Cyranka zwyczajna
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
| Spatula querquedula[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
 Samiec w szacie godowej | ||
 Samica | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | blaszkodziobe | |
| Rodzina | kaczkowate | |
| Podrodzina | kaczki | |
| Plemię | Anatini | |
| Rodzaj | Spatula | |
| Gatunek | cyranka zwyczajna | |
| Synonimy | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 obszary lęgowe zimowiska | ||
Cyranka zwyczajna[4], cyranka[4][5] (Spatula querquedula) – gatunek wędrownego ptaka wodnego średniej wielkości, z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Mimo wielkiego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków[6][7].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje niemal całą Eurazję: Europę poza północną częścią Półwyspu Skandynawskiego i Półwyspem Iberyjskim, a w Azji pasem po Pacyfik i Japonię. Przeloty w marcu - kwietniu i sierpniu - październiku. Wędrowne ptaki europejskie zimują w basenie Morza Śródziemnego, środkowej i wschodniej Afryce, gdzie docierają na półkulę południową. Populacje azjatyckie zimują w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, docierając aż do Nowej Gwinei[6].
W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (rozmieszczony nierównomiernie, lokalnie może być liczny). Według szacunków, w latach 2008–2012 populacja cyranki w Polsce liczyła 2000–3000 par lęgowych[8]. Głównym obszarem lęgowym są Kotlina Biebrzańska oraz bagienna dolina Narwi[9].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Cechy gatunku
- Samiec w szacie godowej ma głowę i szyję brązową. Nad okiem ku karkowi biegnie łukiem biały pas – taka brew jest wyjątkowa u kaczek. Pierś również brązowa, ale jaśniejsza i pokryta drobnymi, ciemnymi cętkami. Boki białe z drobnym, czarnym prążkowaniem (z większej odległości wyglądają więc na szare). Grzbiet brązowy z długimi ozdobnymi piórami, na skrzydłach sinoniebieskie plamy, lusterka bladozielone z metalicznym połyskiem. Samica i samiec w szacie spoczynkowej, a także młodociane są brązowe z ciemnym deseniem. U kaczora tylko skrzydła zachowują barwy szaty godowej. Wierzch skrzydeł jaśniejszy niż u cyraneczki. Szarobrązowe lusterko mieni się na zielono, ale jest słabo widoczne. Dziób przeważnie jest szary. Charakterystyczny dla tego gatunku u obu płci jest tylny brzeg skrzydeł. Od cyraneczki różni się kolorem skrzydełka kciukowego: u cyranki jest ono jasnoniebieskie, u cyraneczki – ciemnoniebieskie.
- Wymiary średnie[5][10][11]
- dł. ciała ok. 36–41 cm
długość skrzydła 21 cm
rozpiętość skrzydeł 58–65 cm
długość dzioba ok. 7–11 cm
masa ciała ok. 280–550 g
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Gęsto zarośnięte zbiorniki wodne. Często są to niewielkie stawy, a nawet rowy melioracyjne.
- Toki
- Wiosenne powroty w marcu i kwietniu cyranki wykonują już parami. Osobliwy jest lot godowy samców, w stadkach nad powierzchnią akwenu. Przy siadaniu na wodzie słychać szybkie klaskanie ich skrzydeł. Samiec pływa za samicą, trzymając dziób tuż przy jej ogonie. Jednocześnie stroszy pióra na łopatkach i na głowie, rytmicznie nią kiwając. Przy zarzucaniu łba na plecy wydaje głośne „trreb”. Samica odzywa się cichym „knek”.
- Gniazdo
- Głębokie obniżenie wyłożone roślinami i puchem, umieszczone na terenach bagnistych, wolno płynących zarośniętych wodach, nad kanałami lub stawami. Rzadziej samica ukrywa gniazdo w trzcinie, turzycach lub na polu. Od gniazd cyraneczki różni je wyścielenie piórami z białym pasem pośrodku.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając od kwietnia do czerwca 6 do 12 żółtawych lub brunatnych jaj[5][11].
_in_AP_W_IMG_2844.jpg)
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 24 dni przez samicę[11]. Pisklęta są półzagniazdownikami (gniazdo opuszczają po 24 godzinach). Opiekuje się nimi wyłącznie samica. Samiec strzeże gniazda jedynie podczas znoszenia jaj i w początkowym okresie wysiadywania. Najpóźniej po dwóch dniach od wyklucia matka prowadzi pisklęta nad wodę. Zdolność lotu osiągają po około 1 miesiącu. Kaczęta w puchu mają czarny pas pociągnięty przez oko, łączący się z podobnym pasem podocznym. Oba sięgają do dzioba. Młode podobne są do rodziców. W lipcu rodziny zbierają się w małe stadka, choć nie tak liczne jak u cyraneczki.
- Pożywienie
- Rośliny wodne, zarówno ich części zielone jak i nasiona, uzupełnione przez drobne zwierzęta wodne – bezkręgowce, drobne ryby i kijanki.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[3]. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ ''Anas querquedula'', [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2014-02-09] (ang.).
- ↑ Denis Lepage: Cyranka (Anas querquedula) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2014-01-23].
- ↑ a b BirdLife International, Spatula querquedula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2014 [online], wersja 2014.2 [dostęp 2014-09-28] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2019-10-12). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ a b c Busse i in. 1990 ↓, s. 80.
- ↑ a b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Garganey (Spatula querquedula). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-12].
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 151–153. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 74.
- ↑ a b c Garganey Anas querquedula (ang.). WhatBird. [dostęp 2014-01-23].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Anas querquedula (Cyranka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 149–152. ISBN 83-86564-43-1.