Tekst źródłowy strony Irena Eichlerówna

{{Aktor infobox
 |imię i nazwisko            = Irena Eichlerówna
 |imię i nazwisko org        = 
 |grafika                    = Irena Eichlerówna Polish actress.jpg
 |opis grafiki               = Irena Eichlerówna, fotografia z tygodnika „[[Przekrój (czasopismo)|Przekrój]]” (1949)
 |alt grafiki                = 
 |prawdziwe imię i nazwisko  = 
 |data urodzenia             = 19 kwietnia 1908
 |miejsce urodzenia          = [[Warszawa]]
 |data śmierci               = 12 września 1990
 |miejsce śmierci            = [[Warszawa]]
 |zawód                      = aktorka
 |współmałżonek              = Bohdan Stypiński
 |lata aktywności            = 
 |zespół artystyczny         = 
 |odznaczenia                = {{order|OSP|1}} {{order|OOP|KO}} {{order|MPL10}}<br>{{order|PL-ONP}}
 |commons                    = Category:Irena Eichlerówna
 |wikicytaty                 = Irena Eichlerówna
 |www                        = 
}}
[[Plik:Film nr 45 - Irena Eichlerówna - 1948-07-15 - tył.JPG|thumb|Irena Eichlerówna w roli ''Joanny z Lotaryngii'' na okładce czasopisma [[Film (czasopismo)|Film]] Nr. 45 z 1948 roku]]
[[Plik:Irena Eichlerówna Mieczyslaw Milecki Polish actors.jpg|thumb|Z Mieczysławem Mileckim w sztuce ''„Fräulein Doktor”'']]
[[Plik:Irena Eichlerówna grób.JPG|thumb|Grób Ireny Eichlerówny na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]] w Warszawie]]
'''Irena Eichlerówna''' (ur. [[19 kwietnia]] [[1908]] w [[Warszawa|Warszawie]]{{r|kto165}}, zm. [[12 września]] [[1990]] tamże) – polska aktorka dramatyczna. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek w historii<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3896823|tytuł=Eichlerówna Irena|data dostępu=2019-07-13}}</ref><ref>{{Culture.pl|id = irena-eichlerowna|tytuł = Irena Eichlerówna|data dostępu = 2024-03-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://histmag.org/irena-eichlerowna-wyobcowana-artystka-totalna-11834 | tytuł = Irena Eichlerówna - wyobcowana artystka totalna | autor = Łukasz Zwaliński | opublikowany = histmag.org | data = 2015-09-12 | język = pl | data dostępu = 2020-03-30}}</ref>. Porównywano ją do [[Eleonora Duse|Eleonory Duse]].

== Życiorys ==
Córka Witolda i Adolfy z Klimowiczów{{r|kto165}}. Kształciła się w gimnazjum Janiny Tymińskiej, a następnie w gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jej związek z teatrem zaczął się w tych czasach udziałem w przedstawieniach szkolnych.

W 1926 roku rozpoczęła studia w [[Państwowa Szkoła Dramatyczna|Państwowej Szkole Dramatycznej]] przy warszawskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie jej nauczycielami byli między innymi [[Aleksander Zelwerowicz]], [[Wojciech Brydziński]], [[Mariusz Maszyński]]. Po egzaminie kończącym studia w 1929 roku odrzuciła zaproszenie [[Arnold Szyfman|Arnolda Szyfmana]] do [[Teatr Polski w Warszawie|Teatru Polskiego]] i wyjechała z A. Zelwerowiczem do [[Wilno|Wilna]], gdzie przez dwa lata występowała w [[Teatr na Pohulance|Teatrze na Pohulance]]. Stworzyła tam kreacje zauważone przez świat teatralny – oceniono je jako współczesne i wyraziste. O jednej z tych kreacji – tytułowej [[Turandot]] w sztuce [[Carlo Gozzi|Carla Gozziego]] – mówiono, że potrafiła połączyć w tej roli kobiecość i okrucieństwo.

Po rezygnacji Zelwerowicza z kierowania Teatrem na Pohulance również wyjechała z Wilna i na krótko podjęła angaż w [[Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie|Teatrze im. Juliusza Słowackiego]] w [[Kraków|Krakowie]]. Następnie również na krótko podjęła współpracę z Teatrami Miejskimi we [[Lwów|Lwowie]], szeroko znanymi wówczas w Polsce, dzięki kierującemu nimi [[Wilam Horzyca|Wilamowi Horzycy]]. Jej role na tej scenie cieszyły się uznaniem publiczności i krytyki, a kreacja niemieckiego szpiega Anny Lesser w napisanej specjalnie dla niej przez lwowskiego spikera radiowego [[Jerzy Tepa|Jerzego Tepę]] sensacyjnej sztuce szpiegowskiej ''Fräulein Doktor'' (1933) („Faktomontaż prawdziwy w 6-ciu odsłonach z epilogiem”) wywołała aplauz widzów i recenzentów. Eichlerówna grała w niej sześć wcieleń Anny Lesser. Znaczącą rolą była postać Kleopatry w sztuce [[Cyprian Kamil Norwid|Cypriana Kamila Norwida]] w adaptacji Horzycy – dodatkowo było to pierwsze wprowadzenie Norwida na scenę. Te i inne role spowodowały, że uznano ją za aktorkę posiadającą wrodzone umiejętności do odgrywania scenicznych postaci tragicznych. Zwracano uwagę na dojrzałą technikę pozwalającą osiągnąć oryginalność i wyrazistość postaci oszczędnymi środkami wyrazu. W połączeniu ze starannym opracowaniem kolejnych kreacji pozwalało to na sugestywne i przekonujące prezentowanie złożonych wnętrz granych bohaterek. Prowadziło to w przypadku wielu ról do nadawania postaciom cech i niuansów szerszych i głębszych niż pierwowzór literacki.

Jednocześnie podkreślano posiadanie przez nią jeszcze jednego waloru – głosu o wielkiej skali, którym znakomicie i subtelnie potrafiła operować. [[Konrad Swinarski]], jak podaje A.J. Dąbrowski, wymyślił na temat głosu Eichlerówny anegdotę, według której śpiewa ona nieustannie, nawet w bufecie, gdy zamawia herbatę, a gdy rozpoczęła się wojna i zawyły syreny, to wszystkim (słuchaczom radiowym) się zdawało, że to Eichlerówna śpiewa jeszcze<ref name="A.Dąbrowski">Andrzej Józef Dąbrowski, ''Mieszkańcy mojej pamięci. Irena Eichlerówna'', Kurier Plus, 12 sierpnia 2000 r., nr 310 (646), [https://web.archive.org/web/20050127115254/http://www.kurierplus.com/issues/2000/k310/kp310-10.htm dostępne w Internecie, dostęp 2007-07-12, 13:13].</ref>.

Począwszy od 1934 roku uważana już za gwiazdę Eichlerówna związała się na stałe ze scenami warszawskimi – Teatrem Polskim, a potem [[Teatr Narodowy w Warszawie|Teatrem Narodowym]]. Gościnnie występowała we Lwowie i w [[Łódź|Łodzi]]. Współpracowała z [[Leon Schiller|Leonem Schillerem]] i [[Erwin Axer|Erwinem Axerem]] w jego warsztacie dyplomowym (''Panna Julia'' [[August Strindberg|Augusta Strindberga]]).

Po wybuchu wojny ewakuowała się z Warszawy, i trafiła do [[Rumunia|Rumunii]], a potem do [[Francja|Francji]]. Występowała tam dla żołnierzy i uchodźców polskich w przedstawieniach teatru zorganizowanego wspólnie z reżyserem Zbigniewem Ziembińskim. Po klęsce Francji w 1940 roku jako Stypińska wyjechała do [[Brazylia|Brazylii]]. Dostała tam angaż teatralny i radiowy. Pomimo sukcesu w 1945 roku w Teatrze Phoenix w [[Rio de Janeiro]] wkrótce po listownych namowach Arnolda Szyfmana zdecydowała o powrocie do Polski, co ostatecznie nastąpiło w 1948 roku.

Podjęła współpracę z teatrami warszawskimi, łódzkimi i poznańskimi oraz takimi dyrektorami i reżyserami jak Erwin Axer, Wilam Horzyca, [[Dobiesław Damięcki]]. Role jej cieszyły się zainteresowaniem publiczności, ale jednocześnie była angażowana bardzo rzadko. W rzeczywistości powojennej krytyka teatralna, często z pozycji [[socrealizm|socrealistycznych]], dostrzegała u niej manieryczność i udziwniony sposób posługiwania się głosem<ref>Witold Sadowy, ''Irena Eichlerówna. Wspomnienie'', „Gazeta Wyborcza”, Łódź, nr 259 z 7 listopada 2005 r.</ref>. Wraz z odwołaniem prymatu socrealizmu, od 1955 roku występowała częściej, tworząc kolejne, według krytyki, wspaniałe kreacje<ref>Na przykład Jan Kott tak oceniał jej rolę Marii Stuart w dramacie Fryderyka Schillera ''... gra z nich najwspanialszą i jednocześnie najbardziej kobiecą, najbardziej bohaterską i najbardziej uciśnioną, najbardziej namiętną i najniewinniejszą. Bierze dla siebie wszystkie racje moralne i dodaje im urok, któremu nie sposób się oprzeć'' (Jan Kott, „Przegląd Kulturalny”, 1955, w: A. Grodzicki, ''Irena Eichlerówna. Szlachetny demon teatru'', Warszawa 1989).</ref>.

Ostatni raz wystąpiła na deskach teatralnych w 1986 roku w roli Matyldy von Zahnd w ''Fizykach'' [[Friedrich Dürrenmatt|Friedricha Dürrenmatta]].

Oprócz teatru miała w swoim dorobku trzy role filmowe, kilkanaście ról w [[Teatr Telewizji|Teatrze Telewizji]] oraz współpracę od 1930 roku z [[Polskie Radio|Polskim Radiem]]. Ta współpraca posłużyła Swinarskiemu do stworzenia wyżej przytoczonej anegdoty.

Jednym z wyznaczników jej filozofii zawodowej był pogląd, iż ''teatr jest grą, poprzez którą pokazuje się prawdę o życiu, a nie życie jako takie, i jest odrębnym rodzajem sztuki, rządzącym się własnymi prawami''<ref name="A.Dąbrowski" />.

Uhonorowana nagrodami państwowymi (wszystkie z czasów [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]), m.in. [[Nagroda Państwowa II stopnia|Nagrodą Państwową II stopnia]] ''za działalność aktorską w minionym 10-leciu'' (1955)<ref>{{Cytuj pismo|tytuł=Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki|url=https://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/63005/PDF/00067830%20-%20%C5%BBycie%20Warszawy%201955%20nr%20173%20-%20P10019.pdf|czasopismo=Życie Warszawy|wolumin=Rok XII, Nr 173 (3656)|strony=5|data=22 lipca 1955|wydawca=Instytut Prasy „Czytelnik”|miejsce=Warszawa|data dostępu=2024-05-29}}</ref>, i nagrodą ministra kultury i sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa,

Była żoną bogatego przemysłowca Bohdana Stypińskiego, którego poślubiła w latach 30. XX wieku. Związek ten zapewnił jej niezależność materialną.

Zmarła w Warszawie, pochowana na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]] (kwatera 69-1-26)<ref>{{Cmentarze Warszawa|id=15913|cmentarz=Cmentarz Stare Powązki|osoba=MARIA EICHLER|data dostępu=2019-11-02}}</ref>.

== Filmografia ==
* [[1933 w filmie|1933]] – ''[[Wyrok życia]]'' jako prokurator Krystyna
* [[1936 w filmie|1936]] – ''[[Róża (film 1936)|Róża]]'' jako Krystyna
* [[1938 w filmie|1938]] – ''[[Krwawa rosa]]'' jako pianistka
* [[1948 w filmie|1948]] – ''[[Ślepy tor (film 1947)|Powrót]]'' jako Elżbieta Gruszecka
* [[1966 w filmie|1966]] – ''[[Szyfry]]'' jako Zofia

== Spektakle Teatru Telewizji ==
* 1964 – ''Kochany kłamca'' jako Beatrice Stella Campbell
* 1967 – ''Król Edyp'' jako Jokasta
* 1967 – ''Wdowa po pułkowniku'' jako wdowa po pułkowniku
* 1968 – ''Korespondencja Chopina''
* 1972 – ''Dwa teatry'' jako matka
* 1977 – ''Mindowe'' jako Rogneda
* 1978 – ''Filomena Marturano'' jako Filomena
* 1984 – ''Wspomnienie'' jako Sara Bernhardt

== Ordery i odznaczenia ==
* [[Order Sztandaru Pracy]] I klasy (1959)<ref>Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.</ref>
* Krzyż Oficerski [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]] (22 lipca 1952)<ref>{{Monitor Polski|1952|70|1078}} „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.</ref>
* [[Medal 10-lecia Polski Ludowej]] (19 stycznia 1955)<ref>{{Monitor Polski|1955|101|1400}} - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.</ref>

== Upamiętnienie ==
* Jej nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej artystów zasłużonych dla kultury polskiej, umieszczonej w 2020 roku na budynku przy ul. Odolańskiej 20 w Warszawie, w którym mieszkała<ref>{{Cytuj stronę | url = https://mokotow.um.warszawa.pl/-/niezwykli-mieszkancy-mokotowskiego-domu | tytuł = Niezwykli mieszkańcy mokotowskiego domu | data = 3 grudnia 2020 | praca = Urząd Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy | data dostępu = 2023-01-30}}</ref>.
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="kto165">{{Cytuj | redaktor = Stanisław Łoza | tytuł = Czy wiesz kto to jest? | data = 1983 | miejsce = Warszawa | wydawca = Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa | s = 165 | url = https://polona.pl/item/czy-wiesz-kto-to-jest,NDQzNTA1Mw/174/ | opis = (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.)}}</ref>
}}

== Bibliografia ==
* [http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/19427.html Witold Sadowy, ''Irena Eichlerówna. Wspomnienie'', „Gazeta Wyborcza”, Łódź, nr 259 z 7 listopada 2005 r., dostępne w Internecie, dostęp 2007-07-12]
* {{Culture.pl |id = irena-eichlerowna |tytuł = Irena Eichlerówna |data dostępu = 2024-03-22}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{IMDb|osoba|0251565|Irena Eichlerówna}}
* {{Filmweb|osoba|63593|Irena Eichlerówna}}
* {{Filmpolski|osoba|1110832|Irena Eichlerówna}}
* {{EncyklopediaTeatru |o |id = 5850 |nazwa = Irena Eichlerówna |data dostępu = 2021-04-09}}
* {{Fototeka|osoba zdjęcia|Eichler%C3%B3wna+Irena|Irena Eichlerówna}}
* [http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/7482 Irena Eichlerówna wraca do kraju] w kronice PKF w bazie [http://repozytorium.fn.org.pl Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej]
* [http://tadeuszlomnicki.pl/index.php/o-nas/spotkania-teatralne/poczatki/z-odkrywcza-intuicja/ Irenę Eichlerównę] wspomina [[Tadeusz Łomnicki]]
* [https://polona.pl/search/?filters=keyword:Eichler%C3%B3wna,_Irena,public:1,hasTextContent:0 Irena Eichlerówna na zdjęciach] w bibliotece [[Polona]]

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Eichlerówna, Irena}}
[[Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Warszawie (Królestwo Kongresowe)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy]]
[[Kategoria:Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie]]
[[Kategoria:Polskie aktorki filmowe]]
[[Kategoria:Polskie aktorki teatralne]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1908]]
[[Kategoria:Zmarli w 1990]]