Tekst źródłowy strony Japońskie dzwony, dzwonki i gongi

[[Plik:UN Japanese Peace Bell 2.JPG|thumb|450px|Japoński dzwon pokoju w siedzibie [[ONZ]] w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]]]]
{{nihongo|'''Kane'''|鐘, 鉦|kane}} – słowo w [[Język japoński|języku japońskim]] oznaczające ogólnie [[Dzwon (instrument)|dzwony]] i [[gong]]i{{r|Ken}}. 

Dźwięk dzwonu jest wydobywany poprzez uderzanie drewnianą belką (''shumoku'') od strony zewnętrznej, a gongu drewnianym młoteczkiem (''kizuchi''){{r|Ken}}{{r|kojien}}.

== Dzwony ''bonshō'' ==
''Bonshō'' to duże, wiszące dzwony używane we wschodnioazjatyckich świątyniach [[Buddyzm|buddyjskich]]. Ciężki, głęboki dźwięk jest wydobywany uderzeniami drewnianą belką od zewnątrz. Jest uważany za wyraz dobroczynnej mocy [[Budda|Buddy]], wnoszący do ludzkich serc uczucie spokoju, ale zawsze łączony z buddyjską koncepcją nietrwałości. Wyróżnia się dzwon w stylu japońskim o nazwie ''washō''{{r|kojien}}{{r|nippon}}{{r|koku}}.

Produkcja dzwonów świątynnych w Japonii sięga okresu [[Asuka (okres)|Asuka]] (538–710), kiedy buddyzm dotarł do Japonii. Ich produkcja osiągnęła szczyt w [[Edo (okres)|okresie Edo]] (1603–1868). Dzwony nabrały wówczas kształtu i niepowtarzalnego tonu, jaki posiadają do dziś. Mają one charakterystyczny rezonans niskiej częstotliwości. Współgra to z [[Estetyka zen|estetyką zen]] ''[[wabi-sabi]]'' (zmysł estetyczny w sztuce japońskiej skoncentrowany na akceptacji przemijania i niedoskonałości) w dużej części japońskiej kultury{{r|nippon}}{{r|koku}}.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Kiyomizu-dera bonsho.jpg|''Bonshō'' w dzwonnicy przy świątyni [[Kiyomizu-dera]], [[Kioto]]
RyoanJi-Kane.jpg|''Washō'', [[Ryōan-ji]], [[Kioto]]
Bonshō of Kan-nōji Temple,Edogawa,Tokyo,Japan.jpg|''Bonshō'' w świątyni Kannō-ji, w dzielnicy Edogawa, Tokio
Nikko Nikko Tosho-gu Shoro & Koro 1.jpg|Dzwonnica (''shōrō'') w chramie-mauzoleum [[Nikkō Tōshō-gū]] 
</gallery>

=== ''Joya-no-kane'' ===
W noworoczną noc w świątyniach w całym kraju rozlega się coroczne bicie dzwonów ''bonshō'' – ''joya-no-kane'' („dzwon nocnego czuwania, kończący stary rok”). Zgodnie ze starożytnym zwyczajem, w dniu 31 grudnia dzwon bije 107 razy i jeszcze jeden raz w momencie,  kiedy zegar wybija północ, a więc łącznie 108 razy. Według nauk buddyjskich, liczba ta reprezentuje 108 ziemskich pragnień, których człowiek doświadcza przez całe życie. Kiedy wreszcie dzwon uderzy po raz 108., uważa się, że następuje oczyszczenie z problemów i zmartwień z poprzedniego roku{{r|Ken}}{{r|matcha}}.

== Gongi ==
=== Gongi ''kane'' ===
<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Japanese-gong,kane,katori-city,japan.JPG|Gongi (''kane'') i młoteczki (''kizuchi'')
Hall gong - Hokai-ji - Kamakura, Kanagawa, Japan - DSC08477.JPG|''Waniguchi'', gong w świątyni Hōkai-ji, [[Kamakura (miasto)|Kamakura]]
</gallery>

=== Gongi ''shōko'' ===
Gongi ''shōko'' (lub ''shōgo'') używane są m.in. w muzyce dworu cesarskiego [[gagaku]] oraz w trakcie modłów kapłanów do [[Budda|Buddy]] [[Amitabha|Amidy]]. Uderza się je dwoma drewnianymi pałeczkami z okrągłymi główkami, które po uderzeniu spoczywają na gongu, po czym przesuwają się cicho w dół. Jeden z typów były używany w wojsku do sygnalizacji{{r|kojien}}{{r|koku}}.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Shoko.JPG|''Shōko''{{r|koku}}
</gallery>

=== Drewniany gong w kształcie ryby ''gyoban'' ===
''Gyoban'' (także: ''gyoku'', ''mokugyo'', dosł. drewniana ryba) to duży, drewniany gong w kształcie ryby. Uderzany podczas śpiewania [[Sutra|sutr]] dostosowuje rytm. Ma też znaczenie walki z bezsennością, gdyż niegdyś wierzono, iż ryba nie zamyka oczu, gdy śpi. Służy jako sygnał do rozpoczynania i kończenia rytuałów, sesji medytacyjnych i posiłków. Gong jest używany w buddyzmie: [[zen]], [[tendai]], [[Szkoła Czystej Krainy|jōdo]]. Ryba trzyma w pysku perłę, która symbolizuje ludzkie pragnienia i ziemskie pokusy. Gdy jest „bita”, są one umownie razem z nią wyrzucane{{r|Ken}}{{r|kojien}}.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Fukuju-ji Gyoban.jpg|Fukujū-ji, [[Kitakiusiu|Kitakyūshū]]
ManpukujiFish.jpg|Manpuku-ji, [[Uji (miasto)|Uji]]
ManpukujiKaipan.jpg|Manpuku-ji, Uji
</gallery>

=== Śpiewające misy ''rin'', ''rei'' ===
Japońskie [[Misa dźwiękowa|„śpiewające misy”]] (czasem nazywane „odwróconymi dzwonami”) są toczone i obrabiane z gładkiego, polerowanego mosiądzu. Ich czysty melodyjny dźwięk służy otwieraniu i zamykaniu medytacji lub do wywołania poczucia spokoju i relaksu. Są ustawiane na jedwabnej poduszce, co umożliwia uzyskanie czystości dźwięku. Można w nie uderzać specjalną pałeczką zwaną ''kizuchi'' (malet), aby uzyskać czysty melodyjny dźwięk lub przesuwać pałeczkę wokół zewnętrznej krawędzi, wywołując efekt echa. Na zdjęciu poniżej, pierwszym od lewej, zestaw: od góry ''rinbō'' (pałeczka), ''rin'' (misa), ''rin-futon'' (poduszka), ''rindai'' (podstawka, okrągła), ''rinbō-dai'' (podstawa){{r|kojien}}{{r|corpus1}}.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Singing bowl.jpg|„Śpiewająca misa” 
Rin gong at Kiyomizu-dera, Kyoto.JPG|''Rin gong'' w [[Kiyomizu-dera]], Kioto
Singing bowl of "La Gendroniére".jpg|Misa w świątyni [[zen]], Francja
Keisu3.jpg|''Keisu'' w Ichijō-in, [[prefektura Nagasaki]]
</gallery>

== Dzwonki wietrzne ''fūrin'' ==
Pierwotnie dzwonki wietrzne były używane jako narzędzie wróżenia w starożytnych Chinach. Zawieszano je na łodygach bambusa, a następnie interpretowano ich dźwięki na wietrze. Wierzono na przykład, że silny wiatr zapowiada rozprzestrzenienie się epidemii lub jakiegoś nieszczęścia.

W okresie [[Heian]] (794–1185) dzwonki wietrzne rozpowszechniły się wśród japońskich klas wyższych. Zazwyczaj wieszano je na werandzie (''engawa''), aby odpędzały złe duchy. Duże dzwony z [[Brązy|brązu]], zwane ''fūtaku'', zawieszano także w świątyniach (pod okapem czterech narożników głównego pawilonu lub pagody){{r|Ken}}{{r|kojien}}.

Dzwonki ''fūrin'' powstały jako prostsze i mniejsze wersje ''fūtaku''. Niegdyś zawieszano je latem jako zabezpieczenie przed epidemiami rozprzestrzeniającymi się m.in. z powodu wysokich temperatur i wilgotności. Dzięki wprowadzeniu w XVIII wieku holenderskiej (''[[rangaku]]'') techniki szklarskiej dzwonki z brązu zostały zastąpione szklanymi, ceramicznymi i innymi{{r|Ken}}{{r|koku}}. 

Obecnie dzwonki wietrzne są wywieszane w upalne letnie dni, aby swoim łagodnym dźwiękiem tworzyły poczucie świeżego chłodu{{r|Ken}}{{r|koku}}. 
  
<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Furin-1.jpg|''Fūrin'' z ceramiki
Windbells; July 2011.jpg|Szklane ''fūrin''
Fuurin.JPG|Dzwonek z metalu
Wind-chime-M7547.jpg|Metalowe ''fūrin''
Wind-powered bell under temple eaves,. Banna-ji. Ashikaga, Tochigi.jpg|''Fūtaku'', Banna-ji, [[Ashikaga (miasto)|Ashikaga]]
</gallery>

=== ''Haru-ichiban'' ===
''Haru-ichiban'' („wiosna numer jeden”) to nazwa silnego, południowego wiatru zwiastującego nadejście wiosny, „zapraszającego” wiosnę. Wieje w okresie od pierwszego dnia wiosny do przesilenia wiosennego. Pojawienie się tego wiatru oznajmiają dzwonki ''fūrin'' przyśpieszonym, natarczywym dzwonieniem{{r|Ken}}{{r|koku}}.

== Dzwonki ''suzu'' ==
Dzwonki ''suzu'' są wykorzystywane do sakralnej muzyki i tańca kapłanek [[miko]] w trakcie starożytnej formy przedstawień o nazwie [[kagura]] wywodzących się z rytuałów [[shintō]]. Jest to część obrzędów towarzyszących składaniu ofiar dla [[Kami (mitologia japońska)|kami]]{{r|koku}}.

W 1940 roku zdecydowano, że z okazji 2600. rocznicy władzy cesarskiej powinna powstać nowa forma ''kagura'' stworzona na specjalne festiwale organizowane z tej okazji. Tak powstał ''urayasu-no-mai'', taniec wykonywany przez kapłanki solo, w parach lub w czterech osobach. Składa się z dwóch części: pierwsza, ''[[wachlarze japońskie|ōgi]]-no-mai'', ze składanym wachlarzem, druga, ''suzu-no-mai'', z dzwonkami{{r|corpus}}.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Suzu MET DP353272.jpg|''Suzu''
浦安ノ舞3.jpg|Urayasu-no-mai, taniec [[kagura]]
浦安ノ舞 (後ろ姿).jpg|
Suzu MET DP354616.jpg|
Japanese shrine Bell01.jpg|''Suzu'' pod okapem chramu
</gallery>

== Dzwonki ceramiczne ''[[dorei]]'' ==
Ceramiczne dzwonki o charakterze zabawki, pamiątki, amuletu o rozmaitych kształtach (np. zwierząt [[Zodiak chiński|chińskiego zodiaku]]) z umieszczonymi wewnątrz kulkami również z ceramiki i szczeliną, przez którą dochodzi ich dźwięk{{r|koku}}.

Dzwonki tego rodzaju znaleziono w trakcie prowadzenia wykopalisk z okresu [[Jōmon]] (12 000 p.n.e. – 300 p.n.e.) oraz w starożytnych miejscach rytualnych.

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
Dorei 20101109.jpg|
Dorei.jpg|
Dorei 20101109 b.jpg|
</gallery>

== Dzwony ''[[dōtaku]]'' ==
Bogato zdobione dzwony wiszące, wykonane z brązu, wytwarzane w okresie [[Yayoi]] (300 p.n.e. – 300 n.e), znajdowane w wielu wykopaliskach archeologicznych. Używane były jako instrument muzyczny w rytuałach{{r|koku}}. 

<gallery mode = "packed" heights = "150px">
DotakuBronzeBellLateYayoi3rdCenturyCE.jpg|Dzwon ''dōtaku'', [[Yayoi]], III w.
銅鐸-Dōtaku (Bronze Bell) MET DP325051.jpg|''Dōtaku''
Dotaku (bell-shaped bronze) from Tsuri-Kojinyama, Hamamatsu-shi, Shizuoka, Yayoi period, 1st-3rd century - Tokyo National Museum - DSC05629.JPG|''Dōtaku'', I-III w. 
</gallery>

{{wikisłownik|kane}}

== Zobacz też ==
* [[Dzwon Pokoju w Warszawie]]
* [[Dzwon (instrument)]]
* [[Sen no Rikyū]] (sekcja: ''Wabi i sabi'')

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name = Ken>{{Cytuj książkę | tytuł = Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary | wydawca = Kenkyusha Ltd. | miejsce = Tokyo | data = 1991 | strony = 101, 235, 282, 360, 406, 628, 706, 1622, 1688 | isbn = 4-7674-2015-6}}</ref>
<ref name = koku>{{Cytuj książkę | tytuł = {{j|ja|新明解国語辞典}} | wydawca = Sanseido Co., Ltd. | miejsce = Tokyo | data = 2018 | strony = 715, 787, 1065, 1105, 1240, 1307, 1308, 1411 | isbn = 978-4-385-13107-8}}</ref>
<ref name = matcha>{{Cytuj stronę | url = https://matcha-jp.com/en/1340 | tytuł = Joya-no-Kane (New Year's Eve Bell) - Japanese Encyclopedia | data = 2019 | opublikowany = MATCHA, Inc. | język = en | data dostępu = 2021-07-07}}</ref>
<ref name = nippon>{{Cytuj stronę | url = https://www.nippon.com/en/features/c00614/ | tytuł = New Bells with an Age-old Sound: Oigo Seisakusho | data = 2019 | opublikowany = Nippon Communications Foundation | język = en | data dostępu = 2021-07-08}}</ref>
<ref name = kojien>{{Cytuj książkę | tytuł = {{j|ja|広辞苑}} | wydawca = Iwanami Shoten | miejsce = Tokyo | strony = 531, 580, 1071, 1089, 1916, 2056, 2331 }}</ref>
<ref name = corpus>{{Cytuj stronę | url = https://www.japanese-wiki-corpus.org/culture/Urayasu%20no%20Mai%20Dance.html | tytuł = Urayasu no Mai Dance (浦安の舞) | opublikowany = National Institute of Information and Communications Technology (NICT)  | język = en | data dostępu = 2021-07-09}}</ref>
<ref name = corpus1>{{Cytuj stronę | url = https://www.japanese-wiki-corpus.org/Shinto/Rin%20(bell).html | tytuł = Rin (bell) (鈴) | opublikowany = National Institute of Information and Communications Technology (NICT)  | język = en | data dostępu = 2021-07-10}}</ref>
}}

[[Kategoria:Buddyzm zen]]
[[Kategoria:Dzwony]]