Archipetalia auriculata
| Archipetalia auriculata | |
| Tillyard, 1917 | |
 Samica | |
 Samiec | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina |
Archipetaliinae |
| Rodzaj |
Archipetalia |
| Gatunek |
Archipetalia auriculata |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Archipetalia auriculata – gatunek ważki z infrarzędu różnoskrzydłych, jedyny z monotypowego rodzaju Archipetalia, klasyfikowanego w rodzinie Austropetaliidae lub monotypowej Archipetaliidae. Endemit Tasmanii.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek i rodzaj opisane zostały po raz pierwszy w 1917 roku przez Roberta Johna Tillyarda. Jako miejsce typowe wskazano Cradle Mountain na Tasmanii. Tillyard umieścił go w podrodzinie Aeschninae w obrębie żagnicowatych[2]. Jeszcze pod koniec XX wieku klasyfikowane były w rodzinie Neopetallidae. W 1994 roku Frank Louis Carle i Jerry A. Louton wydzielili rodzaje Archipetalia, Austropetalia, Hypopetalia i Phyllopetalia do nowej rodziny Austropetaliidae, wskazując na ich przynależność do innej nadrodziny niż Neopetalia[3]. W 1996 roku Austropetaliidae podzielone zostały przez Güntera Bechly’ego na dwie podrodziny, monotypowe Archipetaliinae oraz obejmujące resztę rodzajów Austropetaliinae[4]. W tym samym roku Hans Lohmann wyniósł Archipetaliinae do rangi odrębnej rodziny – Archipetaliidae[5]. F.L. Carle w pracy również opublikowanej w 1996 roku zachował Archipetaliinae jako podrodzinę, wyróżniając w jej obrębie jeszcze monotypowe plemię Archipetaliini[6]. W wieku XXI spotyka się zarówno prace traktujące omawiany takson w szczeblu podrodziny Archipetaliinae[7], jak i takie traktujące go jako osobną rodzinę Archipetaliidae[8][9][10]; w tym drugim przypadku łączone bywają z Austropetaliidae w klad Austropetaliida (Austropetaliata)[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Owad dorosły[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
Ważka osiągająca około 50 mm długości ciała i 32–35 mm długości przedniego skrzydła[2].
Głowa ma szerokie i wyraźnie zaokrąglone czoło, które u samca jest żółte z brązowawym dołem i ciemnobrązową przepaską, u samicy zaś żółcieni na czole jest mniej. Barwa ciemienia jest czarna, wzgórka potylicznego zaś żółta. Zaustek jest ciemnobrązowy, przedustek natomiast żółty[2]. Oczy złożone są duże, z większymi fasetkami po stronie grzbietowej i mniejszymi po stronie brzusznej[12]. Ubarwione są ciemnobrązowo z żółtym obwiedzeniem dolnej strony[2]. Oczy te pośrodkowo zbliżają się do siebie na odległość równą w przybliżeniu średnicy środkowego przyoczka[9], jednak nie stykają się ze sobą, co odróżnia je od tych u pozostałych Austropetaliidae[11]. Pośrodku ciemnobrązowej wargi górnej widnieją dwie małe, żółte kropki[2].
Tułów jest krótki, czarniawobrązowy z żółtymi paskami i kropkami, obficie owłosiony. Skrzydła są wydłużone, u samicy szersze niż u samca. Mają one po jednej kremowej plamce u podstawy żyłki kostalnej oraz po szeregu rdzawobrązowych plamek wzdłuż krawędzi kostalnych, większych u samicy niż u samca. Pierwsza z tych plamek leży przy pierwszej poprzecznej żyłce antenodalnej, druga leży ponad arkulusem, trzecia i czwarta są półkuliste i leżą odpowiednio w połowie i w ¾ odległości między podstawą skrzydła a nodusem, piąta leży nad nodusem, szósta w połowie odległości między piątą i siódmą, siódma pod dosiebną krawędzią pterostygmy, a ósma przy wierzchołku skrzydła. Ciemnobrązowa pterostygma jest wąska i wydłużona. Użyłkowanie jest gęste. Żyłek antenodalnych w przednim skrzydle jest kilkanaście, w tylnym zwykle dziesięć[2]. Żyłka wspierająca pterostygmę nie jest ułożona wzdłuż jej nasadowej krawędzi. Druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest słabiej pofalowana i mocniej rozbieżna od jej gałęzi pierwszej niż u innych Austropetaliidae. Żyłka interradialna pierwsza jest bardzo długa. Między drugą gałęzią żyłki radialnej tylnej a żyłką interradialną drugą występuje tylko jedna wyraźna żyłka ukośna, umieszczona w pozycji dystalnej. Przeciwnie do innych Austropetaliidae żyłka radialna tylna 3/4 oraz żyłka medialna przednia nie są pofalowane[11]. Odnóża są czarne z ciemnobrązowymi nasadowymi częściami ud[2].
Odwłok samca jest walcowaty i przeciętnie gruby, u samicy zaś wyraźnie szerszy. Ubarwienie jego jest czarniawobrązowe z żółtawymi lub żółtawozielonymi znakami, jaskrawszymi u samca, bledszymi u samicy[2]. W przeciwieństwie do innych Austropetaliidae żaden jego tergit nie ma podłużnego żeberka grzbietowego[11]. Na wierzchu segmentów od szóstego do dziewiątego znajdują się wyraźne łatki szarego owłosienia. Segment dziesiąty ma na spodzie zaokrąglony wzgórek z parą ostrych, czarnych ząbków. Samiec ma na wierzchołku odwłoka czarne, spłaszczone, nieco skręcone, spiczasto zakończone przysadki odwłokowe[2] oraz epiprokt wykształcony w formie bardzo szerokiej płytki o wierzchołku podzielonym na trzy płaty[11] – środkowy z nich jest żółty z czarnym obrzeżeniem, ścięty na szczycie, boczne są zaś czarne, rozbieżne, rogowatego kształtu[2], znacznie mniejsze niż środkowy[11]. Samica ma na wierzchołku odwłoka krótkie, stożkowate, zbiegające się ku sobie, czarno ubarwione przysadki odwłokowe[2].
Larwa[edytuj | edytuj kod]
Larwy osiągają do około 32 mm długości ciała[9]. Oskórek ich jest rozlegle ziarenkowany[11][3].
Głowa ma oczy złożone wystające ku przodowi tak, że największa ich szerokość osiągana jest przed nasadami czułków[11]. Czułki zbudowane są z czterech członów[9]. Aparat gębowy wargę górną ma silnie rozszerzoną w części wierzchołkowej[11], osiągającą szerokość zbliżoną do przedbródka[3]. Wykształcona w maskę warga dolna jest spłaszczona i wydłużona, o przedbródku i głaszczkach pozbawionych szczecinek[9]. Po brzusznej i bocznych stronach głowy leży masywna listewka potyliczna[3][11].
Tułów ma odnóża o rozbudowanych dogrzbietowo udach[3][11]. Ponad biodrami środkowej pary odnóży widnieje wystające i spiczasto zakończone mezokatepisternum (dolna część episternitu śródtułowia)[9].
Odwłok ma segmenty od pierwszego do ósmego wyposażone w płaty boczne o kanciastych wierzchołkach[9]. Podobnie jak u innych Austropetaliidae brak jest wewnątrz odwłoka mięśni poprzecznych[3][11], co uniemożliwia przedstawicielom rodziny stosowanie napędu odrzutowego[11]. Przysadki odwłokowe w całej rodzinie Austropetaliidae są skrócone i osiągają długość mniejszą niż połowa długości brzusznej krawędzi dziesiątego segmentu odwłoka[11][3].
Ekologia, występowanie i zagrożenie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten jest endemitem Tasmanii na południu krainy australijskiej. Podawany jest ze stanowisk rozproszonych na powierzchni około 15 tysięcy km² we wschodniej części wyspy, przy czym oszacowana w 2014 roku powierzchnia przystępnych dlań siedlisk wyniosła 6212 km²[1].
Larwy przechodzą rozwój w błotnistych sadzawkach i strumieniach[9][1]. Pojaw postaci dorosłych przypada na wiosnę, przypuszczalnie na listopad lub początek grudnia. Są aktywne co najmniej do późnego stycznia. Latają dość szybko i bardzo nisko, blisko poziomu gruntu. Obserwuje się je najliczniej wzdłuż drobnych cieków odprowadzających wody z terenów podmokłych[2][1].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ważkę tę umieszczono ze statusem gatunku najmniejszej troski ze względu na to, że większość jej zasięgu leży w obrębie parków narodowych[1]. Gatunkowi temu zagraża jednak utrata siedlisk związana z globalnym ociepleniem i w przyszłości można się spodziewać zmiany tego statusu. Według szacunków z 2014 roku owad ten będzie silnie narażony na wyginięcie jeszcze przed 2055 rokiem, a ostatnie jego siedliska znikną do roku 2085[1][13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Archipetalia auriculata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l R.J. Tillyard. On some new dragonflies from Australian and Tasmania (Order Odonata). „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 42, s. 450–479, 1917.
- ↑ a b c d e f g F.L. Carle, J.A. Louton. The larva of Neopetalia punctata and establishment of Austropetaliidae fam. nov. (Odonata). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 96 (1), s. 147–155, 1994. Entomological Society of Washington.
- ↑ Günter Bechly, Morphologische Untersuchungen am Flügelgeäder der rezenten Libellen und deren Stammgruppenvertreter (Insecta; Pterygota; Odonata), unter besonderer Berücksichtigung der Phylogenetischen Systematik und des Grundplanes der *Odonata, „Petalura”, Special Volume 2, 1996, s. 1–402.
- ↑ Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996.
- ↑ Frank Louis Carle. Revision of Austropetaliidae (Anisoptera: Aeshnoidea). „Odonatologica”. 25 (3), s. 231–259, 1996. Societas Internationalis Odonatologica.
- ↑ Frank Louis Carle, Karl M. Kjer, Michael L. May. A molecular phylogeny and classification of Anisoptera (Odonata). „Arthropod Systematics & Phylogeny”. 73 (2), s. 281–301, 2015. Senckenberg Gesellschaft für Naturforschung.
- ↑ Günther Theischinger: Preliminary Key for the Identification of Larvae of the Australian Petaluridae, Archipetaliidae, Austropetaliidae, Telephlebiidae & Aeshnidae (Odonata). Co-Operative Research Centre for Freshwater Ecology, 2002, seria: CRCFE Identification Guide. ISBN 978-1-876144-44-9.
- ↑ a b c d e f g h Family Archipetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 112. ISBN 978-0-64309-073-6.
- ↑ Günter Bechly, Phylogenetic classification of fossil and extant odonates, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of basal Pananisoptera and Anisoptera / Petalurida, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ A.A. Bush, D.A. Nipperess, D.E. Duursma, G. Theischinger, E. Turak, L. Hughes. Continental-scale assessment of risk to the Australian Odonata from climate change. „PLoS ONE”. 9 (2), s. 1–12, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0088958.