Erupcje wulkaniczne na półwyspie Reykjanes
Seria erupcji wulkanicznych na półwyspie Reykjanes, w południowo-zachodniej Islandii, która rozpoczęła się 19 marca 2021. Doszło do nich po około 800 lat spokoju w tej części wyspy. Uznaje się to za początek dłuższego okresu aktywności tego systemu wulkanicznego[1]. Do listopada 2023 odnotowano trzy epizody aktywności wulkanicznej w okolicach masywu Fagradalsfjall[2][3][4]. Pod koniec października 2023 rozpoczął się okres silnej aktywności sejsmicznej w położonych bardziej na zachód okolicach miasta Grindavík, który zakończył się czwartą, początkowo intensywną, ale krótkotrwałą, erupcją w grudniu 2023. Kolejna erupcja w tym obszarze rozpoczęła się w styczniu 2024 roku - tym razem lawa wkroczyła już do samego Grindavíku[5].
Fagradalsfjall – marzec-wrzesień 2021[edytuj | edytuj kod]
.png)
Pierwsza erupcja rozpoczęła się 19 marca 2021 w dolinie Geldingadalir w masywie Fagradalsfjall. Poprzedziła ją znacząca aktywność sejsmiczna od grudnia 2019 roku. Lawa wydobywała się początkowo ze szczeliny o długości ok. 500–700 m z wydajnością 5–7 m³/s[6][7].
Kolejne dwie szczeliny o łącznej długości 200 m otworzyła się 5 kwietnia około 700 m na północny wschód od pierwotnego wypływu lawy. W kolejnych dniach otworzyły się kolejne trzy szczeliny. Od 27 kwietnia wylew lawy skoncentrował się tylko w jednym kraterze uformowanym w miejscu szczeliny, która pojawiła się 13 kwietnia. Fontanny lawy z tego krateru wydobywały się na wysokość 100–150 m[8]. W tej fazie wypływ lawy był najbardziej stabilny i osiągnął maksymalną wartość 13 m³/s[7].
Od końca czerwca wylewy lawy były już mniej regularne z krótszymi lub dłuższymi przerwami w aktywności[7]. Ostatecznie erupcja zakończyła się 18 września 2021 po blisko 6 miesiącach aktywności[2]. Objętość lawy z tej erupcji wyniosła około 150 mln m³, a pole lawowe pokryło obszar 4,8 km² o średniej miąższości lawy ok. 30 m. W okolicach głównego krateru miąższość lawy sięgała 110–120 m. Średnia wartość wypływu lawy dla całego okresu wyniosła 9,5 m³/s[9][7].
Meradalir – sierpień 2022[edytuj | edytuj kod]
Druga erupcja rozpoczęła się 3 sierpnia 2022 w dolinie Meradalir w rejonie masywu Fagradalsfjall ze szczeliny na północnym obrzeżu pola lawowego poprzedniej erupcji. Jej intensywność była niska w porównaniu z poprzednią erupcją i zakończyła się 21 sierpnia 2022[3]. Początkowo lawa wydobywała się w tempie 20 m³/s ze szczeliny o długości 350 m. Z czasem wypływ lawy skoncentrował się w stożku rozpryskowym, który osiągnął blisko 40 m wysokości. Lawa z tej erupcji, o objętości 10 mln m³, zajęła powierzchnię 1,3 km², w większości pokrywając pole lawowe powstałe w poprzednim roku[10][1].
Litli-Hrútur – lipiec-sierpień 2023[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Trzecia erupcja wulkaniczna o niewielkiej intensywności rozpoczęła się 10 lipca 2023 w sąsiedztwie masywu Litli Hrútur położonego między Fagradalsfjall a Keilir. Lawa wydobywała się początkowo ze szczeliny o długości około 200 m z intensywnością blisko 20 m³/s. Erupcje poprzedziło kilka dni intensywnych wstrząsów sejsmicznych od 4 lipca, z najsilniejszym o magnitudzie 4,6 w okolicach jeziora Kleifarvatn[4][11].
Po tygodniu wypływu lawy pole nią pokryte zajmowało powierzchnię 0,92 km². Połączyło się ono wtedy z polami lawowymi z poprzednich dwóch erupcji. 30 lipca pokrywało powierzchnię 1,5 km². Tempo wypływu lawy zmniejszyło się wówczas z początkowych 9 m³/s do 5 m³/s. Na początku sierpnia nadal się zmniejszało, by ostatecznie ustać 5 sierpnia 2023[4]. W ostatnich dniach średni wypływ lawy spadł poniżej 1 m³/s. Ostatecznie objętość lawy z tej erupcji wyniosła 15,5 mln m³, a powierzchnia pola lawowego – 1,5 km²[11].
Sundhnúkur - grudzień 2023[edytuj | edytuj kod]
W nocy z 24 na 25 października rozpoczęła się seria wstrząsów sejsmicznych w okolicach elektrowni geotermalnej Svartsengi, kąpieliska Bláa Lónið i masywu Þorbjörn, na północ od Grindavíku. 27 października odnotowano w tej okolicy podnoszenie się poziomu gruntu, które do 31 października wyniosło 5–6 cm. Do 1 listopada odnotowano 10,5 tys. wstrząsów z najsilniejszym o mangitudzie 4,5[5].
4 listopada centrum aktywności sejsmicznej przesunęło się bardziej na zachód w okolice historycznych kraterów wulkanicznych Sundhnúkagígar, by w ciągu następnych kilku dni przesunąć się bardziej na południe w kierunku masywu Þorbjörn i Sýlingafell[5].
10 listopada rozpoczął się kolejny epizod licznych wstrząsów sejsmicznych w okolicy Sundhnúkagígar na głębokości około 3 km. W ciągu tego samego dnia centrum tej aktywności przesunęło się bardziej na południe pod miasto Grindavík, co sugerowało, że intruzja magmy znajduje się pod miastem. W nocy 10 na 11 listopada podjęto decyzję o całkowitej ewakuacji miasta. Wieczorem 11 listopada szacowano, że dajka ma około 15 km długości, a magma znajduje się już 800 m pod powierzchnią ziemi. Stwierdzono również możliwość erupcji podwodnej na południe od miasta[5]. W połowie listopada rozpoczęto budowę wału ochronnego wokół elektrowni Svartsengi[12].
W drugiej połowie listopada i w pierwszej połowie grudnia obserwowano zmniejszanie się aktywności sejsmicznej. Oceniano wówczas, że napływ magmy do dajki pod Grindavíkiem zakończył się. Natomiast obserwowano rosnącą deformację terenu w okolicach Svartsengi. Ryzyko erupcji oceniano wówczas jako zmniejszone, aczkolwiek nadal w mocy utrzymywano strefy zagrożenia na terenie miasta i na północ od niego[5].
18 grudnia około 21:00 czasu lokalnego odnotowano znaczący wzrost aktywności sejsmicznej. Erupcja wulkaniczna rozpoczęła się tego samego dnia o godzinie 22:17 cztery kilometry na północny wschód od Grindavíku w okolicy historycznych kraterów wulkanicznych Sundhnúkagígar[5]. Według pierwszych doniesień szczelina wulkaniczna ma długość 3,5 km, a lawa wypływa z wydajnością 100–200 m³/s, czyli kilkakrotnie większą niż w trakcie poprzednich erupcji. Według wstępnej oceny wypływ lawy miał zagrażać miastu, elektrowni geotermalnej i kąpielisku[13]. Kolejnego dnia jednak wypływ lawy znacząco się zmniejszył, a aktywne było tylko około 1/3 szczeliny. Większość lawy płynęła w kierunku wschodnim i nie zagrażała miastu. Wieczorem 19 grudnia pole lawowe zajmowało 3,7 km². 21 grudnia stwierdzono ustanie wypływu lawy i koniec tej erupcji[5].
Bezpośrednio po zakończeniu erupcji, ponownie obserwowano stałe podnoszenie się gruntu w okolicach Svartsengi, początkowo w dość szybkim tempie, które później uległo spowolnieniu[5][14]. Na początku stycznia 2024 roku poziom ryzyka kolejnej erupcji oceniano jako podwyższony[5][15]. Jednocześnie blisko 200 rodzin z ewakuowanego miasta miało w styczniu 2024 nadal problemy ze znalezieniem stałego miejsca zamieszkania[16].
Sundhnúkur - styczeń 2024[edytuj | edytuj kod]
Piąty epizod erupcyjny rozpoczął się 14 stycznia 2024 r. o godz. 7:57. Poprzedziła ją seria wstrząsów sejsmicznych, która rozpoczeła się około godz. 2:30. Ewakuowano wówczas około 200 mieszkańców Grindavíku, którzy powrócili do swoich domów. Ewakuowano również turystów przebywających w Błękitnej Lagunie[5][17].
Szczelina erupcyjna miała początkowo 900 m długości. Wypływ lawy nastąpił na południe od grudniowej erupcji między górą Hagafell a miastem Grindavík (południowy kraniec szczeliny znajdował się około 450 m od zabudowań). Szczelina przecięła też wał ochronny na północ od miasta, który był wówczas jeszcze w trakcie budowy - skierował on jednak większość lawy na zachód w stronę drogi nr 43, przelewając się przez nią. Wypływ lawy szacowano jako kilkakrotnie mniejszy niż podczas erupcji w grudniu 2023 r[5][17].
O godz. 12:10 tego samego dnia otwarła się nowa szczelina o długości około 100 m już wewnątrz wału ochronnego, około 200 m od zabudowań miasta. Lawa skierowała się ku miastu - pierwszego dnia zniszczone zostały 3 budynki mieszkalne[5][17].
Już 15 stycznia stwierdzono, że wypływ lawy z mniejszej szczeliny zakończył się, natomiast z większej znacząco się zmniejszył. 16 stycznia nie była już widoczna aktywność z większej szczeliny. W kolejnych dniach pomiary GPS wskazywały na kolejną akumulację magmy w okolicach Svartsengi[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Fagradalsfjall. Catalogue of Icelandic Volcanoes. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ a b Update on Fagradalsfjall. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ a b Latest news on the eruption at Reykjanes peninsula. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ a b c The activity in the Reykjanes Peninsula has entered a new phase. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m The rate of ground deformation is much higher than has been measured previously on the Reykjanes Peninsula. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ A minor eruption underway. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ a b c d Gro B.M. Pedersen, Joaquin M.C. Belart, Birgir Vilhelm Óskarsson, Magnús Tumi Gudmundsson i inni. Volume, Effusion Rate, and Lava Transport During the 2021 Fagradalsfjall Eruption: Results From Near Real-Time Photogrammetric Monitoring. „Geophyscial Research Letter”. 49, 2022. DOI: 10.1029/2021GL097125.
- ↑ Re-evaluation needed of the size of the hazard area. Icelandic Met Office. [dostęp 2023-11-11]. (ang.).
- ↑ Hraunið nær nú yfir 4,8 ferkílómetra. mbl.is. [dostęp 2023-11-11]. (isl.).
- ↑ Lukáš Krmíček, Valentin R. Troll, Michaela Vašinová Galiová, Thor Thordarson i inni. Trace element composition in olivine from the 2022 Meradalir eruption of the Fagradalsfjall Fires, SW-Iceland. „Czech Polar Reports”. 12 (2), s. 222–231, 2022. DOI: 10.5817/CPR2022-2-16.
- ↑ a b Eldgos við Litla-Hrút, lokatölur um stærð gossins í júlí – ágúst 2023. Jarðvísindastofnun Háskólans. [dostęp 2023-11-11]. (isl.).
- ↑ Jessica Parker & Nadeem Shad: Iceland builds wall to protect power plant from lava. BBC News, 2023-11-14. [dostęp 2024-01-10]. (ang.).
- ↑ Eruption on Reykjanes Peninsula. RÚV English. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).
- ↑ Darren Adam: Slowing land rise has unclear significance. RÚV English, 2024-01-05. [dostęp 2024-01-10]. (ang.).
- ↑ Darren Adam: Be prepared for eruption with little notice. RÚV English, 2024-01-04. [dostęp 2024-01-10]. (ang.).
- ↑ Darren Adam: Nearly 200 families still need permanent housing. RÚV English, 2024-01-05. [dostęp 2024-01-10]. (ang.).
- ↑ a b c Darren Adam: Eruption north of Grindavík. RÚV English, 2024-01-14. [dostęp 2024-01-14]. (ang.).