Excelsior (wiersz)

Excelsior (Longfellow)

Excelsior – wiersz amerykańskiego poety Henry'ego Wadswortha Longfellowa z 1841 roku, ogłoszony w tomie Miscellaneous poems. Jest to jeden z najpopularniejszych utworów poety, najczęściej przedrukowywanych w antologiach i najczęściej tłumaczonych na języki obce.

Ogólna charakterystyka

Wiersz ma charakter alegorii albo wielkiej metafory, toteż może być interpretowany na różne sposoby. Nastrój tajemniczości podkreślony jest użyciem w tytule obcego słowa.

Forma

Wiersz składa się z dziewięciu zwrotek pięciowersowych, zakończonych refrenem powtarzającym tytułowe łacińskie słowo oznaczające „zawsze wyżej”. Zwrotki wiersza są pisane regularnie utrzymanym czterostopowym jambem i rymowane stycznie: aabbR.

Treść

Wiersz opowiada o młodym człowieku, przybyłym z daleka i mówiącym w obcym języku, owładniętym nieodpartą potrzebą udania się w góry w nieokreślonym bliżej celu. Bohater niesie ze sobą sztandar z niezrozumiałym dla obserwatorów hasłem „excelsior!”. Młodzieniec lekceważy zarówno ostrzeżenia starca, jak i prośby młodej dziewczyny i idzie w górę, mimo zagrożenia burzą śnieżną. Nazajutrz zostaje znaleziony „martwy, ale piękny”, na wpół zasypany śniegiem, z drzewcem chorągwi w kurczowo zaciśniętej dłoni. Tytułowe sformułowanie można skojarzyć ze słowami św. Stanisława Kostki „Do wyższych rzeczy zostałem stworzony”.

Polskie przekłady

Wiersz Longfellowa był tłumaczony na język polski przez Franciszka Morawskiego, Konstantego Gaszyńskiego i Adama Asnyka. Oto pierwsza strofa utworu w trzech wersjach:

Spadał cień nocy — ciągnął pielgrzym młody

Przez wieś alpejską, przez śniegi i lody,

W ręku miał sztandar, na nim dziwne godło

Które na górę olbrzymią go wiodło:

Excelsior!

(Morawski)

Już szary cień nocy opadał z zachodu;

Przez wioskę Alpejską — śród śniegu i lodu —

Przechodził młodzieniec, chorągiew niósł białą,

A na tej chorągwi te godło jaśniało:

Excelsior!

(Gaszyński)

Szybko zapadał wieczorny mrok;

Alpejskiem siołem przez górski stok

Szedł młodzian, niosąc w śniegu i lodzie

Sztandar z tem dziwnem godłem na przodzie:

Excelsior!

(Asnyk)

Przekłady różnią się wersyfikacją – są napisane kolejno jedenastozgłoskowcem, czterostopowcem amfibrachicznym i dziesięciozgłoskowcem z rymami męskimi i żeńskimi. W Internecie można odnaleźć przekład Wiktora J. Darasza.