 39-44</ref>. Wersja tej armaty nie weszła jednak do produkcji<ref name=ntw/>. Od 2002 roku do produkcji wszedł natomiast nowy zestaw artyleryjsko-rakietowy '''ZUR-23-2KG Jodek-G''' ze skuteczniejszymi pociskami [[Grom (przeciwlotniczy zestaw rakietowy)|Grom]], elektrycznymi napędami naprowadzania i [[celownik kolimatorowy|celownikiem kolimatorowym]] CKE-2 produkcji Prexera<ref name=ntw/>. W 2007 roku zakłady [[Mesko]] wdrożyły do produkcji nową amunicję podkalibrową APDS-T i FAPDS-T własnego projektu<ref name=mesko>{{Cytuj pismo |tytuł=23 mm amunicja podkalibrowa produkcji ZM Mesko S.A|czasopismo= [[Nowa Technika Wojskowa]]|oznaczenie=11/2007 |miesiąc=listopad|rok=2007|strony=14}}</ref>. Zasięg zwalczania celów wzrósł do 5500 m, a przedział wysokości wzrósł od 10 do 3500 m<ref name=ntw/>. Wersją celownika kolimatorowego nie współpracującą z pociskami rakietowymi jest celownik CKE-1<ref name=ntw18/>. Za ich pomocą można zwalczać cele o prędkości do 500 m/s<ref name=ntw18/>. Wersją eksportową zestawu dla Indonezji, przystosowaną do współpracy z zewnętrznymi systemami kierowania ogniem, jest ZUR-23KG-I, z celownikiem CKE-2I<ref name=ntw/><ref name=ntw18/>. Od 2005 roku na wyposażenie weszły celowniki kolimatorowe z [[noktowizor]]em pasywnym CKE-1N i CKE-2N, a od 2016 z [[termowizor]]em CKE-1T<ref name=ntw18/><ref name=cp1>{{Cytuj pismo |autor=Paweł Dobrzyński|tytuł=Celownik programowalny CP-1. Nowa jakość ZU-23-2|czasopismo= [[Nowa Technika Wojskowa]]|oznaczenie=3/2006 |miesiąc=marzec|rok=2006|strony=18-20}}</ref>. Celowniki te montowane są także na armatach nie przystosowanych do pocisków kierowanych, jak '''ZU-23-2K'''<ref name=ntw18/>. W 2007 roku zakończono prace nad bardziej zaawansowanym kolimatorowym celownikiem programowalnym CP-1 z dalmierzem laserowym i torem noktowizyjnym, opracowanym przez Prexer przy współpracy z [[Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego|WAT]], który następnie wszedł na uzbrojenie Wojska Polskiego<ref name=ntw18/>. Propozycją ZM Tarnów, prezentowaną w 2004 roku, był system artyleryjski '''ZU-23-2E''', w którym poszczególne armaty miały jedynie awaryjne celowniki pierścieniowe, natomiast były przystosowane do zdalnego kierowania ogniem przez system FC-1 z głowicą obserwacyjną<ref>{{cytuj pismo | nazwisko =Kiński| imię =Andrzej |tytuł =Nie tylko Kobuz. OBR SM i ZM Tarnów na MSPO| czasopismo =[[Nowa Technika Wojskowa]] | oznaczenie =10/2004 | strony =34-35 | rok=2004| miesiąc=październik|wydawca =Magnum-X| miejsce =Warszawa}}</ref>. Zestawy ZUR-23-2KG z celownikiem w wersji eksportowej CKE-2I używane są również przez Indonezję<ref name=cp1/>.

Opracowano następnie zestaw artyleryjsko-rakietowy '''ZUR-23-2SP Jodek''' z głowicą optoelektroniczną GOS-1, z kamerą termowizyjną, telewizyjną i dalmierzem laserowym, który wszedł w skład przeciwlotniczego systemu rakietowo-artyleryjskiego [[PSR-A Pilica|(PSR-A) Pilica]], przeznaczonego do obrony baz lotniczych<ref name=pilica>{{cytuj pismo |imię=Andrzej |nazwisko=Kiński|tytuł =System PSR-A Pilica wchodzi do służby |czasopismo =Wojsko i Technika |wolumin =VII|oznaczenie=nr 1/2021 |wydanie=64|miesiąc=styczeń|rok=2021|miejsce =Warszawa |issn =2450-1301|strony=29-29}}</ref>. Używa on [[celownik CP-1SP|celownika programowalnego CP-1SP]]<ref name=ntw18/>. Wojsko Polskie zamówiło sześć baterii systemu Pilica, każda z sześcioma zestawami, wozem dowodzenia i stacją radiolokacyjną, dostarczane od 2020 roku<ref name=pilica/>. Produkowany był także eksportowy wariant armaty '''ZU-23-2CP''' z prostym [[celownik pierścieniowy|celownikiem pierścieniowym]] (rakursowym), dla krajów z klimatu tropikalnego suchego<ref>{{cytuj stronę|autor=Magdalena Wrona|url=http://www.zmt.tarnow.pl/wordpress/item/przeciwlotniczy-zestaw-artyleryjski-zu-23-2cp/|tytuł=Przeciwlotniczy zestaw artyleryjski ZU-23-2CP|data=01-10-2018|opublikowany=Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A. |archiwum=https://web.archive.org/web/20210124100717/http://www.zmt.tarnow.pl/wordpress/item/przeciwlotniczy-zestaw-artyleryjski-zu-23-2cp/|data dostępu=2021-04-05}}</ref>.

=== Chiny ===
W Chińskiej Republice Ludowej produkowana jest kopia ZU-23-2 przekalibrowana na amunicję 25 mm jako armata '''Typ 87'''<ref name=mod>{{Cytuj pismo | nazwisko =Szulc| imię =Tomasz| tytuł =Tunguska po pekińsku| czasopismo = Nowa Technika Wojskowa| oznaczenie = nr 6/2012| strony = 32-33| rok =2012|miesiąc=czerwiec}}</ref>. Istnieje również w wersji zestawu artyleryjsko-rakietowego, z dwoma przenośnymi wyrzutniami pocisków bliskiego zasięgu, montowana na samochodzie terenowym LSV<ref name=mod/>.

== Zastosowanie ==
Armata ZU-23-2 uznawana jest za najpopularniejszą armatę przeciwlotniczą na świecie<ref name=ntw/>. Używana była przede wszystkim przez ZSRR i kraje Układu Warszawskiego, a także liczne kraje, którym ZSRR dostarczał uzbrojenie, zwłaszcza afrykańskie i azjatyckie.

=== Użytkownicy ===
* {{państwo|Afganistan}}
* {{państwo|Algieria}} - 100<ref name="Military Balance 2017">Military Balance 2017</ref>
* {{państwo|Armenia}}
* {{państwo|Azerbejdżan}}
* {{państwo|Bangladesz}}
* {{państwo|Bośnia i Hercegowina}} - 30<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Burundi}}
* {{państwo|Białoruś}} - 128
* {{państwo|Kambodża}}
* {{państwo|Chiny}} - Typ 85 i Typ 87
* {{państwo|Republika Zielonego Przylądka}} - 12<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Kuba}}
* {{państwo|Cypr}}
* {{państwo|Dżibuti}} - 10<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Ekwador}} - Typ 80<ref>{{Cytuj | url=http://china-defense.blogspot.com/2009/12/next-stop-ecuador.html | tytuł=China Defense Blog: Next Stop, Ecuador<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=china-defense.blogspot.com | data dostępu=2017-11-22}}</ref>
* {{państwo|Egipt}}
* {{państwo|Estonia}}
* {{państwo|Etiopia}} - 10
* {{państwo|Finlandia}} - 1,100
* {{państwo|Gabon}} - 24
* {{państwo|Grecja}} - 200
* {{państwo|Gruzja}} - Około 200, 40 zamontowanych na [[MT-LB]], niektóre są zamontowane na ciężarówkach [[ZIŁ-131]] i okrętach wojennych.
* {{państwo|Gwinea Bissau}} - 18<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Ghana}} - 5<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Indie}} - 800 zmodernizowanych
* {{państwo|Indonezja}} - 4 ZUR-23-KG-I jako część systemu "Kobra" AD dla [[TNI-AU]]<ref>{{Cytuj | url=http://articles.janes.com/articles/Janes-Land-Based-Air-Defence/Indonesia-Indonesia.html | tytuł=Defense & Security Intelligence & Analysis: IHS Jane's &#124; IHS<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=articles.janes.com | data dostępu=2017-11-22}}</ref><ref>{{Cytuj | url=http://garudamiliter.blogspot.com/2012/04/zur-23-2kg.html | tytuł=Garuda Militer: ZUR-23-2KG<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=garudamiliter.blogspot.com | data dostępu=2017-11-22}}</ref> + 18 Jako część systemu Giant Bow II AD dla [[TNI-AD]]<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.adprconsult.com.my/indo-aerospace-defence.pdf |tytuł=Zarchiwizowana kopia |data dostępu=2017-07-30 |archiwum=https://web.archive.org/web/20131214203107/http://www.adprconsult.com.my/indo-aerospace-defence.pdf |zarchiwizowano=2013-12-14 }}</ref><ref>[http://garudamiliter.blogspot.com/2012/04/giant-bow-i.html Garuda Militer: Giant Bow I<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>
* {{państwo|Iran}}
* {{państwo|Irak}} - Używa polskich i bułgarskich dział [[MT-LB]]
* [[Państwo Islamskie|ISIS]]
* {{państwo|Izrael}}<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.inss.org.il/upload/%28FILE%291245235226.pdf |tytuł=Zarchiwizowana kopia |data dostępu=2016-08-06 |archiwum=https://web.archive.org/web/20160806224217/http://www.inss.org.il/upload/%28FILE%291245235226.pdf |zarchiwizowano=2016-08-06 }}</ref> Zdobyte z arabskich armii podczas konfliktu arabsko-izraelskiego.
* {{państwo|Węgry}}
* {{państwo|Laos}} - 2
* {{państwo|Łotwa}} - 3 ZU-23-2MR Wróbel II.
* {{państwo|Liban}} - 100<ref name="Military Balance 2017"/>, głównie zamontowane na M113 APC do podparcia ognia na podłożu i obrony powietrznej.
* {{państwo|Libia}} - 450, zdobytych przez [[Narodowa Armia Wyzwoleńcza (Libia)|Narodowa Armia Wyzwoleńcza]] i zamontowano je na furgonetkach.
* {{państwo|Mauretania}} - 20<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Maroko}} - 90<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Mołdawia}} - 28<ref name="Military Balance 2017"/>, Niektóre zamontowane na BTR-D.
* {{państwo|Mali}}
* {{państwo|Mongolia}}
* {{państwo|Mozambik}} - 150
* {{państwo|Mjanma}} - 380 Typ 87
* {{państwo|Namibia}}
* {{państwo|Nikaragua}} - 20
* {{państwo|Nigeria}} - 20
* {{państwo|Pakistan}} - 5,200
* {{państwo|Peru}} - 80<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Polska}} - 444 ZUR-23-2 + niektóre wersje morskie.
* {{państwo|Rosja}}
* {{państwo|Sahara Zachodnia}} - 50
* {{państwo|Południowa Afryka}} - 36 "Zumlac" na opancerzonej ciężarówce SAMIL 100. Zdobyte w Angoli w latach osiemdziesiątych<ref>{{Cytuj | url=https://archive.is/20120914032135/http://www.janes.com/articles/Janes-Land-Based-Air-Defence/Zumlac-South-Africa.html | tytuł=Defense & Security Intelligence & Analysis: IHS Jane's &#124; IHS<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=www.janes.com | data dostępu=2017-11-22}}</ref>.
* {{państwo|Somalia}}
* [[Puntland]]<ref>{{Cytuj | url = http://www.garoweonline.com/en/news/puntland/puntland-clashes-enter-second-day-in-somalia-whos-fighting-whom | tytuł = Puntland clashes enter second day in Somalia: Who’s fighting whom? | data dostępu = 2017-07-06 | wydawca = Garowe Online | data = 2016-03-17 | autor = GAROWEONLINE}}</ref>
* {{państwo|Somaliland}}
* {{państwo|Sri Lanka}}
* {{państwo|Syria}}
* {{państwo|Tanzania}} - 40<ref name="Military Balance 2017"/>
* {{państwo|Uganda}} - 5
* {{państwo|Ukraina}}
* {{państwo|Stany Zjednoczone}} - Tylko do testów
* {{państwo|Wenezuela}} - 300 ZU-23ZOM 1-4
* {{państwo|Wietnam}}
* {{państwo|Jemen}} - 200
* {{państwo|Zimbabwe}} - 5

=== Byli użytkownicy ===
* {{państwo|ZSRR}}
* {{państwo|Grenada}} - 12
* {{państwo|Niemiecka Republika Demokratyczna}}
* {{państwo|Rodezja}} - 12

== Zobacz też ==
* [[ZU-23-2M Wróbel]]
* [[ZU-23-2MR Wróbel II]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{commons|ZU-23-2}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|nazwisko=Ciepliński|imię=Andrzej|nazwisko2=Woźniak|imię2=Ryszard|tytuł=Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku)|rok=1994 |wydawca= Wydawnictwo WiS|miejsce=Warszawa|strony= 251–252 |isbn = 83-86028-01-7}}
* {{cytuj pismo | tytuł =„Dwudziestkitrójki” z Tarnowa| czasopismo =[[Nowa Technika Wojskowa]] | oznaczenie =9/2010| strony =76–78 | rok=2010 | miesiąc=wrzesień|wydawca =Magnum-X | miejsce =Warszawa }}
* {{cytuj pismo |imię=Michał |nazwisko=Nita| tytuł =Celowniki przeciwlotnicze PREXER-a | czasopismo =[[Nowa Technika Wojskowa]] | oznaczenie =9/2018| miesiąc=wrzesień | rok=2018 | wydawca =Magnum-X | strony=39-44|miejsce =Warszawa | issn =1230-1655|odn=tak}}

{{Rosyjska artyleria po2WŚ}}
{{Broń przeciwlotnicza WP po 2WŚ}}

[[Kategoria:Radzieckie holowane działa przeciwlotnicze]]