Epistola ad dominicellam
Epistola ad dominicellam (pl. List do panienki) – średniowieczny wierszowany list miłosny, napisany po łacinie i rozpoczynający się inicipitem Saluto te speciosa... (pl. Pozdrawiam cię, panno godna...). Tekst powstał ok. XV wieku[1].
Tekst składa się z 213 wersów różnej długości (głównie 6-, 7- i 8-zgłoskowce, ale również i innej długości, mieszczącej się pomiędzy 4 a 10 głoskami), rozmieszczonych w 46 strofach, których wielkość rozciąga się od 2 do 6 wersów (z dominacją strof 4- i 6-wersowych)[2]. Układ rymów wewnątrz strofy jest zróżnicowany[3]. Konstrukcja listu zgodna jest zasadami średniowiecznej epistolografii i zawiera typowe elementy: salutatio (pozdrowienie), captatio benevolentiae (pozyskanie życzliwości adresata) oraz conclusio (zakończenie utworu z formułą pożegnalną oraz informacją o okolicznościach jego powstania i żartobliwie określeni autor i adresatka listu)[4][5].
Adresatka listu nazywana jest Heleną[6], mieszka w Krakowie, jest córką Piotra, a jej matka spotykała się z oszczerstwami wrogów[7]. Tekst poświęcony jest głównie pochwale jej zalet. Dotyczą one jej wnętrza (descriptio intrinseca) – dostojności, szlachectwa, manier, mądrości godnej Platona, łaskawości, słodyczy, pobożności i cnót stawiających ją obok Katona[8][9] – a także urody. Helena, opisana zgodnie z ideałami urody średniowiecznej, wyrażanej m.in. w apokryfach o Marii, ma jasne włosy, ciemne brwi, zęby podobne kości słoniowej, skórę białą jak lilia, wdzięczny i lekki chód, purpurowe usta, smukłe biodra, kształtny nos oraz zgrabne ramiona i smukłe palce[8][9]. Nadawca, syn skąpego ziemianina, wspomina też wspólnie spędzone z ukochaną w Krakowie chwile, wyraża swoje cierpienie z powodu rozstania oraz skarży się na wrogów i oszczerców, ma też nadzieję, że list zapewni mu przychylność dziewczyny, od której uzależnia swoje szczęście[10][11].
Tekst został umieszczony w łacińskim kodeksie epistolarnym (w kodeksach takich zbierano różne listy, mające nauczyć studentów stylu epistolarnego). Formularz ten składał się z części o włoskim pochodzeniu, powstałej po 1457 roku oraz z części zapisanej przez innego kopistę w Krakowie ok. 1476-1480 roku[2][12]; rękopis kodeksu znajduje się w Bibliotece Państwowej w Berlinie (sygnatura Lat. Q 239)[12], tekst zamieszczony jest na karcie 227v manuskryptu[1].
Nie wiadomo, czy tekst jest polskiego autorstwa. Występują w nim co prawda polonizmy treściowe i językowe, jednak być może są one wynikiem dostosowania obcego tekstu do rodzimych warunków[13]. Niekonsekwentny układ rymów w ramach strof oraz powtarzalność niektórych wątków, mogą z kolei wskazywać na to, że Epistola ad dominicellam jest kompilacją kilku wcześniejszych utworów, ale mogą być też wynikiem spisywania utworu z pamięci[3][14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. 198. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ a b Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCVII. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ a b Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCVIII. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCVII-CI. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 737, 741. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 740. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. C. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ a b Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCIX. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ a b Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 739. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. XCIX-C. ISBN 978-83-04-04605-4.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 740-741. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ a b Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 736. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 737. ISBN 83-01-13842-4.
- ↑ Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 738. ISBN 83-01-13842-4.