Grodzisko Gnieźninek

Grodzisko Gnieźninek

Gnieźnienice

nr rej. 1358/A z 1972-03-15
Plan Gniezna z 1911 roku, z widocznym przebiegiem rzeki Srawa. Gnieźninek oznaczony jako "Strzelnica"
Państwo	Polska
Miejscowość	Gniezno
Typ budynku	grodzisko
Rozpoczęcie budowy	XI wiek
Zniszczono	XIII wiek
Właściciel	własność komunalna
Położenie na mapie Gniezna Grodzisko Gnieźninek
Położenie na mapie Polski Grodzisko Gnieźninek
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Grodzisko Gnieźninek
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Grodzisko Gnieźninek
52°32′06,4363″N 17°36′37,5851″E
Strona internetowa

Grodzisko Gnieźninek (dawniej: Gnieźnienice, Gnieźnienek, niem. Schweden Schanze) – wczesnośredniowieczne grodzisko, pochodzące z okresu formowania się państwa polskiego (XI wiek), położone w Gnieźnie, na wzgórzu Gnieźninek (123 m n.p.m.), na terenie Parku Miejskiego im. Generała Władysława Andersa.

Historia

Gnieźninek był jednym z trzech niewielkich grodzisk satelitarnych, tworzących system obronny grodu książęcego na Wzgórzu Lecha. Obiekt służył ochronie grodu centralnego od strony wschodniej. Grodzisko posiadało bardzo dobre walory obronne - znajdowało się na wzniesieniu, na silnie zabagnionym terenie, dodatkowo ograniczonym od wschodu niewielką rzeką Srawą. Korzystne i strategicznie ważne położenie wzgórza Gnieźninek, było już zresztą znane na kilka wieków przed powstaniem obiektu, o czym świadczą odkryte pod wałem grodziska zabytkowe materiały datowane na VI-VII wiek. Gród wybudowano w XI wieku. W okresie swojego funkcjonowania pełnił funkcję obronną, obserwacyjną, a także rolę miejsce czasowego schronienia dla okolicznej ludności. Przypuszcza się jednak, że grodzisko to prawdopodobnie nigdy nie pełniło funkcji mieszkalnej, a wykorzystane było jedynie w okresie występowania potencjalnego zagrożenia. W XII wieku na skutek spalenia wału, gród przestał spełniać swą obronną funkcję, co prawdopodobnie doprowadziło do jego upadku w następnym stuleciu. W następnych wiekach na terenie dawnego grodziska powstała niewielka osada - Łagiewniki. Jej mieszkańcy trudnili się wytwarzaniem łagwi, czyli beczek. W późniejszym czasie obszar dawnego grodu ulegał stopniowej dewastacji, między innymi na skutek istniejącej w tym miejscu strzelnicy, czy budowy torów kolejowych.

Opis

Nasyp kolejowy w pobliżu grodziska - widok współczesny.

Gnieźninek był tzw. grodziskiem pierścieniowatym, stożkowatym, wybudowanym na plan owalu, zajmującym obszar około 0,4 hektara. Jego wymiary u podstawy wału wynosiły ok. 75 x 50 m, przy wielkości kotlinki wewnętrznej 35 x 25 metrów. Obecnie zachowane wały mają szerokość ok. 8 metrów. W centralnej części majdanu znajduje się wyniesienie o średnicy około 12 m, co może sugerować istnienie w tym miejscu w przeszłości wieży. Od strony północnej umocnienia grodziska zostały częściowo zniszczone przez budowę w 1971 r. strzelnicy LOK, natomiast od strony zachodniej o wał oparto nasyp przebiegającej tu, nieczynnej już, bocznicy kolejowej, prowadzącej do gnieźnieńskiej rzeźni.

Badania archeologiczne

W latach 1971-1972 przeprowadzono pod kierownictwem dr Gabrieli Mikołajczyk i prof. Kazimierza Żurawskiego, ratownicze badania wykopaliskowe. Były one konieczne, gdyż pomimo oporu środowiska archeologicznego, obwałowania grodziska zostały częściowo zniszczone podczas robót ziemnych w czasie budowy strzelnicy. Na podstawie badań ustalono, że gród otaczał wał drewniano-ziemny o konstrukcji przekładkowej, szerokości ok. 5 m, wykonany z drewna dębowego przesypanego gliną z piaskiem, dodatkowo oblepiony gliną, który uległ zniszczeniu na skutek spalenia. Wał flankowała od zewnątrz niewielka fosa. Oprócz tego na miejscu wykopalisk odnaleziono pozostałości domostwa, przypuszczalnie spalonego podczas najazdu Brzetysława z 1038 roku.

Stan obecny

Obecnie pozostałości grodziska porośnięte są niezbyt gęstym drzewostanem. Obszar ten nie jest w żaden sposób oznakowany. Wstęp na teren obiektu jest nieograniczny.

Oś czasu

• VI-VII wiek – pierwsze ślady osadnictwa na Gnieźninku.
• XI wiek – budowa grodziska.
• 1038 r. – najazd wojsk Brzetysława, zniszczenie obiektu.
• XII wiek – ponowne spalenie grodu.
• XIII wiek – upadek grodziska na Gnieźninku.
• XVII wiek – powstanie strzelnicy na terenie obiektu.
• 1895 r. – założenie parku miejskiego.
• 1907 r. – w miejscu dawnego grodu powstaje kort tenisowy.
• 1909 r. – budowa torów i nasypu kolejowego, opierającego się bezpośrednio o wały grodziska.
• 1971 r. – budowa strzelnicy LOK, dewastacja obiektu.
• 1971/1972 r. – badania archeologiczne.
• lata 80/90. XX wieku – dewastacja obiektu.
• XXI wiek – częściowe oczyszczenie terenu dawnego grodziska.

Legenda

Lucjan Siemieński w swoim dziele pt. "Podania i legendy Polskie, Ruskie i Litewskie" opisał legendę o Pastuszku i Biesie.

„W pobliżu Gniezna są dwa szańce, czyli okopy; jeden z nich zowie się Gnieźninkiem i takie krąży o nim podanie:

Pasali na tym okopie wiejskie pastuchy swoje bydło; jeden z nich, sierota, upuścił raz czapkę aż w samą głębię rozpadliny znajdującej się na Gnieźninku. Postradawszy czapkę, zaczął niezmiernie płakać, tak że skruszył samego biesa, co w tej rozpadlinie zazwyczaj przesiadywał, aby móc jakie psoty ludziom wyrządzać. Bies, uniósłszy się hojnością, napełnił czapkę chłopca tynfami i wyrzucił mu ją na wierzch. Nuż sierota opowiadać o dobroci biesa; nuż pastuchy zbiegać się i rzucać czapki swoje, tak iż by prawie byli całą zarzucili jamę. Ale bies rozgniewany zaczął im wyrzucać czapki jedne po drugiej napełnione kamyczkami, suchym liściem lub czym gorszym jeszcze.” – Lucjan Siemieński

Ciekawostki

Fragment niemieckiej mapy z 1888 roku. Gnieźninek oznaczony, jako Schweden Schanze

Na niemieckich mapach z okresu pruskiego, obszar Gnieźninka oznaczano, jako Schweden Schanze, co można przetłumaczyć na język polski jako Szwedzkie Szańce. Z nazwą tą związana była lokalna legenda o rzekomej potyczce między wojskami polskimi, a szwedzkimi do której miało dojść w tym miejscu w czasie Potopu Szwedzkiego. Jest to mit, choć dość prawdopodobne wydaje się również to, że ze względu na korzystną lokalizację i pewne oddalenie od głównych zabudowań miejskich, mógł w tym miejscu stacjonować jakiś oddział wojsk szwedzkich. Należy jednak pamiętać, że nazwa Szwedzkie Szańce była szeroko rozpowszechniona w niemieckiej XIX. wiecznej kartografii i nosiło ją wiele miejsc w Polsce, niekoniecznie związanych z okresem Potopu Szwedzkiego.

Zobacz też

• Grodzisko Barbara
• Grzybowo
• Gniezno
• Wzgórze Lecha

Linki zewnętrzne

• Galeria obiektu w serwisie fotopolska.eu