Czasowniki nierozdzielnie złożone

Czasowniki nierozdzielnie złożone (niem. untrennbare Verben) – rodzaj czasowników złożonych w języku niemieckim. Składają się z czasownika podstawowego, na który pada akcent, oraz z przedrostka. Przykładem takiego czasownika jest missfallen (akcent pada na czasownik fallen, a nie na przedrostek miss-).

Przedrostki tworzące czasowniki nierozdzielnie złożone

Przedrostek nieakcentowany	Przykład czasownika podstawowego	Czasownik nierozdzielnie złożony
be-	zahlen (wypłacać)	bezahlen (zapłacić)
emp-	fangen (łapać)	empfangen (przyjmować)
ent-	stehen (stać)	entstehen (powstać)
er-	halten (zatrzymywać)	erhalten (otrzymać)
ge-	fallen (upaść)	gefallen (podobać się)
miss-	brauchen (potrzebować)	missbrauchen (nadużywać)
ver-	bringen (przynosić)	verbringen (spędzać)
zer-	reißen (rwać)	zerreißen (rozrywać)

Istnieją również rzadko używane przedrostki tworzące czasowniki nierozdzielnie złożone. Są to:

„de-” (np. demontieren – demontować), przed samogłoską: „des-” (np. desorganisieren – dezorganizować)
„re-” (np. reparieren – reperować).

Uwaga: Nierozdzielnie złożone są też niektóre czasowniki z przedrostkami unter-, über-, durch- i um-, przy czym istnieją czasowniki złożone z tymi przedrostkami, mogące mieć różne znaczenia w zależności od tego, czy są złożone rozdzielnie czy nierozdzielnie.

Na przykład:

umstellen (nierozdzielny) = „obstawić, otoczyć”, ale: umstellen (rozdzielny) = „przestawić, postawić inaczej”

unterhalten (nierozdzielny) = „utrzymywać (kogoś), mieć na utrzymaniu”, także: „zabawiać”, ale: unterhalten (rozdzielny) = „podtrzymywać”, „podstawiać”

übergehen (nierozdzielny) = „pominąć”, ale: übergehen (rozdzielny) = „przejść (przez coś), przekroczyć (coś)”.

durchkreuzen (nierozdzielny) = „przebyć, przeciąć”, ale: durchkreuzen (rozdzielny) = „przekreślić (na krzyż)”.

Przedrostek a znaczenie czasownika

Chociaż – jak wynika z powyższej tabelki – czasowniki utworzone przez dodanie przedrostka mają w języku niemieckim znaczenie często zupełnie różne od znaczenia czasownika podstawowego, często dają się też zauważyć pewne prawidłowości:

Przedrostek be- dołączany do czasowników nieprzechodnich sprawia, że stają się one przechodnie, np. fahren = „jechać”: befahren = „jechać po czymś, używać czegoś jako drogi”, np. eine Straße befahren = „jechać po ulicy”. W połączeniu z czasownikami przechodnimi przedrostek ten wymaga w zdaniu zamiany miejscami dopełnienia przyimkowego z dopełnieniem biernikowym, np. streuen = „sypać”: bestreuen „posypywać”. W innych wypadkach przedrostek be- może też oznaczać zaopatrywanie w coś, np. beblumen = „okwiecić, obsadzić kwiatami”.

Przedrostek ent- oznacza często usunięcie lub zlikwidowanie czegoś (gehen = „chodzić”: entgehen = „uchodzić”, fliegen = „latać”: entfliegen = „ulatywać”, nehmen = „brać”: entnehmen = „wyjmować, ujmować coś od czegoś”, także przenośnie: „czerpać skądś /dane, informacje/”), a także przywrócenie czegoś do pierwotnego stanu, np. entbürokratisieren = „odbiurokratyzować”, w tej funkcji tworzy często czasowniki o znaczeniu przeciwstawnym do czasowników o przedrostku be-, np. bevölkern: entvölkern („zaludnić”: „odludnić”)

Przedrostek er- oznacza skuteczne zakończenie danej czynności, np. zwingen = „zmuszać”: erzwingen = „wymusić (coś na kimś)”, bitten = „prosić”: erbitten = „wyprosić, wybłagać”.

Przedrostek miss- oznacza złe lub niewłaściwe wykonanie danej czynności (np. leiten = „prowadzić”: missleiten = „źle poprowadzić, sprowadzić na manowce”) lub wykonanie czynności odwrotnej (np. achten = „szanować, poważać”: missachten = „gardzić”).

Przedrostek ver- oznacza proces stawania się czymś lub przekształcania (się) w coś lub nabywanie przez coś / kogoś (wzgl. przydawanie czemuś / komuś) określonych cech, np. arm = „biedny”: verarmen = „biednieć”; vermodernisieren = „unowocześniać”. Przedrostek ten oznacza także, że na danej czynności upłynął komuś określony czas, np. schlafen = „spać”: verschlafen = „przesypiać”. Może też wskazywać na fakt, że dana czynność powoduje niszczenie, zużywanie czegoś, np. waschen = „myć”: verwaschen = „zniszczyć od wielokrotnego mycia, uczynić niewidocznym od mycia (np. napis na ubraniu)” – tutaj także z czasownikami nieprzechodnimi, np. klingen = „brzmieć”: verklingen = „przebrzmiewać, wybrzmiewać do końca”; gehen = „iść, chodzić”: vergehen = „przemijać, przechodzić”.

Przedrostek zer- oznacza niszczenie, uszkadzanie czegoś, np. sägen = „piłować”: zersägen = „przepiłowywać”, schneiden = „kroić”: zerschneiden = „rozkrajać”

Czasownik nierozdzielnie złożony w zdaniu

Czasownik nierozdzielnie złożony zawsze zachowuje swoją nierozdzielność. Czasownika podstawowego nigdy nie można rozdzielić od przedrostka.

Czas	Zdanie w danym czasie
Czas teraźniejszy (Präsens)	Ich bezahle das Auto in Raten.
Czas przeszły złożony (Perfekt)	Der Minister hat heute die Delegation aus Wien empfangen.
Czas przeszły prosty (Imperfekt/Präteritum)	Ich entstand.
Czas zaprzeszły (Plusquamperfekt)	Ich hatte missverstanden.
Czas przyszły prosty (Futur I)	Du wirst bezahlen.
Czas przyszły złożony (Futur II)	Ich werde das Buch wahrscheinlich bis morgen erhalten haben.

Wyżej wymieniona tabela ukazuje kilka zasad dotyczących czasowników nierozdzielnie złożonych:

przedrostek pozostaje zawsze przy czasowniku podstawowym, który jest jedyną odmienną częścią (we wszystkich czasach)
kiedy musimy użyć formy czasownika nieregularnego w czasie Imprerfekt/Präteritum (np. stehen w czasowniku entstehen), przedrostek zostawiamy bez zmiany, zaś czasownik podstawowy odmieniamy według formy nieregularnej (np. Präsens – empfangen, Imprerfekt/Präteritum – empfing)
formę Partizip II (stosowaną np. do tworzenia czasu Perfekt) tworzymy według zasady, ale zawsze opuszczamy przedrostek „ge” (np. Präsens – empfangen, Perfekt – empfangen).

Zobacz też