Adolf Siódmak
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Alma mater |
Adolf Abraham Siódmak[1] (ur. 1 lutego 1879 w Krakowie, zm. 1944 w Groß-Rosen) – polski architekt żydowskiego pochodzenia działający w Krakowie.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 1 lutego 1879 roku w Krakowie[1]. W latach 1898–1906 studiował na Politechnice Wiedeńskiej[2]. Do jego pierwszych realizacji należy przebudowa Domu Weneckiego w Krakowie[3].
Do najważniejszych i najbardziej prestiżowych realizacji Siódmaka należy hala przedpogrzebowa dla nowo powstałego cmentarza żydowskiego w Krakowie[4]. Jego projekt zapewnił mu wygraną w ogólnopolskim konkursie ogłoszonym przez władze Gminy Wyznaniowej; jedno z wyróżnień przypadło z kolei Józefowi Awinowi[5]. Narożnej parceli cmentarza z halą przypisano podwójny adres: ul. Jerozolimska 14 i ul. Abrahama 3[6]. W 1923 roku władze miasta zatwierdziły podstawowy projekt realizacji, a trzy lata później zatwierdzono plan finalny[6]. Tego samego roku rozpoczęły się prace budowlane[7]. Całość projektu charakteryzowała się eklektycznym stylem[7], który miał podkreślić odrębną tożsamość Żydów[8]. Centralnym punktem założenia na planie podłużnym była hala ceremonialna zwieńczona zgeometryzowaną kopułą na ośmiobocznym bębnie[7]. Dwie mniejsze kopuły znajdujące się po bokach odzwierciedlały kształt centralnej kopuły[7]. Usytuowaną od strony ul. Jerozolimskiej elewację dopełniał ryzalit z portalem zwieńczonym łukiem w ośli grzbiet[7], z kolei od strony cmentarza planowano monumentalną kolumnadę, która jednak nie wzniesiono[8]. Do końca lat 30. nie udało się sfinalizować prac wykończeniowych[8]. Cmentarz zlikwidowano na początku lat 40., gdy na jego miejscu zaczął powstawać obóz pracy przymusowej[9]. Z rozkazu Hauptsturmführera Amona Götha hala miała zostać przeznaczona na stajnie, chlew i oborę[9]. W 1944 roku budynek został wysadzony w powietrze, przy burzeniu hali ceremonialnej obecni byli zaproszeni przez Götha przedstawiciele władz[9]. Z cmentarza i jego zabudowań zachował się pomnik Chaima Jakuba Abrahamera i ruiny domu przedpogrzebowego[10].
W połowie lat 20. Siódmak wygrał kolejny konkurs architektoniczny ogłoszony przez gminę żydowską, tym razem na Żydowski Dom Akademicki[11]. Czteropiętrowy, modernistyczny budynek[11] z klasycyzującymi elementami wzniesiono przy ul. Przemyskiej 3[3]. Za realizację budowy i projekt wnętrz odpowiadał Tobiasz Wexner[11]. Żydowski Dom Akademicki pełnił rolę centrum społeczno-kulturalnego[11], w którym m.in. odbywały się wystawy takich artystów, jak Artur Markowicz, Abraham Neumann czy Henryk Hochman[11]. W okresie II wojny światowej w gmachu znajdował się niemiecki wojskowy dom publiczny[11]. Po wojnie budynek kilkukrotnie zmieniał swoje przeznaczenie, finalnie zostając Domem Studenckim Akademii Muzycznej w Krakowie[12]. Podczas remontu w 2008 roku odkryto zatynkowany napis nad wejściem o treści „Żydowski Dom Akademicki”[12].
Oprócz budynków użyteczności publicznej, Siódmak zaprojektował również szereg krakowskich will i kamienic[13], które początkowo utrzymane były w historyzującej stylistyce[14]. Przez krótki okres w latach 20. Siódmak współpracował przy ich realizacji z Henrykiem Rittermanem[14]. Do późniejszych realizacji Siódmaka należy kilka domów w luksusowym kwartale powstającym w latach 30. XX wieku w okolicach Parku Krakowskiego, takich jak modernistyczna kamienica na rogu ul. Chopina z ul. Konarskiego[15].
W 1940 roku Siódmaka wysiedlono z Krakowa[16]. Zginął w 1944 roku w obozie Groß-Rosen[1][15].
Projekty[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie źródła[13]:
- 1913–1914: sierociniec dla dzieci żydowskich przy ul. Kołłątaja 13 w Tarnowie
- 1913–1917: przebudowa Domu Weneckiego w Krakowie
- 1920–1921: Żydowski Dom Noclegowy przy ul. Starowiślnej 93 (niezachowany)
- 1921: willa przy ul. Chopina 16 (projekt niezrealizowany)
- 1922–1932: hala przedpogrzebowa cmentarza żydowskiego przy ul. Jerozolimskiej 14 w Krakowie
- 1923–1924: willa przy ul. Chłopickiego 16
- 1924–1926: willa przy ul. Chłopickiego 3
- 1924–1926: willa przy ul. Misiołka 3
- 1924–1928: Żydowski Dom Akademicki przy ul. Przemyskiej 3
- 1925–1927: kamienica przy al. Krasińskiego 10 w Krakowie (wraz z Henrykiem Rittermanem)
- 1925–1927: budynki Składnicy Piwa Żywieckiego przy ul. Zbożowej 2
- 1925–1930: Żydowski Dom Gimnastyczny przy ul. Wietora 13–15
- 1926–1927: willa przy ul. Litewskiej 13
- 1927–1928: willa przy ul. Kościelnej 5
- 1927–1930: kamienica przy ul. Morawskiego 10 (wraz z Henrykiem Rittermanem)
- 1930–1931: dworzec autobusowy przy pl. Bohaterów Getta 19
- 1931–1933: kamienica przy ul. Syrokomli 11a
- 1932–1933: kamienica przy ul. Ujejskiego 5
- 1935–1936: kamienica przy ul. Konarskiego 16
- 1936–1937: kamienica przy ul. Kraszewskiego 16
- 1936–1938: kamienica przy ul. Bujwida 9
- 1938–1939: kamienica przy ul. Chopina 16
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Adolf Abraham Siódmak [online], In memoriam – Pamięci Architektów Polskich [dostęp 2021-08-11].
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 124–125.
- ↑ a b Zbroja 2005 ↓, s. 125.
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 96.
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 90.
- ↑ a b Zbroja 2005 ↓, s. 92.
- ↑ a b c d e Zbroja 2005 ↓, s. 93.
- ↑ a b c Zbroja 2005 ↓, s. 95.
- ↑ a b c Zbroja 2005 ↓, s. 99.
- ↑ Eugeniusz Duda, Anna Jodłowiec-Dziedzic, Wstęp / Introduction, [w:] Andrzej Nowakowski (red.), Powiększenie: Nowy cmentarz Żydowski w Krakowie = Blowup: the new Jewish Cemetary in Kraków, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2006, s. 154, ISBN 83-242-0784-8.
- ↑ a b c d e f Żydowski Dom Akademicki w Krakowie (ul. Przemyska 3) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-08-13].
- ↑ a b Historia [online], Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie [dostęp 2021-08-13] (pol.).
- ↑ a b Zbroja 2005 ↓, s. 168.
- ↑ a b Zbroja 2005 ↓, s. 128.
- ↑ a b Modernistyczne Godła Kamienic: Eskulap [online], Krakowski Szlak Modernizmu, 17 kwietnia 2021 [dostęp 2021-08-13] (pol.).
- ↑ Ryszard Kotarba, Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945: przewodnik historyczny, wyd. 2. popr., Kraków: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, [cop. 2016], s. 57, ISBN 978-83-943749-1-4.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barbara Zbroja: Miasto Umarłych. Architektura publiczna Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Krakowie w latach 1868–1939. Wydawnictwo WAM, 2005. ISBN 83-7318-619-0.