Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania

Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania (AUTOiZ) – propozycja podejścia do organizacji i zarządzania jako do nauki, opracowana i rozwinięta przez Seweryna Chajtmana. Koncepcja AUTOiZ wyrosła z potrzeby sprecyzowania, przyjęcia i powszechnego uznania praw i prawidłowości, opartych na ścisłych kryteriach. Uzasadnieniem dla jej powstania są:

• Olbrzymie nagromadzenie wiedzy rozproszonej w literaturze specjalistycznej wielu kierunków i dyscyplin,
• Nadmierna jednostronność nagminnie wyodrębniających się ujęć cząstkowych,
• Brak syntetycznego, spójnego podejścia, integrującego różnorodne poglądy na temat organizacji i zarządzania,
• Konieczność uzgodnienia podstawowych paradygmatów organizacji i zarządzania, m.in. w odniesieniu do takich zagadnień, jak: przedmiot (obiekt) organizacji i zarządzania, dominująca pozycja procesu pracy, funkcje zarządzania, podział systemu na podsystemy, modelowanie celów i procesów w systemie, relacja pomiędzy pojęciami "organizacji" i "zarządzania", obiektywna klasyfikacja szkół i kierunków.

Przedmiot organizacji i zarządzania

Tabela 1

Proces ergotransformacyjny PET

Ciąg kolejnych, wzajemnie uzależnionych zmian stanów tworzywa, zachodzących pod wpływem celowych działań uczestniczącego w tym procesie człowieka (lub zaprojektowanych i uruchomionych przez człowieka) i funkcjonowania zastosowanych urządzeń, w wyniku czego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego w pożądany wytwór wyjściowy.

System ergotransformacyjny SET

System, w którym w wyniku działania procesów ergotransformacyjnych PET następuje celowe i sterowane (lub kontrolowane przez człowieka/ludzi) przetwarzanie tworzyw energomaterialnych i/lub informacyjnych.

Przedmiotem organizacji i zarządzania są tylko i wyłącznie wszelkie dowolne systemy i procesy ergotransformacyjne SET i PET. Merytoryczną istotą SET i PET są ich celowe wytwory, w postaci produktów energomaterialnych i/lub wytworów informacyjnych.

Miejsce systemów ergotransformacyjnych SET w klasyfikacji systemów przedstawia Tabela 1. Za kryterium klasyfikacji przyjęto stopień ingerencji człowieka w system.

Prawa i prawidłowości

Prawo trójsekwencyjnej struktury procesu ergotransformacyjnego PET. Klasyfikacja procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.

Rysunek 1

Tabela 2

Tabela 3

Rysunek 2

Tabela 4

Rysunek 3

Rysunek 4

Rysunek 5

Dowolny proces ergotransformacyjny PET stanowi syntezę, integrację trzech składowych, równolegle przebiegających i wzajemnie sprzężonych sekwencji – podprocesów cząstkowych. Są to:

1. Sekwencja przetwarzania tworzywa [T]
2. Sekwencja działań człowieka uczestniczącego w procesie (lub ludzi uczestniczących w procesie) [L]
3. Sekwencja funkcjonowania w procesie różnorodnych urządzeń i narzędzi [N]

Prawo to zasługuje na miano pierwszego podstawowego prawa organizacji i zarządzania; z niego konsekwentnie wynikają dalsze logicznie wywiedzione prawidłowości.

Klasyfikację procesów w systemie ergotransformacyjnym, w zależności od gradacji celów i relacji obsługi, przedstawia Tabela 2. Wyróżnia się następujące rodzaje procesów:

A) procesy podstawowe P_pod

B1) procesy pomocnicze P_pom

B2) procesy informacyjne P_inf

Ze względu na charakter przetwarzanego tworzywa można zidentyfikować procesy materialne oraz procesy przetwarzania danych informacyjnych (zob. Tabela 3).

Prawo obsługi przez procesy pomocnicze P_pom

Funkcjonowanie dowolnego procesu PET wymaga obsługi sekwencji działań człowieka [L] oraz sekwencji funkcjonowania urządzeń (i narzędzi) [N] ze strony procesów pomocniczych P_pom. Można wymienić cztery kategorie P_pom:

1. Procesy remontowe i konserwacyjne urządzeń [P_rem]
2. Procesy obsługi narzędziowej [P_n]
3. Procesy obsługi energetycznej [P_en]
4. Procesy obsługi uczestników procesu obsługiwanego [P_L]

Każdy dowolny proces pomocniczy P_pom, jako należący do jednej ze szczególnych kategorii PET, również wymaga obsługi ze strony innych procesów pomocniczych P_pom, albo następuje samoobsługa.

Prawo obsługi przez procesy informacyjne P_inf

Funkcjonowanie dowolnego PET uzależnione jest od sprzęgającego zintegrowania jego trzech składowych sekwencji poprzez obsługę ze strony procesów informacyjnych P_inf. Fragmentaryzacja PET na kolejne operacje również wymaga obsługi ze strony odpowiedniego, sprzęgającego P_inf. Dlatego też każdy dowolny PET wymaga obsługi ze strony trzech rodzajów procesów informacyjnych P_inf:

1. Procesu informacyjnego sprzęgającego trzy sekwencje PET w ramach każdej poszczególnej, kolejnej operacji
2. Procesu informacyjnego sprzęgającego kolejne operacje PET
3. Procesu informacyjnego sprzęgającego procesy w systemie SET

Każdy dowolny proces informacyjny P_inf, jako szczególna kategoria PET, również wymaga obsługi ze strony innych procesów informacyjnych P_inf (i oczywiście ze strony innych procesów pomocniczych P_pom), albo też może nastąpić zapętlająca się, częściowa samoobsługa. Rysunek 1 przytacza schemat logiczny modelu procesu ergotransformacyjnego PET.

Prawo wielokryterialnej, wieloprzekrojowej dekompozycji i syntezy systemu ergotransformacyjnego SET

Prawo wielokryterialnej, wieloprzekrojowej dekompozycji i syntezy systemu ergotransformacyjnego SET, można określić jako drugie podstawowe prawo organizacji i zarządzania. Pierwszoplanowym zagadnieniem identyfikacji lub projektowania (nowego lub usprawnianego) dowolnego SET jest trafna dekompozycja na składowe podsystemy. Metodologicznie nie jest dopuszczalny podział arbitralny, nie oparty na konsekwentnych kryteriach. AUTOiZ traktuje SET nie jako układ "płaski", ale jako "przestrzenny", rozpatrywany z kilku punktów widzenia – jako odrębne, chociaż wzajemnie sprzężone "przekroje" ("rzuty", odzwierciedlenia), w zależności od określonych odrębnych kryteriów dekompozycji. Należy założyć, że takich przekrojów może być wiele, ale dotychczas ustalono tylko cztery kryteria (przekroje i struktury):

1. Pierwszy przekrój rozpatruje SET jako strukturę wszelkich zachodzących w obiekcie procesów PET: S¹ = < P_pod; P_pom; P_inf; R¹ >.
2. Drugi przekrój przytacza strukturę wszelkich zasobów uczestniczących w systemie (tworzyw i wytworów [T], zasobów ludzkich [L], zasobów urządzeń i narzędzi [N], zasobów informacyjnych [D] oraz zasobów kapitałowo-finansowych (w postaci salda bilansowego) [F]): S² = < T; L; N; D; F; R² >.
3. Trzeci przekrój odzwierciedla hierarchiczną strukturę wszelkich komórek "organizacyjnych" (podstawowych, pomocniczych i informacyjnych), składających się na SET: S³ = < K_pod; K_pom; K_inf; R³ >.
4. Czwarty przekrój przedstawia dynamikę kolejnych etapów rozwoju rozpatrywanego obiektu – od projektowania obiektu i przygotowania warunków, poprzez etap wdrożenia i normalnej eksploatacji, aż do zmiany lub ewentualnej likwidacji systemu: S⁴ = < S¹; S²; S³; S⁴; ... ; Sⁿ; R⁴ >.

Poszczególne przekroje należą do relacyjnej konfiguracji systemu: S = < S¹; S²; S³; S⁴; ... ; Sⁿ; R >. Rysunek 2 przytacza schemat modelu SET.

Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego P_inf

Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego P_inf, można określić jako trzecie podstawowe prawo organizacji i zarządzania; jest ono wstępem do dalszych prawidłowości projektowania podsystemu informacyjnego.

Istotą dowolnego procesu informacyjnego P_inf jest obsługa innych procesów lub obiektów. W dowolnym integralnym procesie P_inf wyróżnia się cztery kolejne w czasie fazy:

1. Faza prospektywnego przygotowania parametrów wytworów obsługiwanego procesu (obsługiwanych procesów), metod realizacji i innych czynników (normatywy N₁).
2. Faza planowania obsługiwanych procesów (normatywy N_p).
3. Faza bieżącej ewidencji stanów i rezultatów przebiegu procesów obsługiwanych, po ich uruchomieniu (E).
4. Faza kontroli i regulacji obsługiwanych procesów.

Bardziej szczegółową interpretację kolejnych faz dowolnego procesu przedstawia Tabela 4. Rysunek 3 prezentuje zależności pomiędzy fazami procesu informacyjnego i parametrami procesu obsługiwanego.

Prawidłowości powiązań między procesami i ich modele

Prawidłowości te i modele są konsekwencją wynikającą z poprzednio wymienionych praw, tj.: prawa trójsekwencyjnej struktury dowolnego procesu ergotransformacyjnego PET, prawa nieuniknionej obsługi dwóch sekwencji przez specjalistyczne procesy pomocnicze P_pom (cztery rodzaje) oraz prawa obsługi i powiązań sekwencji ze strony odpowiednich procesów informacyjnych P_inf. Wariantów możliwych kombinacji obsługi i sprzężeń procesów może być bardzo wiele. W każdym przypadku obowiązuje prawo obsługi każdego bez wyjątku procesu ergotransformacyjnego PET. Rysunek 4 przytacza przykład modelu powiązań i sprzężeń między procesami obsługiwanymi i obsługującymi w systemie ergotransformacyjnym SET.

Prawidłowość kombinatoryki wszystkich rodzajów procesów w dowolnym systemie ergotransformacyjnym SET

W każdym dowolnym systemie ergotransformacyjnym nieunikniony jest zestaw procesów podstawowych P_pod, pomocniczych P_pom i informacyjnych P_inf, a także w zależności od charakteru przetwarzanego tworzywa, zgrupowane są procesy materialne (przetwarzające tworzywa materialne) i procesy przetwarzania danych informacyjnych. Rysunek 5 przytacza wzajemne relacje pomiędzy procesami podstawowymi P_pod, pomocniczymi P_pom i informacyjnymi P_inf w systemie ergotransformacyjnym SET.

Zarządzanie jako szczególny rodzaj procesu informacyjnego P_inf

Z zestawienia poprzednio wymienionych prawidłowości wynika, że w sposób logiczny zarządzanie można interpretować jedynie jako proces P_inf wyższego stopnia, koordynujący kilka procesów informacyjnych P_inf niższego stopnia. Szczególnie istotnym dla procesów zarządzania jest ich integralność, kompleksowe uwzględnianie wymagań sterowania wszystkimi procesami podstawowymi P_pod, pomocniczymi P_pom i informacyjnymi niższego stopnia P_inf oraz objęcie wszystkich czterech faz i składowych części procesu informacyjnego Pinf.

W gradacji powiązań i sprzężeń procesu ergotransformacyjnego PET w systemie proces zarządzania występuje więc jako proces informacyjny P_inf co najmniej 3-go stopnia (P_inf≥3), koordynujący procesy informacyjne co najmniej 2-go stopnia (P_inf≥2). Procesy informacyjne niższego stopnia (P_inf≤2) mogą być ukierunkowane na realizację jednej z faz lub części integralnego procesu informacyjnego P_inf, albo na sterowanie (obsługę) jednego z rodzajów procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.

Stąd też wynika, że pojęcie organizacji w sensie czynnościowym można interpretować jako dowolny proces informacyjny, dowolnego stopnia w systemie ergotransformacyjnym SET. Np. robotnik na stanowisku roboczym, mistrz, technolog, konstruktor, referent, planista, kontroler itp., na pewno uczestniczą w procesach organizowania, ale nie zawsze musi to być "zarządzanie", które jest domeną procesów informacyjnych wyższych stopni, z reguły związanych z wyższymi szczeblami kierownictwa.

Bibliografia

1. Seweryn Chajtman: Systemy i procesy informacyjne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1986. ISBN 83-208-0521-X. Brak numerów stron w książce
2. Seweryn Chajtman. Alternatywne poglądy nieodzownym warunkiem przekształcenia wiedzy o organizacji i zarządzaniu w uogólnioną teorię i akceptowaną naukę. „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”. Stan i perspektywy rozwoju teorii i praktyki zarządzania na progu XXI wieku (red. nauk.: Rafał Krupski, Jan Lichtarski). 940, 2002. Wrocław: Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. ISSN 0324-8445. brak numeru strony