Cyranka zwyczajna

Cyranka zwyczajna
	Spatula querquedula
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec w szacie godowej
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Anatini
Rodzaj	Spatula
Gatunek	cyranka zwyczajna
Synonimy
	Anas querquedula Linnaeus, 1758; Querquedula querquedula (Linnaeus, 1758);
	Anas querquedula Linnaeus, 1758; Querquedula querquedula (Linnaeus, 1758);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; obszary lęgowe zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Cyranka zwyczajna^[4], cyranka^[4]^[5] (Spatula querquedula) – gatunek wędrownego ptaka wodnego średniej wielkości, z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Mimo wielkiego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków^[6]^[7].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkuje niemal całą Eurazję: Europę poza północną częścią Półwyspu Skandynawskiego i Półwyspem Iberyjskim, a w Azji pasem po Pacyfik i Japonię. Przeloty w marcu–kwietniu i sierpniu–październiku. Wędrowne ptaki europejskie zimują w basenie Morza Śródziemnego, środkowej i wschodniej Afryce, gdzie docierają na półkulę południową. Populacje azjatyckie zimują w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, docierając aż do Nowej Gwinei^[6].

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu (rozmieszczony nierównomiernie, lokalnie może być liczny). Głównym obszarem lęgowym są Kotlina Biebrzańska oraz bagienna dolina Narwi^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Cechy gatunku: Samiec w szacie godowej ma głowę i szyję brązową. Nad okiem ku karkowi biegnie łukiem biały pas – taka brew jest wyjątkowa u kaczek. Pierś również brązowa, ale jaśniejsza i pokryta drobnymi, ciemnymi cętkami. Boki białe z drobnym, czarnym prążkowaniem (z większej odległości wyglądają więc na szare). Grzbiet brązowy z długimi ozdobnymi piórami, na skrzydłach sinoniebieskie plamy, lusterka bladozielone z metalicznym połyskiem. Samica i samiec w szacie spoczynkowej, a także młodociane są brązowe z ciemnym deseniem. U kaczora tylko skrzydła zachowują barwy szaty godowej. Wierzch skrzydeł jaśniejszy niż u cyraneczki. Szarobrązowe lusterko mieni się na zielono, ale jest słabo widoczne. Dziób przeważnie jest szary. Charakterystyczny dla tego gatunku u obu płci jest tylny brzeg skrzydeł. Od cyraneczki różni się kolorem skrzydełka kciukowego: u cyranki jest ono jasnoniebieskie, u cyraneczki – ciemnoniebieskie.
Wymiary średnie^[5]^[9]^[10]: długość ciała ok. 36–41 cm
długość skrzydła 21 cm
rozpiętość skrzydeł 58–65 cm
długość dzioba ok. 7–11 cm
masa ciała ok. 280–550 g

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Biotop: Gęsto zarośnięte zbiorniki wodne. Często są to niewielkie stawy, a nawet rowy melioracyjne.
Toki: Wiosenne powroty w marcu i kwietniu cyranki wykonują już parami. Osobliwy jest lot godowy samców, w stadkach nad powierzchnią akwenu. Przy siadaniu na wodzie słychać szybkie klaskanie ich skrzydeł. Samiec pływa za samicą, trzymając dziób tuż przy jej ogonie. Jednocześnie stroszy pióra na łopatkach i na głowie, rytmicznie nią kiwając. Przy zarzucaniu łba na plecy wydaje głośne „trreb”. Samica odzywa się cichym „knek”.
Gniazdo: Głębokie obniżenie wyłożone roślinami i puchem, umieszczone na terenach bagnistych, wolno płynących zarośniętych wodach, nad kanałami lub stawami. Rzadziej samica ukrywa gniazdo w trzcinie, turzycach lub na polu. Od gniazd cyraneczki różni je wyścielenie piórami z białym pasem pośrodku.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając od kwietnia do czerwca 6 do 12 żółtawych lub brunatnych jaj^[5]^[10].

Okres lęgowy: Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 24 dni przez samicę^[10]. Pisklęta są półzagniazdownikami (gniazdo opuszczają po 24 godzinach). Opiekuje się nimi wyłącznie samica. Samiec strzeże gniazda jedynie podczas znoszenia jaj i w początkowym okresie wysiadywania. Najpóźniej po dwóch dniach od wyklucia matka prowadzi pisklęta nad wodę. Zdolność lotu osiągają po około 1 miesiącu. Kaczęta w puchu mają czarny pas pociągnięty przez oko, łączący się z podobnym pasem podocznym. Oba sięgają do dzioba. Młode podobne są do rodziców. W lipcu rodziny zbierają się w małe stadka, choć nie tak liczne jak u cyraneczki.
Pożywienie: Rośliny wodne, zarówno ich części zielone jak i nasiona, uzupełnione przez drobne zwierzęta wodne – bezkręgowce, drobne ryby i kijanki.

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody cyranka nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Według szacunków organizacji Wetlands International, liczebność światowej populacji w 2015 roku wynosiła około 2,6–2,8 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski cyranka sklasyfikowana została jako gatunek narażony (VU)^[12]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1000–3000 par^[13]. Trend liczebności populacji krajowej uznawany jest za spadkowy^[12].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

ptaki Polski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Anas querquedula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2014-02-09] (ang.).
↑ Denis Lepage: Cyranka (Anas querquedula) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2014-01-23].
↑ ^a ^b Spatula querquedula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].
↑ ^a ^b ^c Busse i in. 1990 ↓, s. 80.
↑ ^a ^b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Garganey (Spatula querquedula). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-03)].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 151–153. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 74.
↑ ^a ^b ^c Garganey Anas querquedula. WhatBird. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Anas querquedula (Cyranka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 149–152. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Anas querquedula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2014-02-09] (ang.).

[avibase-2] Denis Lepage: Cyranka (Anas querquedula) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2014-01-23].

[iucn-3] Spatula querquedula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-08].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199080-5] Busse i in. 1990 ↓, s. 80.

[hbwa-6] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Garganey (Spatula querquedula). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-03)].

[ioc-7] Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12]. (ang.).

[8] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 151–153. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200274-9] Sterry i in. 2002 ↓, s. 74.

[whatbird-10] Garganey Anas querquedula. WhatBird. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-12] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-13] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]