Cierniak rudogrzbiety
| Phacellodomus dorsalis[1] | |||
| Salvin, 1895 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
cierniak rudogrzbiety | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Cierniak rudogrzbiety[3] (Phacellodomus dorsalis) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae), podrodziny ogończyków (Synallaxinae). Występuje endemicznie w Peru. Bliski zagrożenia.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Osbert Salvin w 1895. Opis ukazał się na łamach Novitates Zoologicae. Holotyp pochodził z Malca w prowincji Cajabamba w Peru i został odłowiony na wysokości blisko 2440 m n.p.m. (8000 stóp) w kwietniu 1894[4]. Salvin przydzielił nowemu gatunkowi nazwę Phacelodomus dorsalis[5]. Cierniak rudogrzbiety jest gatunkiem monotypowym[6][5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 19–21 cm, masa ciała – 33–39 g[5]. Przybliżone wymiary holotypu (oryginalne podane w calach): całkowita długość 216 mm, długość skrzydła – 71 mm, dzioba – 27 mm, ogona – 97 mm, skoku – 23 mm[4]. Cierniak rudogrzbiety jest najdłuższym ptakiem w rodzaju Phacellodomus, także z najdłuższym dziobem. Ma niewyraźną, jasną, szarobrązową brew, która biegnie do przodu i nad kantarkiem staje się ostrzej zarysowana. Kantarek i biegnąca za okiem kreska mają kolor ciemnobrązowy, zbiegają się pod i nad okiem, tworząc ciemną „maskę” na głowie ptaka. Pokrywy uszne jasne, płowobrązowe. Pióra na wierzchu głowy mają barwę ciemną, szarobrązową, wyróżniają się jednak rdzawe stosiny tych piór. W górnej części grzbietu rosną pióra szarobrązowe, ku kuprowi kolor przechodzi w kasztanowy, miejscami poplamiony. Kuper szarobrązowy. Na pokrywach nadogonowych można dostrzec rdzawobrązowy odcień. Matowobrązowe pokrywy skrzydłowe zdobią rdzawe krawędzie, również matowe. Pokrywy lotek I rzędu cechuje odmienna, brunatna barwa. Lotki II rzędu mają kolor kasztanowy, na końcach przechodzi on w matowy, brunatny. Ogon stopniowany, sterówki środkowej pary są głównie kasztanowe z bardziej brązowymi chorągiewkami wewnętrznymi; reszta ma kolor rdzawobrązowy. Gardło białe. Górna część piersi płowobrązowa z białymi plamami w okolicach stosin piór, tworzącymi nieregularny pas przebiegający przez pierś. Niższą część piersi i brzuch porastają przemieszane ze sobą pióra białe i brązowe, miejscami rudo nakrapiane na bokach. Pokrywy podogonowe rdzawobrązowe. Tęczówka szara, górna szczęka ciemnooliwkowa po kolor ciemnego rogu, żuchwa srebrzysta po oliwkowoszarą, nogi i stopy szare po szaroniebieskie. Nie występuje dymorfizm płciowy[5].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Cierniak rudogrzbiety występuje w północno-zachodnim Peru w południowym regionie Cajamarca i La Libertad[5]. Jednokrotnie obserwowano gatunek w Kordylierze Białej w Ancash[7], jednak brak dokumentacji dotyczącej występowania gatunku w tym regionie. Wykazany jedynie z 5–6 miejsc (stan w 2003)[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia gatunku są pustynne górskie zarośla występujące na stokach porośniętych m.in. przez Prosopis. Cierniaki rudogrzbiete można spotkać na wysokości 1800 do 2800 m n.p.m. Zwyczaje żywieniowe są mało poznane. Wiadomo, że P. dorsalis zjada stawonogi zbierane z gałęzi i prawdopodobnie również z listowia. Ptaki były widywane samotnie lub w parach na wysokości 1 do 4 m nad ziemią[5].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Nie jest znany okres lęgowy. Prawdopodobnie u P. dorsalis występuje monogamia. Gniazdo ma kształt dużego cylindra, zbudowane jest z patyków i umieszczone niedaleko końca konaru (głównie Acacia macracantha[7]). Poza tym brak danych[5].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN od 2020 roku uznaje cierniaka rudogrzbietego za gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened); wcześniej, od 2000 roku był on klasyfikowany jako narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable). BirdLife International wymienia dwie ostoje ptaków IBA, w których występuje P. dorsalis (obie w Peru). Zagrożeniem dla gatunku są zmiany w środowisku w dorzeczu rzeki Marañón powstałe wskutek wycinki drzew pod tereny rolnicze i pożarów[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Phacellodomus dorsalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Phacellodomus dorsalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Synallaxinae de Selys-Longchamps, 1839 (1836) - ogończyki (wersja: 2020-09-23). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-28].
- ↑ a b Osbert Salvin. On birds collected in Pery by Mr. O. T. Baron. „Novitates Zoologicae”. 2, s. 14, 1895.
- ↑ a b c d e f g h J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 314. ISBN 84-87334-50-4.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ovenbirds, woodcreepers. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-28]. (ang.).
- ↑ a b c Species factsheet: Phacellodomus dorsalis. BirdLife International. [dostęp 2020-12-28].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).