Irena Eichlerówna

Irena Eichlerówna

Irena Eichlerówna, fotografia z tygodnika „Przekrój” (1949)
Data i miejsce urodzenia	19 kwietnia 1908 Warszawa
Data i miejsce śmierci	12 września 1990 Warszawa
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Bohdan Stypiński
Odznaczenia

Irena Eichlerówna w roli Joanny z Lotaryngii na okładce czasopisma Film Nr. 45 z 1948 roku

Z Mieczysławem Mileckim w sztuce „Fräulein Doktor”

Grób Ireny Eichlerówny na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Irena Eichlerówna (ur. 19 kwietnia 1908 w Warszawie, zm. 12 września 1990 tamże) – polska aktorka dramatyczna. Jedna z najwybitniejszych polskich aktorek w historii. Porównywano ją do Eleonory Duse.

Życiorys

Córka Witolda i Adolfy z Klimowiczów. Kształciła się w gimnazjum Janiny Tymińskiej, a następnie w gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jej związek z teatrem zaczął się w tych czasach udziałem w przedstawieniach szkolnych.

W 1926 roku rozpoczęła studia w Państwowej Szkole Dramatycznej przy warszawskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie jej nauczycielami byli między innymi Aleksander Zelwerowicz, Wojciech Brydziński, Mariusz Maszyński. Po egzaminie kończącym studia w 1929 roku odrzuciła zaproszenie Arnolda Szyfmana do Teatru Polskiego i wyjechała z A. Zelwerowiczem do Wilna, gdzie przez dwa lata występowała w Teatrze na Pohulance. Stworzyła tam kreacje zauważone przez świat teatralny – oceniono je jako współczesne i wyraziste. O jednej z tych kreacji – tytułowej Turandot w sztuce Carla Gozziego – mówiono, że potrafiła połączyć w tej roli kobiecość i okrucieństwo.

Po rezygnacji Zelwerowicza z kierowania Teatrem na Pohulance również wyjechała z Wilna i na krótko podjęła angaż w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Następnie również na krótko podjęła współpracę z Teatrami Miejskimi we Lwowie, szeroko znanymi wówczas w Polsce, dzięki kierującemu nimi Wilamowi Horzycy. Jej role na tej scenie cieszyły się uznaniem publiczności i krytyki, a kreacja niemieckiego szpiega Anny Lesser w napisanej specjalnie dla niej przez lwowskiego spikera radiowego Jerzego Tepę sensacyjnej sztuce szpiegowskiej Fräulein Doktor (1933) („Faktomontaż prawdziwy w 6-ciu odsłonach z epilogiem”) wywołała aplauz widzów i recenzentów. Eichlerówna grała w niej sześć wcieleń Anny Lesser. Znaczącą rolą była postać Kleopatry w sztuce Cypriana Kamila Norwida w adaptacji Horzycy – dodatkowo było to pierwsze wprowadzenie Norwida na scenę. Te i inne role spowodowały, że uznano ją za aktorkę posiadającą wrodzone umiejętności do odgrywania scenicznych postaci tragicznych. Zwracano uwagę na dojrzałą technikę pozwalającą osiągnąć oryginalność i wyrazistość postaci oszczędnymi środkami wyrazu. W połączeniu ze starannym opracowaniem kolejnych kreacji pozwalało to na sugestywne i przekonujące prezentowanie złożonych wnętrz granych bohaterek. Prowadziło to w przypadku wielu ról do nadawania postaciom cech i niuansów szerszych i głębszych niż pierwowzór literacki.

Jednocześnie podkreślano posiadanie przez nią jeszcze jednego waloru – głosu o wielkiej skali, którym znakomicie i subtelnie potrafiła operować. Konrad Swinarski, jak podaje A.J. Dąbrowski, wymyślił na temat głosu Eichlerówny anegdotę, według której śpiewa ona nieustannie, nawet w bufecie, gdy zamawia herbatę, a gdy rozpoczęła się wojna i zawyły syreny, to wszystkim (słuchaczom radiowym) się zdawało, że to Eichlerówna śpiewa jeszcze.

Począwszy od 1934 roku uważana już za gwiazdę Eichlerówna związała się na stałe ze scenami warszawskimi – Teatrem Polskim, a potem Teatrem Narodowym. Gościnnie występowała we Lwowie i w Łodzi. Współpracowała z Leonem Schillerem i Erwinem Axerem w jego warsztacie dyplomowym (Panna Julia Augusta Strindberga).

Po wybuchu wojny ewakuowała się z Warszawy, i trafiła do Rumunii, a potem do Francji. Występowała tam dla żołnierzy i uchodźców polskich w przedstawieniach teatru zorganizowanego wspólnie z reżyserem Zbigniewem Ziembińskim. Po klęsce Francji w 1940 roku jako Stypińska wyjechała do Brazylii. Dostała tam angaż teatralny i radiowy. Pomimo sukcesu w 1945 roku w Teatrze Phoenix w Rio de Janeiro wkrótce po listownych namowach Arnolda Szyfmana zdecydowała o powrocie do Polski, co ostatecznie nastąpiło w 1948 roku.

Podjęła współpracę z teatrami warszawskimi, łódzkimi i poznańskimi oraz takimi dyrektorami i reżyserami jak Erwin Axer, Wilam Horzyca, Dobiesław Damięcki. Role jej cieszyły się zainteresowaniem publiczności, ale jednocześnie była angażowana bardzo rzadko. W rzeczywistości powojennej krytyka teatralna, często z pozycji socrealistycznych, dostrzegała u niej manieryczność i udziwniony sposób posługiwania się głosem. Wraz z odwołaniem prymatu socrealizmu, od 1955 roku występowała częściej, tworząc kolejne, według krytyki, wspaniałe kreacje.

Ostatni raz wystąpiła na deskach teatralnych w 1986 roku w roli Matyldy von Zahnd w Fizykach Friedricha Dürrenmatta.

Oprócz teatru miała w swoim dorobku trzy role filmowe, kilkanaście ról w Teatrze Telewizji oraz współpracę od 1930 roku z Polskim Radiem. Ta współpraca posłużyła Swinarskiemu do stworzenia wyżej przytoczonej anegdoty.

Jednym z wyznaczników jej filozofii zawodowej był pogląd, iż teatr jest grą, poprzez którą pokazuje się prawdę o życiu, a nie życie jako takie, i jest odrębnym rodzajem sztuki, rządzącym się własnymi prawami.

Uhonorowana nagrodami państwowymi (wszystkie z czasów PRL), m.in. Nagrodą Państwową II stopnia za działalność aktorską w minionym 10-leciu (1955), i nagrodą ministra kultury i sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa,

Była żoną bogatego przemysłowca Bohdana Stypińskiego, którego poślubiła w latach 30. XX wieku. Związek ten zapewnił jej niezależność materialną.

Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 69-1-26).

Filmografia

• 1933 – Wyrok życia jako prokurator Krystyna
• 1936 – Róża jako Krystyna
• 1938 – Krwawa rosa jako pianistka
• 1948 – Powrót jako Elżbieta Gruszecka
• 1966 – Szyfry jako Zofia

Spektakle Teatru Telewizji

• 1964 – Kochany kłamca jako Beatrice Stella Campbell
• 1967 – Król Edyp jako Jokasta
• 1967 – Wdowa po pułkowniku jako wdowa po pułkowniku
• 1968 – Korespondencja Chopina
• 1972 – Dwa teatry jako matka
• 1977 – Mindowe jako Rogneda
• 1978 – Filomena Marturano jako Filomena
• 1984 – Wspomnienie jako Sara Bernhardt

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)

Upamiętnienie

• Jej nazwisko widnieje na tablicy upamiętniającej artystów zasłużonych dla kultury polskiej, umieszczonej w 2020 roku na budynku przy ul. Odolańskiej 20 w Warszawie, w którym mieszkała.

Bibliografia

• Witold Sadowy, Irena Eichlerówna. Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza”, Łódź, nr 259 z 7 listopada 2005 r., dostępne w Internecie, dostęp 2007-07-12
• Irena Eichlerówna, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .

Linki zewnętrzne

• Irena Eichlerówna w bazie IMDb (ang.)
• Irena Eichlerówna w bazie Filmweb
• Irena Eichlerówna w bazie filmpolski.pl
• Irena Eichlerówna, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Irena Eichlerówna na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Irena Eichlerówna wraca do kraju w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
• Irenę Eichlerównę wspomina Tadeusz Łomnicki
• Irena Eichlerówna na zdjęciach w bibliotece Polona