Czasowniki rozdzielnie złożone
 |
Ten artykuł od 2011-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Czasowniki rozdzielnie złożone (niderl. scheidbare werkwoorden, niem. Trennbare Verben) – rodzaj czasowników złożonych w języku niderlandzkim, niemieckim i węgierskim. Składają się z czasownika podstawowego oraz z przedrostka, na który pada akcent. Przykładem takiego czasownika jest niemieckie einkaufen (akcent pada na przedrostek „ein”, a nie na czasownik kaufen).
Język niderlandzki[edytuj | edytuj kod]
Niektóre przedrostki tworzące czasowniki rozdzielnie złożone[edytuj | edytuj kod]
| Przedrostek akcentowany | Przykład czasownika podstawowego | Czasownik rozdzielnie złożony |
|---|---|---|
| af- | geven (dawać) | afgeven (emitować, dostarczać) |
| aan- | komen (przyjść) | aankomen (przybyć) |
| door- | gaan (iść) | doorgaan (kontynuować) |
| in- | spreken (mówić) | inspreken (nagrywać, zachęcać) |
| mee- | brengen (przynosić) | meebrengen (przynieść ze sobą) |
| na- | laten (zostawiać, pozwalać na coś, powodować coś) | nalaten (zostawiać coś za sobą, pozostawiać, opuszczać) |
| op- | eten (jeść) | opeten (pożerać) |
| over- | tuigen (zaprzęgać) | overtuigen (przekonywać) |
| tegen- | houden (trzymać) | tegenhouden (powstrzymywać, utrudniać, aresztować) |
| terug- | passen (podawać (np. piłkę)) | terugpassen (podawać z powrotem) |
| toe- | treden (stąpać, kroczyć) | toetreden (dołączać, przystępować) |
| uit- | fluiten (gwizdać) | uitfluiten (wygwizdywać, syczeć jak wąż) |
| voor- | zien (widzieć) | voorzien (przewidywać) |
Język niemiecki[edytuj | edytuj kod]
Niektóre przedrostki tworzące czasowniki rozdzielnie złożone[1][edytuj | edytuj kod]
| Przedrostek akcentowany | Przykład czasownika podstawowego | Czasownik rozdzielnie złożony |
|---|---|---|
| ab- | holen (przynieść) | abholen (odebrać) |
| an- | kommen (przyjść) | ankommen (przybyć) |
| auf- | stehen (stać) | aufstehen (wstawać) |
| aus- | packen (pakować) | auspacken (rozpakować) |
| bei- | bringen (przyprowadzać) | beibringen (wpajać) |
| ein- | laden (ładować) | einladen (zapraszać) |
| fern- | sehen (widzieć) | fernsehen (oglądać telewizję) |
| fest- | machen (robić) | festmachen (przymocować) |
| fort- | setzen (sadzać) | fortsetzen (kontynuować) |
| her- | stellen (postawić) | herstellen (produkować) |
| hin- | fallen (upaść) | hinfallen (upaść) |
| los- | fahren (jechać) | losfahren (wyruszyć w drogę) |
| mit- | teilen (dzielić) | mitteilen (zawiadomić) |
| nach- | prüfen (posprawdzać) | nachprüfen (sprawdzić) |
| vor- | lesen (czytać) | vorlesen (przeczytać na głos) |
| weg- | werfen (rzucić) | wegwerfen (wyrzucić) |
| weiter- | fahren (jechać) | weiterfahren (pojechać dalej) |
| zu- | machen (robić) | zumachen (zamknąć) |
| zurück- | kommen (przybyć) | zurückkommen (wrócić) |
| zusammen- | passen (uchodzić) | zusammenpassen (dopasowywać) |
Istnieją również rzadko używane przedrostki tworzące czasowniki rozdzielnie złożone. Są to:
- „da-” (np. dableiben – zostać w określonym miejscu)
- „empor-” (np. emporsteigen – wnieść)
- „nieder-” [np. niederlegen – złożyć (np. wieniec pod pomnikiem)]
- „statt-” (np. stattfinden – odbyć się)
- „teil-” (np. teilnehmen – brać udział).
Rozdzielnie złożone są też niektóre czasowniki z przedrostkami unter-, über-, durch- i um-, przy czym istnieją czasowniki złożone z tymi przedrostkami, mogące mieć różne znaczenia w zależności od tego, czy są złożone rozdzielnie czy nierozdzielnie. Najczęściej zależy to od znaczenia wyrazu: znaczenia konkretne mają zazwyczaj tendencję do rozdzielania, znaczenia abstrakcyjne – do formy łącznej. Forma rozdzielna często związana jest z ruchem bądź zmianą stanu[2].
Na przykład:
- umstellen (nierozdzielny) = „obstawić, otoczyć”, ale: umstellen (rozdzielny) = „przestawić, postawić inaczej”
- unterhalten (nierozdzielny) = „utrzymywać (kogoś), mieć na utrzymaniu”, także: „zabawiać”, ale: unterhalten (rozdzielny) = „podtrzymywać”, „podstawiać”
- übergehen (nierozdzielny) = „pominąć”, ale: übergehen (rozdzielny) = „przejść (przez coś), przekroczyć (coś)”.
- durchkreuzen (nierozdzielny) = „przebyć, przeciąć”, ale: durchkreuzen (rozdzielny) = „przekreślić (na krzyż)”.
Przedrostek a znaczenie czasownika[edytuj | edytuj kod]
Czasownik rozdzielnie złożony w zdaniu[1][edytuj | edytuj kod]
| Czas | Zdanie w danym czasie |
|---|---|
| Czas teraźniejszy (Präsens) | Die Farben passen nicht zusammen. |
| Czas przeszły złożony (Perfekt) | Er ist in der letzten Minute in den Bus nach Wien eingestiegen. |
| Czas przeszły prosty (Imperfekt/Präteritum) | Ich wachte um sechs Uhr auf. |
| Czas zaprzeszły (Plusquamperfekt) | Ich hatte die Tür zugemacht. |
| Czas przyszły prosty (Futur I) | Du wirst mitteilen. |
| Czas przyszły złożony (Futur II) | Bis morgen wird er sicher zurückgekommen sein. |
Wyżej wymieniona tabela ukazuje kilka ważnych zasad dotyczących czasowników rozdzielnie złożonych:
- czasownik podstawowy jest jedyną odmienną częścią (we wszystkich czasach)
- formę Partizip II (stosowaną np. do tworzenia czasu Perfekt) tworzy się według zasady, pamiętając o umieszczeniu przedrostka „ge-” za przedrostkiem tworzącym czasownik rozdzielnie złożony (np. Präsens – teilnehmen, Perfekt – teilgenommen).
- w formie bezokolicznikowej przedrostek piszemy łącznie z czasownikiem (np. ausgehen)
- w formie Präsens i Imperfekt/Präteritum przedrostek trafia na koniec zdania (np. Maria geht in fünf Minuten aus.).
- w zdaniach o szyku końcowym czasownik podstawowy jest połączony z przedrostkiem (Sie weiß, dass er jeden Tag um 7 Uhr aufsteht.).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Helbig 2007 ↓, s. 198.
- ↑ Helbig 2007 ↓, s. 1201.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gerhard Helbig: Die Deutsche Grammatik. Ein Handbuch fü den Ausländerunterricht. Berlin: Langenscheidt, 2007. ISBN 3-468-49493-9.