Tekst źródłowy strony Cesarstwo Niemieckie

{{Państwo infobox
 |nazwa                  = Cesarstwo Niemieckie<br />Rzesza Niemiecka
 |nazwa oryginalna       = Deutsches Reich
 |dopełniacz nazwy       = Cesarstwa Niemieckiego
 |lata istnienia         = 1871–1918
 |herb                   = Wappen Deutsches Reich - Reichswappen (Grosses).svg
 |godło                  = 
 |flaga                  = Flag of the German Empire.svg
 |dewiza                 = [[Gott mit uns]]<br />(Bóg z nami)
 |hymn                   = "[[Heil dir im Siegerkranz]]"<br /><ref group="uwaga">Oficjalnie Druga Rzesza nie posiadała hymnu państwowego. Gdy wymagał tego protokół grano pieśni: [[Heil dir im Siegerkranz]], [[Die Wacht am Rhein|„Die Wacht Am Rhein”]] lub [[Preußenlied|hymn pruski]].</ref>
 |hymn audio             = Heil Dir Im Siegerkranz (old recording).ogg
 |ustrój polityczny      = [[monarchia konstytucyjna]]
 |konstytucja            = [[Konstytucja Rzeszy Niemieckiej 1871]]
 |stolica                = [[Berlin]]
 |data powstania         = 18 stycznia 1871
 |data likwidacji        = 9 listopada 1918
 |władca                 = [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelm II]]
 |prezydent              = 
 |premier                = [[Kanclerze Niemiec|kanclerz II Rzeszy]] [[Max von Baden]]
 |powierzchnia           = 540 858 km²
 |wysokość               = 
 |rok                    = 1910
 |liczba ludności        = 64 925 993
 |gęstość zaludnienia    = 120,0 os./km²
 |ISO 3166               = 
 |waluta                 = 1 [[Marka niemiecka|marka]] – 100 [[fenig]]ów
 |numer kierunkowy       = 
 |domena                 = 
 |kod samochodowy        = 
 |kod samolotowy         = 
 |strefa czasowa         = [[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] +1
 |narodowości            = 
 |język urzędowy         = [[język niemiecki|niemiecki]]
 |religia dominująca     = [[luteranizm]], [[Kościoły ewangelickie|ewangelicyzm]], [[katolicyzm]]
 |terytoria zależne      = [[Cesarstwo Niemieckie#Posiadłości i terytoria zależne|patrz tekst]]
 |terytoria autonomiczne = 
 |pkb rok                = 
 |pkb                    = 
 |pkb na osobę           = 
 |pkb psn rok            = 
 |pkb psn                = 
 |pkb psn na osobę       = 
 |mapa                   = II Rzesza Niemiecka.png
 |alt mapy               = 
 |opis mapy              = 
 |lokalizacja mapa       = German Empire 1914.svg
 |nazwa lokalizacji      = 
 |opis lokalizacji       = 
 |kod mapy               = 
 |współrzędne            = 
 |opis miejsca           = 
 |commons                = Category:German Empire
 |wikinews               = 
 |wikicytaty             = 
 |wikisłownik            = 
}}
[[Plik:Wernerprokla.jpg|thumb|Proklamacja Rzeszy Niemieckiej w Sali Zwierciadlanej [[pałac wersalski|pałacu wersalskiego]] 18 stycznia 1871, w rocznicę koronacji pierwszego pruskiego króla]]

'''Cesarstwo Niemieckie''', '''Rzesza Niemiecka''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Deutsches Kaiserreich, Deutsches Reich'') – niemieckie [[Federacja|państwo federacyjne]] powstałe w wyniku [[Zjednoczenie Niemiec (1866–1871)|zjednoczenia Niemiec]] dokonanego w latach 1866–1871 przez [[Królestwo Prus|Prusy]] pod rządami [[Otto von Bismarck|Ottona von Bismarcka]]. W [[Historiografia|historiografii]] określane także jako '''Druga Rzesza''' (''Zweites Reich'')<ref group="uwaga">Użycie wyrazu [[Rzesza]] (''Reich'') w nazwie nawiązywało do istniejącego w latach 962–1806 [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]] (''Heiliges Römisches Reich'', potocznie: ''Altes Reich'' – Stara Rzesza lub ''Erstes Reich'' – Pierwsza Rzesza), zwanego też od 1441 Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego (''Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation''). Do tej samej tradycji nawiązywało powstałe wcześniej (1804) [[Cesarstwo Austrii]].</ref>. Na przełomie XIX i XX wieku było jednym z najpotężniejszych państw Europy i świata, posiadało potężną armię i [[przemysł]], który w tym czasie przewyższył brytyjski i ustępował tylko amerykańskiemu.

Cesarstwo Niemieckie było formalnie [[Monarchia konstytucyjna|monarchią konstytucyjną]] i państwem federalnym, złożonym z państw związkowych wchodzących w skład Rzeszy będących [[monarchia]]mi i [[Miasto-państwo|wolnymi miastami]]. Realnie największy wpływ na kierunek polityki zachowywali [[Cesarz niemiecki|cesarz]], będący jednocześnie [[Władcy Prus|królem pruskim]], oraz odpowiadający przed cesarzem [[Kanclerze Niemiec|kanclerz Rzeszy]], który często był też [[Premierzy Prus|premierem Prus]]. Prusy posiadając olbrzymią przewagę terytorialną, ludnościową i militarną górowały nad innymi państwami niemieckimi i nadawały ton polityce całej Rzeszy.

== Okresy historyczne ==
* 1871–1890 – okres [[Otto von Bismarck|bismarckowski]]
* 1891–1918 – epoka [[Wilhelm II Hohenzollern|wilhelmińska]] i [[I wojna światowa]]

== [[Cesarz niemiecki|Cesarze niemieccy]] ==
* [[Wilhelm I Hohenzollern]], król Prus i cesarz niemiecki (1871–1888)
* [[Fryderyk III Hohenzollern]], król Prus i cesarz niemiecki (1888)
* [[Wilhelm II Hohenzollern]], król Prus i cesarz niemiecki (1888–1918)

== [[Kanclerze Niemiec|Kanclerze Rzeszy]] ==
* [[Otto von Bismarck]] – od 21 marca 1871 do 20 marca 1890
* [[Leo von Caprivi]] – od 20 marca 1890 do 26 października 1894
* [[Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst]] – od 29 października 1894 do 17 października 1900
* [[Bernhard von Bülow]] – od 17 października 1900 do 14 lipca 1909
* [[Theobald von Bethmann Hollweg]] – od 14 lipca 1909 do 13 lipca 1917
* [[Georg Michaelis]] – od 14 lipca do 1 listopada 1917
* [[Georg von Hertling]] – od 1 listopada 1917 do 30 września 1918
* [[Max von Baden]] – od 3 października do 9 listopada 1918
* [[Friedrich Ebert]] – od 9 do 11 listopada 1918

== Sytuacja polityczna ==
Godność cesarską sprawował urzędowo ([[łacina|łac.]] ''ex officio'') władca największego państwa, [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]], a jego oficjalny tytuł brzmiał „Cesarz niemiecki”, co miało oznaczać, że jedynie przewodniczył Rzeszy, gdyż był „pierwszy wśród równych” (''primus inter pares'') wobec innych władców niemieckich. Tytuł „Cesarz Niemców” odrzucono, ponieważ sugerował, że cesarz panuje z woli narodu, a nie dzięki łasce Bożej (''Dei gratia''). Taką neutralną tytulaturę przyjęto także i po to, aby nie zadrażniać stosunków z [[Austro-Węgry|Austro-Węgrami]], które choć zostały pokonane przez Prusy, to jednak cesarz [[Franciszek Józef I|Franciszek Józef]] nadal cieszył się autorytetem i poparciem wśród niektórych władców niemieckich, zmuszonych do posłuszeństwa wobec Prus. Obawiano się również pobudzenia nastrojów demokratycznych i rewolucyjnych wśród społeczeństwa.

Konstytucja Cesarstwa była napisana tak, że do końca jego istnienia prawnicy spierali się czy uznać Niemcy bardziej za [[Federacja|państwo związkowe]] (''Bundesstaat'') czy też za związek państw (''Staatenbund''). Nie przeszkadzało to jednak Prusom w ścisłej kontroli niemieckiego życia wewnętrznego i polityki zewnętrznej, ponieważ o wszystkich najważniejszych sprawach decydował w istocie kanclerz powoływany przez cesarza, a stosunki z poszczególnymi królami i książętami regulowane były poprzez nieformalne związki partnerstwa i zależności.

Ówczesna opinia publiczna, ze względu na różnice religijne i gospodarcze, dzieliła się na pięć głównych nurtów: konserwatystów protestanckich, konserwatystów katolickich, [[Narodowy liberalizm|prawicę liberalną]], lewicę liberalną i lewicę. Obok reprezentantów tych nurtów w [[Reichstag]]u zasiadali reprezentanci [[Mniejszość narodowa|mniejszości narodowych]] (m.in. Polacy)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Krasuski |imię = Jerzy |autor link = |tytuł = Historia Rzeszy Niemieckiej 1871-1945 |rozdział = Rozbicie niemieckiej opinii politycznej |wydawca = WP |miejsce = Poznań |rok = 1985 |strony = 62–69 |isbn = 8321004318}}</ref>.

== Kraje Rzeszy ==
{| class="wikitable"
! Kraj
! Stolica
! Obszar w km² 1910 r.
! Ludność 1910 r.
|-
!colspan=4| [[Królestwo (ustrój)|Królestwa]] (''Königreiche''):
|-
| {{flaga|Prusy|wariant=1892}} '''[[Królestwo Prus|Prusy]]''' (''Preußen'')
| [[Berlin]]
|style="text-align:right"| 348 780
|style="text-align:right"| 40 165 219
|-
| {{flaga|Bawaria|wariant=1806}} '''[[Królestwo Bawarii|Bawaria]]''' (''Bayern'')
| [[Monachium]]
|style="text-align:right"| 75 870
|style="text-align:right"| 6 887 291
|-
| [[Plik:Flag of Saxony.svg|25px|border]] '''[[Królestwo Saksonii|Saksonia]]''' (''Sachsen'')
| [[Drezno]]
|style="text-align:right"| 14 993
|style="text-align:right"| 4 806 661
|-
| {{flaga|Badenia-Wirtembergia|wariant=1806}} '''[[Królestwo Wirtembergii|Wirtembergia]]''' (''Württemberg'')
| [[Stuttgart]]
|style="text-align:right"| 19 507
|style="text-align:right"| 2 437 574
|-
!colspan=4| [[Wielkie księstwo|Wielkie Księstwa]] (''Großherzogtümer''):
|-
| [[Plik:Flagge Großherzogtum Baden (1891–1918).svg|25px]] '''[[Wielkie Księstwo Badenii|Badenia]]''' (''Baden'')
| [[Karlsruhe]]
|style="text-align:right"| 15 070
|style="text-align:right"| 2 142 833
|-
| [[Plik:Flagge Großherzogtum Hessen ohne Wappen.svg|25px|border]] '''[[Wielkie Księstwo Hesji|Hesja]]''' (''Hessen'')
| [[Darmstadt]]
|style="text-align:right"| 7688
|style="text-align:right"| 1 282 051
|-
| [[Plik:Flagge Großherzogtümer Mecklenburg.svg|25px]] '''[[Wielkie Księstwo Meklemburgii-Schwerin|Meklemburgia-Schwerin]]''' (''Mecklenburg-Schwerin'')
| [[Schwerin]]
|style="text-align:right"| 13 127
|style="text-align:right"| 639 958
|-
| [[Plik:Flagge Großherzogtümer Mecklenburg.svg|25px]] '''[[Wielkie Księstwo Meklemburgii-Strelitz|Meklemburgia-Strelitz]]''' (''Mecklenburg-Strelitz'')
| [[Neustrelitz]]
|style="text-align:right"| 2929
|style="text-align:right"| 106 442
|-
| [[Plik:Flag of Oldenburg (Scandinavian Cross).svg|25px]] '''[[Wielkie Księstwo Oldenburga|Oldenburg]]'''
| [[Oldenburg]]
|style="text-align:right"| 6429
|style="text-align:right"| 483 042
|-
| [[Plik:Flagge Großherzogtum Sachsen-Weimar-Eisenach (1897-1920).svg|25px]] '''[[Saksonia-Weimar-Eisenach]]''' (''Sachsen-Weimar-Eisenach'')
| [[Weimar]]
|style="text-align:right"| 3610
|style="text-align:right"| 417 149
|-
!colspan=4| [[Księstwo|Księstwa]] (''Herzogtümer''):
|-
| [[Plik:Flagge Herzogtum Anhalt.svg|25px|border]] '''[[Księstwo Anhalt|Anhalt]]'''
| [[Dessau]]
|style="text-align:right"| 2299
|style="text-align:right"| 331 128
|-
| [[Plik:Flagge Herzogtum Braunschweig.svg|25px]] '''[[Księstwo Brunszwiku|Brunszwik]]''' (''Braunschweig'')
| [[Brunszwik]]
|style="text-align:right"| 3672
|style="text-align:right"| 494 339
|-
| [[Plik:Flag of Saxe-Altenburg (1893-1918).svg|25px|border]] '''[[Saksonia-Altenburg]]''' (''Sachsen-Altenburg'')
| [[Altenburg]]
|style="text-align:right"| 1324
|style="text-align:right"| 216 128
|-
| [[Plik:Flagge Herzogtum Sachsen-Coburg-Gotha (1911-1920).svg|25px|border]] '''[[Saksonia-Coburg-Gotha|Saksonia-Koburg-Gotha]]''' (''Sachsen-Coburg und Gotha'')
| [[Coburg|Koburg]]
|style="text-align:right"| 1977
|style="text-align:right"| 257 177
|-
| [[Plik:Saxe- Meiningen.png|25px|border]] '''[[Saksonia-Meiningen i Hildburghausen|Saksonia-Meiningen]]''' (''Sachsen-Meiningen'')
| [[Meiningen]]
|style="text-align:right"| 2468
|style="text-align:right"| 278 762
|-
|[[Plik:Flag of Lauenburg.svg|border|25px]] [[Księstwo Saksonii-Lauenburga|'''Saksonia-Lauenburg''']] (''Sachsen-Lauenburg'')
W 1876 roku wcielone do Prus.
|[[Ratzeburg]]
| –
| –
|-
!colspan=4| Księstwa (''Fürstentümer''):
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentum Lippe.svg|25px]] '''[[Księstwo Lippe|Lippe]]'''
| [[Detmold]]
|style="text-align:right"| 1215
|style="text-align:right"| 150 937
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentum Reuß jüngere Linie.svg|25px]] '''[[Księstwo Reuss (linii młodszej)]]''' (''Reuss-Gera'')
| [[Gera]]
|style="text-align:right"| 827
|style="text-align:right"| 152 752
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentum Reuß ältere Linie.svg|25px]] '''[[Księstwo Reuss (linii starszej)]]''' (''Reuss-Greiz'')
| [[Greiz]]
|style="text-align:right"| 316
|style="text-align:right"| 72 769
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentum Schaumburg-Lippe.svg|25px|border]] '''[[Schaumburg-Lippe]]'''
| [[Bückeburg]]
|style="text-align:right"| 340
|style="text-align:right"| 46 652
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentümer Schwarzburg.svg|25px|border]] '''[[Schwarzburg-Rudolstadt]]'''
| [[Rudolstadt]]
|style="text-align:right"| 941
|style="text-align:right"| 100 702
|-
| [[Plik:Flagge Fürstentümer Schwarzburg.svg|25px|border]] '''[[Schwarzburg-Sondershausen]]'''
| [[Sondershausen]]
|style="text-align:right"| 862
|style="text-align:right"| 89 917
|-
| [[Plik:Flag of Waldeck before 1830.svg|25px]] '''[[Księstwo Waldecku i Pyrmontu|Waldeck-Pyrmont]]'''
| [[Bad Arolsen|Arolsen]]
|style="text-align:right"| 1121
|style="text-align:right"| 61 707
|-
!colspan=4| Wolne Miasta Hanzeatyckie (''Freie und Hansestädte''):
|-
| [[Plik:Flag of Bremen.svg|25px|border]] '''[[Brema]]''' (''Bremen'')
| [[Brema]]
|style="text-align:right"| 256
|style="text-align:right"| 299 526
|-
| [[Plik:Flag of Hamburg.svg|25px]] '''[[Hamburg]]'''
| [[Hamburg]]
|style="text-align:right"| 414
|style="text-align:right"| 1 014 664
|-
| [[Plik:Flag of the Free City of Lübeck.svg|25px|border]] '''[[Lubeka]]''' (''Lübeck'')
| [[Lubeka]]
|style="text-align:right"| 298
|style="text-align:right"| 116 599
|-
!colspan=4| Terytoria Rzeszy (''Reichsländer''):
|-
| [[Plik:Dienstflagge Elsaß-Lothringen Kaiserreich.svg|25px|border]] '''[[Alzacja-Lotaryngia]]''' (''Elsass-Lothringen'')
| [[Strasburg|Straßburg]]
|style="text-align:right"| 14 522
|style="text-align:right"| 1 874 014
|-
!colspan=4| Ogółem
|- style="font-weight:bold"
| Rzesza Niemiecka
| Berlin
|style="text-align:right"| 540 858
|style="text-align:right"| 64 925 993
|}

== Demografia ==
{{Dopracować|sekcja|źródła=2011-10}}
Zmiany demograficzne w Cesarstwie Niemieckim w latach 1871–1910:
* 1871 – 41 058 792
* 1890 – 49 428 470 [[Plik:Green Arrow Up Darker.svg|10px]] 8 369 678
* 1900 – 56 367 187 [[Plik:Green Arrow Up Darker.svg|10px]] 6 938 717
* 1910 – 64 925 993 [[Plik:Green Arrow Up Darker.svg|10px]] 8 558 806

{| class="wikitable"
|+ Podział ludności Cesarstwa Niemieckiego na podstawie języków w 1900 roku<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/fremdsprachen.html |tytuł = Fremdsprachen |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20100206125600/http://www.verwaltungsgeschichte.de/fremdsprachen.html |zarchiwizowano = 2010-02-06}}</ref>.
|-
! Język !! Populacja !! udział procentowy
|-
| Niemiecki || 51 883 131 || 92,05%
|-
| Polski || 3 086 489 || 5,48%
|-
| Francuski || 211 679 || 0,38%
|-
| Duński || 141 061 || 0,25%
|-
| Inne || 1 044 827 || 1,84%<ref group="uwaga">W tym język kaszubski, którym porozumiewało się 100&nbsp;213 osób, i język mazurski, którym mówiło 142&nbsp;049 osób.</ref>
|-
! Łącznie !! 56 367 187 !! 100%
|}

== Miasta ==
[[Plik:Berlin Börse mit Friedrichsbrücke um 1900.jpg|thumb|[[Berlin]], 1900]]
[[Plik:Alster Arcade, Hamburg, Germany-LCCN2002713676.jpg|thumb|[[Hamburg]], ok. 1890–1900]]
{{Osobny artykuł|Miasta Cesarstwa Niemieckiego}}
Populacja największych miast Cesarstwa w 1900 roku oraz ich współczesna przynależność państwowa.
{| class="wikitable"
!
!Miasto
!Populacja
!Kraj
!Źródło
!Współczesna<br />przynależność
|-
|1.
|[[Berlin]]
|style="text-align:right"| 1 888 848
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| {{r|vgb}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|2.
|[[Hamburg]]
|style="text-align:right"| 768 349
| {{Państwo|Hamburg}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/land_hamburg.html |tytuł = Land Hamburg |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180120235558/http://www.verwaltungsgeschichte.de/land_hamburg.html |zarchiwizowano = 2018-01-20}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|3.
|[[Monachium]]
|style="text-align:right"| 499 932
| {{Państwo|Bawaria|1806}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/muenchen_stadt.html |tytuł = München Stadt |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20170915155353/http://www.verwaltungsgeschichte.de/muenchen_stadt.html |zarchiwizowano = 2017-09-15}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|4.
|[[Lipsk]]
|style="text-align:right"| 456 124
| {{Państwo|Saksonia|1815}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/leipzig.html |tytuł = Leipzig |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180118200747/http://www.verwaltungsgeschichte.de/leipzig.html |zarchiwizowano = 2018-01-18}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|5.
|[[Wrocław]]
|style="text-align:right"| 422 709
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/sch_breslau.html |tytuł = Sch Breslau |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20171103074345/http://www.verwaltungsgeschichte.de/sch_breslau.html |zarchiwizowano = 2017-11-03}}</ref>
| {{Państwo|Polska}}
|-
|6.
|[[Drezno]]
|style="text-align:right"| 396 146
| {{Państwo|Saksonia|1815}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/dresden.html |tytuł = Dresden |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180118172636/http://www.verwaltungsgeschichte.de/dresden.html |zarchiwizowano = 2018-01-18}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|7.
|[[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]]
|style="text-align:right"| 372 529
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/rhp_koeln.html |tytuł = Rhp Koeln |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180117222349/http://www.verwaltungsgeschichte.de/rhp_koeln.html |zarchiwizowano = 2018-01-17}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|8.
|[[Frankfurt nad Menem]]
|style="text-align:right"| 288 989
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/frankfurt_main.html |tytuł = Frankfurt Main |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20160715051928/http://www.verwaltungsgeschichte.de/frankfurt_main.html |zarchiwizowano = 2016-07-15}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|9.
|[[Norymberga]]
|style="text-align:right"| 261 081
| {{Państwo|Bawaria|1806}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/bay_nuernberg.html |tytuł = Bay Nürnberg |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20170916041433/http://www.verwaltungsgeschichte.de/bay_nuernberg.html |zarchiwizowano = 2017-09-16}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|10.
|[[Hanower]]
|style="text-align:right"| 235 649
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/hannover.html |tytuł = Hannover |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20170903053223/http://www.verwaltungsgeschichte.de/hannover.html |zarchiwizowano = 2017-09-03}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|11.
|[[Magdeburg]]
|style="text-align:right"| 229 667
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/magdeburg_kreis.html |tytuł = Magdeburg Kreis |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180118195744/http://www.verwaltungsgeschichte.de/magdeburg_kreis.html |zarchiwizowano = 2018-01-18}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|12.
|[[Düsseldorf]]
|style="text-align:right"| 213 711
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/duesseldorf.html |tytuł = Düsseldorf |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180125163109/http://www.verwaltungsgeschichte.de/duesseldorf.html |zarchiwizowano = 2018-01-25}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|13.
|[[Szczecin]]
|style="text-align:right"| 210 702
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/stettin.html |tytuł = Stettin |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20170722231006/http://www.verwaltungsgeschichte.de/stettin.html |zarchiwizowano = 2017-07-22}}</ref>
| {{Państwo|Polska}}
|-
|14.
|[[Chemnitz]]
|style="text-align:right"| 206 913
| {{Państwo|Saksonia|1815}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/chemnitz.html |tytuł = Chemnitz |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180205073747/http://www.verwaltungsgeschichte.de/chemnitz.html |zarchiwizowano = 2018-02-05}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|15.
|[[Królewiec]]
|style="text-align:right"| 189 483
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/koenigsberg.html |tytuł = Königsberg |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180116183454/http://www.verwaltungsgeschichte.de/koenigsberg.html |zarchiwizowano = 2018-01-16}}</ref>
| {{Państwo|Rosja}}
|-
|16.
|[[Charlottenburg]]
|style="text-align:right"| 189 305
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| {{r|vgb}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|17.
|[[Stuttgart]]
|style="text-align:right"| 176 699
| [[Plik:Flagge Königreich Württemberg.svg|border|22px]] [[Królestwo Wirtembergii|Wirtembergia]]
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/stuttgart.html |tytuł = Stuttgart |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180118190042/http://www.verwaltungsgeschichte.de/stuttgart.html |zarchiwizowano = 2018-01-18}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|18.
|[[Altona (Hamburg)|Altona]]
|style="text-align:right"| 161 501
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/altona.html |tytuł = Altona |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20160528210102/http://www.verwaltungsgeschichte.de/altona.html |zarchiwizowano = 2016-05-28}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|19.
|[[Brema]]
|style="text-align:right"| 161 184
| {{Państwo|Brema}}
|style="text-align:center"|
| {{Państwo|Niemcy}}
|-
|20.
|[[Wuppertal|Elberfeld]]
|style="text-align:right"| 156 966
| {{Państwo|Prusy|1892}}
|style="text-align:center"| <ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.verwaltungsgeschichte.de/wuppertal.html |tytuł = Wuppertal |opublikowany = verwaltungsgeschichte.de |archiwum = https://web.archive.org/web/20180118200711/http://www.verwaltungsgeschichte.de/wuppertal.html |zarchiwizowano = 2018-01-18}}</ref>
| {{Państwo|Niemcy}}
|}

== Państwa zależne ==
{| class="wikitable"
|-
! Lp.
! Państwo
!Flaga
! Początek zależności || Koniec zależności
!Źródło
|-
| 1.
| [[Królestwo Polskie (1917–1918)|Królestwo Polskie]] (''Königreich Polen'')
|[[Plik:Flag of Poland.svg|25x25px|border]]
| 1916 || 1918
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Pro Memoria. Prusak w Polsce (1915-1918). 20 autolitografij Józefa Rapackiego – Śląska Biblioteka Cyfrowa |data dostępu = 2021-01-11 |opublikowany = sbc.org.pl |url = https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/3047?id=3047&from=FBC |język = pl}}</ref>
|-
|2.
|[[Ukraińska Republika Ludowa]] (''Ukrainische Volksrepublik'')
|[[Plik:Flag of Ukraine.svg|25x25px]]
|rowspan="2"| 1917
|rowspan="2"| 1918
|<ref>{{Cytuj |autor = Redakcja |tytuł = Ukraińska Republika Ludowa » Kresy |data = 2008-05-11 |data dostępu = 2021-01-11 |opublikowany = Kresy |url = https://kresy.pl/kresopedia/ukrainska-republika-ludowa/ |język = pl}}</ref>
|-
|3.
|[[Królestwo Finlandii]] (''Königreich Finnland'')
|[[Plik:Flag of Finland 1918 (state).svg|25x25px]]
|<ref>{{Cytuj |tytuł = 1918: The First and Only Finnish King was German and Never Set Foot in Finland {{!}} History.info |data = 2017-11-07 |data dostępu = 2021-01-11 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20171107014735/http://history.info/on-this-day/1918-the-first-and-only-finnish-king-was-german-and-never-set-foot-in-finland/}}</ref>
|-
|4.
|[[Państwo Ukraińskie (hetmanat)|Państwo Ukraińskie]] (''Ukrainischer Staat'')
|[[Plik:Flag of Ukraine.svg|25x25px]]
|rowspan="4"| 1918
|rowspan="4"| 1918
|<ref>{{encyklopedia PWN|id=4383804|tytuł=Ukraina. Historia|data dostępu=2021-01-11}}</ref>
|-
|5.
|[[Królestwo Litwy (1918)|Królestwo Litwy]] (''Königreich Litauen'')
|[[Plik:Flag of Lithuania (1918–1940).svg|25x25px]]
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Lithuania |data dostępu = 2021-01-11 |opublikowany = worldstatesmen.org |url = https://www.worldstatesmen.org/Lithuania.htm}}</ref>
|-
|6.
|[[Księstwo Kurlandii i Semigalii (1918)|Księstwo Kurlandii i Semigalii]] (''Herzogtum Kurland und Semgallen'')
|[[Plik:Flag of Courland (state).svg|25x25px|border]]
|<ref name=crwflags.com>{{Cytuj |tytuł = Baltic Duchy (1918) |data dostępu = 2021-01-11 |opublikowany = crwflags.com |url = https://www.crwflags.com/fotw/flags/bal_duke.html}}</ref>
|-
|7.
|[[Zjednoczone Księstwo Bałtyckie]] (''Vereinigtes Baltisches Herzogtum'')
|[[Plik:United Baltic Duchy flag.svg|25x25px|border]]
|<ref name=crwflags.com />
|}
[[Plik:German colonial.PNG|mały|427x427px|[[Kolonie niemieckie|Niemieckie imperium kolonialne]] w 1914 roku]]

== Posiadłości i terytoria zależne ==
{| class="wikitable"
|-
! Posiadłość
!Flaga
!Nabycie
!Utrata
!Źródło
|-
|[[Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia]]
|[[Plik:Flaggenentwurf 7 Südwestafrika 1914.svg|25x25px|border]]
|1884
|1915
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Namibia |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = worldstatesmen.org |url = https://www.worldstatesmen.org/Namibia.htm}}</ref>
|-
|[[Kamerun Niemiecki]]
|[[Plik:Gouverneurflagge.svg|25x25px|border]]
|1884
|1915
|<ref>{{Cytuj |autor = Florian Hoffmann |tytuł = Okkupation und Militärverwaltung in Kamerun |data = 2007 |data dostępu = 2021-01-04 |isbn = 978-3-86727-472-2 |wydawca = Cuvillier Verlag |url = https://books.google.com/books/about/Okkupation_und_Milit%C3%A4rverwaltung_in_Kam.html?id=AvzUfGua-7MC&redir_esc=y |język = de}}</ref>
|-
|[[Togoland]]
|[[Plik:Gouverneurflagge.svg|25x25px|border]]
|1884
|1914
|<ref>{{encyklopedia PWN|id=4575531|tytuł=Togo. Historia|data dostępu=2021-01-04}}</ref>
|-
|[[Niemiecka Afryka Wschodnia]]
|[[Plik:Flag of Deutsch-Ostafrika.svg|25x25px|border]]
|1885
|1919
|<ref>{{Cytuj |autor = John W. East |tytuł = The German administration in East Africa // by John William East. A select annot. bibliogr. of the German colonial administration in Tanganyika, Rwanda and Burundi, from 1884 to 1918 |data dostępu = 2021-01-04 |url = http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/frontdoor/index/index/docId/27656 |język = en}}</ref>
|-
|[[Nowa Gwinea Niemiecka]]
|[[Plik:Flag of German New Guinea.svg|25x25px|border]]
|1885
|1914
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Der Bildbestand der Deutschen Kolonialgesellschaft |data = 2005-05-07 |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20050507092601/http://www.stub.bildarchiv-dkg.uni-frankfurt.de/dfg-projekt/Default.htm}}</ref>
|-
| [[Qingdao]]
|[[Plik:Gouverneurflagge.svg|25x25px|border]]
|1897
|1914
|<ref>{{encyklopedia PWN|id=3964875|tytuł=Qingdao|data dostępu=2021-01-04}}</ref>
|-
|[[Jiaozhou]]
|[[Plik:Gouverneurflagge.svg|25x25px|border]]
|1898
|1914
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Former Foreign Colonies and Major Concessions in China |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = worldstatesmen.org |url = https://www.worldstatesmen.org/China_Foreign_colonies.html#Kiaochow}}</ref>
|-
|[[Samoa Niemieckie]]
|[[Plik:Flag of German Samoa.svg|25x25px|border]]
|1899
|1919
|<ref>{{Cytuj |autor = Raan |tytuł = Deutsche Kolonien |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = deutsche-schutzgebiete.de |url = https://deutsche-schutzgebiete.de/wordpress/kolonien-blog/ |język = de-DE}}</ref>
|-
|[[Generalne Gubernatorstwo Belgijskie]]
|[[Plik:Flag of Germany (1867–1919).svg|25x25px|border]]
|1914
|1918
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Generalgouvernement Belgien {{!}} International Encyclopedia of the First World War (WW1) |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = encyclopedia.1914-1918-online.net |url = https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/generalgouvernement_belgien}}</ref>
|-
|[[Administracja Cywilna Polski po lewej stronie Wisły]]
|[[Plik:Flag of Germany (1867–1919).svg|25x25px|border]]
|1915
|1915
|<ref>{{Cytuj |autor = Schrön, Ed. Red. |tytuł = Verordnungsblatt der Kaiserlich Deutschen Verwaltung in Polen |data = 1915 |data dostępu = 2021-01-04 |url = https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/114823 |język = pl}}</ref>
|-
|[[Generalne Gubernatorstwo Warszawskie]]
|[[Plik:Flag of Germany (1867–1919).svg|25x25px|border]]
|1915
|1918
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau |data = 1915-1918 |data dostępu = 2021-01-04 |url = https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/114820 |język = pl}}</ref>
|-
|[[Ober-Ost (obszar)|Ober-Ost]]
|[[Plik:Flag of Germany (1867–1919).svg|25x25px|border]]
|1915
|1919
|<ref>{{Cytuj |tytuł = Ober Ost (Kurland, Litauen, Bialystok-Grodno) 1917 |data dostępu = 2021-01-04 |opublikowany = brest-litowsk.libau-kurland-baltikum.de |url = http://www.brest-litowsk.libau-kurland-baltikum.de/Ober-Ost/ober-ost.html}}</ref>
|}

== Zobacz też ==
* [[Armia Cesarstwa Niemieckiego]]
* [[Dziennik Ustaw Rzeszy|Reichsgesetzblatt (Dziennik Ustaw Rzeszy)]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="vgb">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20180104010307/http://www.verwaltungsgeschichte.de:80/p_berlin.html |tytuł = Stadt Berlin |opublikowany = Deutsche Verwaltungsgeschichte |data dostępu = 2015-07-20}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* Tomasz Paluszyński, ''Historia Niemiec i państw niemieckich. Zarys dziejów politycznych'', Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Języków Obcych w Poznaniu, wyd. II popr. i uzupełn., Poznań 2006, s. 386.

== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/gem1900.htm?gem1900_2.htm Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900] {{lang|de}}
* [http://www.lwl.org/westfaelische-geschichte/portal/Internet/ku.php?tab=que&ID=840 Gesetz betreffend die Verfassung des Deutschen Reichs (Reichsverfassung vom 16.04.1871) in Volltext] {{lang|de}}

{{Kraje Rzeszy}}
{{Polityka zagraniczna mocarstw w latach 1871–1913}}
{{Historia Niemiec}}
{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Cesarstwo Niemieckie| ]]
[[Kategoria:Dawne państwa niemieckie]]
[[Kategoria:Cesarstwa|Niemcy]]