Deportacje Żydów ze Słowacji
.jpg)
Deportacje Żydów ze Słowacji – deportacje słowackich Żydów ze Słowacji do niemieckich obozów koncentracyjnych, przeprowadzone we współpracy rządów Pierwszej Republiki Słowackiej oraz III Rzeszy (1942–1945)[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Państwo słowackie powstało po rozpadzie Czechosłowacji i oddzieleniu się od Czech w marcu 1939 roku, pod patronatem III Rzeszy. Na jego czele stanął katolicki ksiądz Józef Tiso pełniący funkcję prezydenta[2].
Zagłada
[edytuj | edytuj kod]Słowacja była pierwszym (de iure) samodzielnym państwem, które deportowało dużą część swych Żydów. Ówczesne władze Słowacji odebrały ponad 10 tysiącom żydowskich przedsiębiorców majątek o wartości 38% ówczesnego budżetu państwa[3]. Początkowo Żydów deportowano do słowackich obozów koncentracyjnych znajdujących się w miejscowościach Vyhne, Sereď oraz Novaky. W marcu 1942 Słowacja podpisała umowę z Niemcami umożliwiającą deportacje Żydów. Pod koniec czerwca 1942 roku do hitlerowskich obozów zagłady słowacki rząd wysłał 52 000 słowackich Żydów[4], a do października w sumie 58 000. Większość z nich trafiło do Auschwitz-Birkenau, gdzie uruchomiono specjalnie nowe krematorium. Łącznie do hitlerowskich obozów koncentracyjnych trafiło z terenów Pierwszej Republiki Słowackiej ponad 70 tysięcy ludzi: Żydów, Cyganów i komunistów, z czego 67 000 stanowili słowaccy Żydzi[5]. Państwo słowackie płaciło III Rzeszy 500 marek[6] za każdego obywatela żydowskiego wywiezionego do obozu z terenu Republiki Słowackiej. Była to tzw. opłata za przesiedlenie oraz naukę zawodu.
Deportacje wstrzymał prezydent Jozef Tiso na jesień 1942, po interwencji przedstawiciela papieskiego na Słowacji ks. Giuseppe Burzio, który poinformował władze słowackie, że deportowani Żydzi trafiają do obozów zagłady. Na Słowacji pozostawało wówczas 24 000 Żydów[7].
Druga fala deportacji nastąpiła w drugiej połowie 1944 roku, po wkroczeniu na Słowację wojsk niemieckich, mających na celu stłumienie słowackiego powstania narodowego[7].
Według spisu ludności z 1939 roku na terytorium Pierwszej Republiki Słowackiej mieszkało 136 tysięcy Żydów[8]. Holocaust przeżyło około 30 tysięcy z nich, z czego większość wyjechała po wojnie do Izraela[9]. Obecnie na Słowacji żyje mniejszość żydowska licząca trzy tysiące członków[10].
Po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie temat udziału rządu Słowacji w holocauście stanowił temat tabu[11]. W roku 2002 Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu zorganizowało wystawę poświęconą wojennym losom słowackich Żydów przywiezionych przez Niemców do obozu[12][13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Saul Friedländer, Część II. Eksterminacja. Rozdział 6. Grudzień 1941 – lipiec 1942, [w:] tegoż, Czas eksterminacji. Nazistowskie Niemcy i Żydzi 1939-1945, tłum. Sławomir Kupisz, Krzysztof Masłowski, Anna Maria Nowak, Prószyński Media, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7648-487-7. (Istotny tu fragment dostępny na stronie Wydawnictwa, dostęp 13 VI 2015).
- ↑ Jan Koszycki: Słowacki kłopot. [w:] Polityka [on-line]. archiwum.polityka.pl, 2009, nr 38. [dostęp 2015-06-13].
- ↑ Słowacja: odsłonięto pomnik zbrodniarza wojennego. tvp.info. [dostęp 2015-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-12)]. (pol.).
- ↑ Saul Friedländer, tamże.
- ↑ Jean-Paul Labourdette, Dominique Auzias, „Slowacja”, Petit fute.
- ↑ Słowacja...
- ↑ a b Holocaust in Slovakia. United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2019-09-13]. (ang.).
- ↑ Rebekah Klein-Pejšová, An Overview of the History of Jews in Slovakia, slovak-jewish-heritage.org [dostęp 2015-06-13].
- ↑ Ján Mlynárik, Dějiny Židů na Slovensku, Academia, Praha 2005, s. 376, ISBN 80-200-1301-6.
- ↑ Miłka O. Malzahn, Kto się boi Żyda, "Witryna" 2005, Nr 1. (Dostęp on-line, witryna.czasopism.pl, 2015-06-13).
- ↑ Dariusz Wieczorek: Dlaczego nie mówi się o deportacjach słowackich Żydów?. wp.pl, 2005-01-27. [dostęp 2015-06-14].
- ↑ Tragedia słowackich Żydów – warsztaty na wystawie w bl. 16. pl.auschwitz.org. [dostęp 2012-01-22].
- ↑ Tragedia słowackich Żydów. museo.pl. [dostęp 2015-06-14].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Praca zbiorowa, „The Tragedy of Jews of Slovakia” pol. „Tragedia Żydów słowackich”, 1992. books.e-oswiecim.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- MLYNÁRIK, Ján. Dějiny Židů na Slovensku. Praha: Academia, 2005. 376 s. ISBN 80-200-1301-6.
- LIPSCHER, Ladislav. Židia v slovenskom štáte 1939–1945. Banská Bystrica: Print-servis, 1992. 254 s. ISBN 80-900470-2-5.
- KAMENEC, Ivan. Po stopách tragédie. Bratislava: Archa, 1991. 285 s. ISBN 80-7115-015-0.
- Jan Koszycki, „Słowacki kłopot”, Polityka nr 38, 2009.
- Martin Lacko, Dwuramienny krzyż w cieniu swastyki. Republika Słowacka 1939-1945, Lublin: Oficyna Wydawnicza El-Press, 2012, ISBN 83-86869-32-1, OCLC 823713553.