Kalendarium Prawęcina

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Prawęcin – wieś położona 9 km na W od Ostrowca Świętokrzyskiego, nad rzeką Węgierką; około 18 km na NE od klasztoru świętokrzyskiego.

Nazwy lokalne wsi w dokumentach źródłowych – 1340 „Praueczin”, „Praveczin”, 1362n. „Prawanczin”, 1411 „Pravanczin”, 1430 „Prawancino”, 1440 „Prawanczin”, „Prawiączim”, „Prawianczin”, 1470-80 „Prawaczyn”, „Prawyaczyn”, 1479 „Prawyaczin”, 1485 „Prawyenczin”, 1496 „Prawaczyn”, 1504 „Prawyeczyn”, 1506 „Pravaczin”, 1510 „prawÿaczÿn”, 1529 „Prawączin”, „Prawdoczin” [!], 1530 „Prawanczyn”, 1532 „Prawęczÿn”, 1564-5 „Prawaczyn”, 1569 „Prawaczin”, 1571, 1577 „Praweczin”, 1578 „Pravenczin”, 1629 „Praweczin”, 1686n. „Prawęcin”[1][2][3].

Podległość administracyjna świecka i kościelna[edytuj | edytuj kod]

1340 ziemia sandomierska [4], 1479 powiat opatowski [5]. 1504 powiat sandomierski [6], 1787 powiat radomski[7], 1827 powiat opatowski (Tabela II 116); 1470-80 parafia Kunów (Długosz L.B. II 477).

Opis granic[edytuj | edytuj kod]

  • 1362 – graniczy z Kunowem[8].
  • 1362, 1407 – graniczy z → Dołami[9].
  • 1470-80 – graniczy z Kunowem, Wirami, Dołami, Nosowem, Kotarszynem, Chocimowem (Długosz L.B. III 238);
  • 1485 – brak wytyczonej granicy między Prawęcinem a Dołami [Opacimi][10].
  • 1496 – zawarta była ugoda między Maciejem opatem i konwentem[a] klasztoru świętokrzyskim a ksienią klasztoru w Busku w sprawie granic między wsiami Nosów i Kotarszyn należącymi do klasztoru w Busku a posiadłościami klasztoru świętokrzyskiego Boleszyn i Prawęcin. Granice wyznaczone są znakami stożkowatymi, czyli okopanymi kamieniami.
Pierwsza część granicy z Boleszynem – od granicy między wsiami Szeligi, Kotarszynem i Prawęcinem wzdłuż starych znaków przez drogę z Boleszyna do Prawęcina, prosto do zarośli zwanej Wysokie Ciernie, skąd przez dolinę zwaną Sójka (Soyka) tak, że cała łąka należy do klasztoru świętokrzyskiego, a zarośla z prawej strony, porastające zbocza doliny, do klasztoru w Busku, dalej do rzeczki Węgierki, która płynie pod lasem należącym do wsi Nosów[11].
  • 1705 – dokładny opis granic z sołectwem → Małe Jodło, wspomniana droga z Małego Jodła do Prawęcina i Kurowa[12].
  • 1780 – granice Prawęcina i Dołów [Opacich]. Od narożnicy Kotarszyna, Szeligów i Boleszyna przy folwarku „na Zagaiu” (→ Zagaje), przy kamieniu na drodze z Szelig do młyna w Nosowie, na E do rozdołu Sójka, do rzeczki przy młynie nosowskim, w lewo wzdłuż rzeki między gruntami wójtostwa Małe Jodło, laskiem nosowskim aż do Małego Jodła. Tu rzeka skręca w lewo, a granica w prawo pod górę nosowską do narożnicy Kocimowa, w lewo zaroślami na N do „Przerwy”, stąd wałem granicznym na N wzdłuż granicy z Kocimowem do narożnicy Kunowa, dalej na W wzdłuż granicy z Kunowem do narożnicy Małego Mietelicka i Kunowa, granicą z Małym Mietelickiem do narożnicy Wielkiego i Małego Mietelicka {dziś Nietulisko Duże i Nietulisko Małe, na W przez lasek sosnowy do kamienia naprzeciw upustu na rzece Świślinie, w lewo wzdłuż ogrodów dolskich biskupa krakowskiego do błonia, którego używają na pasze wspólnie mieszkańcy obu wsi Doły, do Świśliny, która wyznacza granicę wsi Wiry, gdzie narożnica z Szeligami, w lewo do gruntów wójtostwa Małe Jodło, przez lasek do ścieżki do Kotarszyna, stąd do punktu wyjścia [13].

Kalendarium - własność, obciążenia i powinności ekonomiczne[edytuj | edytuj kod]

Własność szlachecka, od lat 1438/79 klasztoru świętokrzyskiego

  • 1340 – Kazimierz III Wielki zezwala Jadwidze wdowie po Broszku z Prawęcina i jej synom Falisławowi, Tomisławowi i Wojciechowi lokować na prawie niemieckim wieś Prawęcin[4].
  • 1362 – Tomek z Prawęcina wygrywa proces z biskupem krakowskim o „leczeństwo”, czyli prawo użytkowania i wyrębu lasu przez poddanych na własne potrzeby [14].
  • 1386-1400 – Tomek zwany Brozecz z Prawęcina[15].
  • 1401 Anna wdowa po Sięgniewie z Konar i jej córka Spytka wdowa po Warszu z Michowa zrzekają się na rzecz swego syna i brata - Tomka Kalskiego część wsi Prawęcin i Doły [Opacie] [16].
  • 1407 – w sporze biskupa krakowskiego z Tomkiem z Prawęcina, a po jego śmierci z Anną wdową po Sięgniewie z Konar o „leczeństwo” w borze za rzeką Świśliną dla poddanych Prawęcina i Dołów [Opacich], które zarezerwował biskup dla swoich poddanych, zapada wyrok na korzyść bpa[17].
  • 1396-1438 – Tomek Kalski z Prawęcina herbu Poraj, kasztelan wiślicki (Polski Słownik Biograficzny.- XI 501)[18][19].
  • 1411 – Tomek z Prawęcina zapisuje swojej żonie Katarzynie i jej rodzicom 600 grzywien wiana i posagu na części wsi Prawęcin, to znaczy na 16 kmieciach, 5 karczmach i dworze z rolami, pod warunkiem, że nie wyjdzie ona po jego śmierci za mąż[20].
  • 1438 – Katarzyna wdowa po Tomku Kalskim z Prawęcina, kasztelana wiślickiego, ofiarowuje Maciejowi opatowi i konwentowi świętokrzyskiego 500 grzywien posagu zapisanych jej przez męża na wsi Prawęcin, w której posiadanie ma wejść opactwo po jej śmierci i dzierżyć ją aż do zwrotu tej kwoty[21].
  • 1440 – sąd ziemski sandomierski za zgodą wyżej wymienionej Katarzyny polecił woźnemu wwiązać klasztor świętokrzyski w wieś Prawęcin[22]
  • 1440 – woźny sądu ziemskiego sandomierskiego wwiązuje Macieja opata świętokrzyskiego w wieś Prawęcin na mocy zapisu Katarzyny [23][24].
  • 1470-80 – Z opisu Długosza wiadomo – wieś niegdyś szlachecka, ale Katarzyna herbu Morowa lub Morawa (co oznacza Mory), wdowa po Tomku Kalskim herbu Róża (to znaczy Poraj) z Prawęcina, zapisała klasztorowi świętokrzyskiego na Prawęcinie 500 grzywnien Jest tu folwark niegdyś rycerski, teraz klasztorny, 6 łanów kmiecych, 4 karczmy.
Kmiecie płacą po 0,5 grzywny czynszu i królowi po 2 grosze poradlnego, dają po 30 jaj, 2 koguty oraz sep: po 1 miarze żyta i 4 korce owsa. Pracują po 1 dniu tygodniowo własnym wozem lub pługiem. Wszystkie karczmy płacą po 2 grzywny 44 drosze czynszu (Długosz L.B. III 237-8).
  • 1479 Kazimierz Jagiellończyk zatwierdza nadanie wsi Prawęcin z pewnymi dochodami, rolami i łąkami we wsi Doły [Opacie] dokonane przez Jakuba z Koniecpola kasztelana i starosty przemyskiego, prawego spadkobiercę Tomka Kalskiego z Prawęcina, wraz z rezygnacją przez tegoż na rzecz Jana opata i konwentu świętokrzyskiego z sumy 500 grzywien zapisanej opactwu przez Katarzynę z Prawęcina[5].
  • 1504, 1506 – pobór z 2 łanów[25].
  • 1510 – pobór z 2 łanów i ½ łana opustoszałego[26].
  • 1529 – pobór z 3 łanów [27];
  • 1529 – należy do stołu opata, płaci 3 grzywny 9 groszy czynszu[28].
  • 1530, 1532 – opat świętokrzyski daje pobór z 2,5 łana i karczmy[29].
  • 1553 – Zygmunt II August przenosi na prawo niemieckie imiennie wyliczone posiadłości klasztoru świętokrzyskiego, w tym Prawęcin[30].
  • 1564-5 – należy do klasztoru świętokrzyskiego[31].
  • 1569, 1571 –opat świętokrzyski daje pobór z 5,5 łanów, karczmy i młyna o 1 kole[32].
  • 1577 – kl. świętokrzyski daje pobór od 11 kmieci na 5,5 łanach i karczmy [33].
  • 1578 – opat świętokrzyski daje pobór od 11 kmieci na 5,5 łanach, 1 zagrodnika z rolą, 2 komorników bez bydła i z karczmy z rolą [34][35].
  • 1629 – opat świętokrzyski daje pobór od 11 kmieci na 5,5 łanach, 1 zagrodnika z rolą. 2 komorników bez bydła i z karczmy z rolą [36].
  • 1662 – opat świętokrzyski daje pogłówne od 72 mieszkańców wsi oraz 6 mieszkańców młyna → Międzygórze[37].
  • 1673 – pogłówne od 58 mieszkańców wsi i młyna Międzygórze[38].
  • 1674 – pogłówne od 5 czeladzi folwarcznej, sołtysa szlachcica Wlejskiego z żoną i synem oraz od 40 mieszkańców wsi [39]
  • 1705 – folwark i łąka sołtysa z Małego Jodła [12].
  • 1780 – należy do klucza boleszyńskiego dóbr stołu opata komendatoryjnego. 14 domów, lasek, 5 półrolnych (Jakob Skowroński, Szymon Stefanek, Mateusz Storog, Kasper Duda, Jędrzej Job), 3 zagrodników (Kasper Soja, Marcin Nowak, Jan Sekuła), 6 chałup. (Jakob Baran, Wawrzeniec Opala, Urban Baran, Piotr Jabłoński, Marcin Kozieł, Mikołaj Job), 6 komorników (Franciszek Chaos, Sebastyan Baran, Marcin Błaszczak, Jan Skowroński, wdowa Matysakowa, wdowa Szymańska). Półrolni pracują po 3 lub 2 dni tygodniowo sprzężajem, niektórzy także po 2 dni tygodniowo pieszo, odrabiają po 4 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 1 grzywną 6 groszy czynszu, dają po 1 korcu żyta, ½ gęsi, 1 kapłonie i 15 jaj, zagrodnicy pracują po 3 dni tygodniowo pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 12 gr czynszu, chał. pracują po 2 dni tyg. pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 4 łokcie oprawy, komornicy pracują po 1 dniu tygodniowo pieszo i odrabiają po 1 dniu powaby. 1685 pustych zagonów.
Subsidium charitativum wynosi 230 zł[40],
  • 1787 – w Prawęcinie było 142 mieszkańców, w tym 7 Żydów[41].
  • 1819 – wieś Prawęcin należy do stołu opata[42]
  • 1827 – wieś posiadała 20 domów i 151 mieszkańców (Tabela II 116).

Powinności dziesięcinne[edytuj | edytuj kod]

Dziesięcina należy do plebana Kunowa, z folwarku do plebana Giełczewa-Piasków, a od 1512 r. do klasztoru świętokrzyskiego.

  • 1470-80 – z 6 łanów kmiecych, ról i 4 karczem dziesięcina snopowa i konopna wartości do 30 grzywien dowożą do stodoły plebana Kunowa, z folwarku dziesięcina należy do plebana Giełczewa-Piasków, a dziedzic Prawęcina ma prawo patronatu nad kościołem w Giełczewie (Długosz L.B.. II 477; III 237-8);
  • 1512 – na mocy układu z plebanem Giełczewa-Piasków dziesięcina z folwarku w Prawęcinie ma należeć do klasztoru świętokrzyskiego [43].
  • 1529 – z łanów kmiecych w Prawęcinie i Dołach (Opacich) dziesięcina snopowa wartości 7 grzywien należy do plebana Kunowa[44].
  • przed 1577 – Tomasz Polanowski opat świętokrzyski przywrócił konwentowi zabraną przez poprzednika dziesięcina z Prawęcina [45].
  • 1658 – Stanisław Sierakowski opat świętokrzyski przekazuje do dyspozycji konwentu między innymi dziesięcina z pewnych ról [folwarcznych] w Prawęcina, która ma być przeznaczona na potrzeby zakrystii[46].
  • 1682 – Michał Gośki opat świętokrzyski potwierdza ww. nadanie swojego poprzednika, ponieważ zaś wydatki na rzecz zakrystii ponoszone przez zakonników wynosiły 500 zł rocznie, a dziesięcina prawęcińska była warta w jednym roku 50 zł, a w drugim 20 zł, przekazał dodatkowo konwentu kanon sołtysi z wójtostw należących do stołu opata[46][43].
  • 1686 – biskup krakowski zatwierdza powyższe. nadanie[46].
  • 1780 – dziesięcina wytyczna z Prawęcina i Dołów [Opacich] należy do plebana Kunowa, który pobiera ją z ról od P. do rzeki Węgierki, oraz do klasztoru świętokrzyskiego z gruntów po drugiej stronie tej rzeki[47].
  • 1819 – dziesięcina snopowa od dawna „sprzeciwiana” należy do stołu konw. świętokrzyskiego [48].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Konwent w tym ujęciu - zespół zakonników mających prawo głosu na zebraniach dotyczących spraw zakonu, klasztoru.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kamińska ↓, s. 161.
  2. ↑ Nieckuła ↓, s. 298.
  3. ↑ Kopertowska ↓, s. 174.
  4. ↑ a b Mp. ↓, s. I 210.
  5. ↑ a b AG ↓, s. 1876.
  6. ↑ ASK ↓, s. I/7 8, 129v.
  7. ↑ Spis ↓, s. II 132.
  8. ↑ Piekosiński ↓, s. II 260.
  9. ↑ Piekosiński ↓, s. I 228, II 497.
  10. ↑ AG ↓, s. 6316.
  11. ↑ AG ↓, s. 2661.
  12. ↑ a b AG ↓, s. 1925.
  13. ↑ Inw.Bol. ↓, s. 16-7.
  14. ↑ Piekosiński ↓, s. I 228).
  15. ↑ Mp. ↓, s. IV 975, 1011, 1026, 1054.
  16. ↑ ZDM ↓, s. VI 1643.
  17. ↑ Piekosiński ↓, s. II 497.
  18. ↑ ZDM ↓, s. II 515.
  19. ↑ ZDK ↓, s. II 300.
  20. ↑ ZDM ↓, s. VI 1 753.
  21. ↑ Mp. ↓, s. IV 1344.
  22. ↑ Mp. ↓, s. I 1380.
  23. ↑ Mp. ↓, s. 1056.
  24. ↑ ZDM ↓, s. II 561.
  25. ↑ ASK ↓, s. I/7 8,129v.
  26. ↑ ASK ↓, s. I/10 22.
  27. ↑ RP ↓.
  28. ↑ LR ↓, s. 349.
  29. ↑ ASK ↓, s. I/10 220v, 599.
  30. ↑ AG ↓, s. 1909.
  31. ↑ LS ↓, s. 1564-5 329.
  32. ↑ ASK ↓, s. I/7 266v,341, 412v.
  33. ↑ ASK ↓, s. I/7 585.
  34. ↑ ASK ↓, s. I/10 777.
  35. ↑ Paw. ↓, s. 193.
  36. ↑ RS ↓, s. 1629 64.
  37. ↑ ASK ↓, s. I/67 33v.
  38. ↑ ASK ↓, s. 238.
  39. ↑ ASK ↓, s. 408, 460v.
  40. ↑ Inw.Bol. ↓, s. 2, 5-6, 10, 17, 27.
  41. ↑ Spis ↓, s. I 413; II 132.
  42. ↑ AOkup. ↓, s. 3v, 102n..
  43. ↑ a b Gacki ↓, s. 251.
  44. ↑ LR ↓, s. 374.
  45. ↑ Articuli ↓, s. 14.
  46. ↑ a b c AG ↓, s. 1923.
  47. ↑ Inw.Bol. ↓, s. 9-10.
  48. ↑ AOkup. ↓, s. 9v.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Franciszek Piekosiński (wyd.), Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej Ś. Wacława, t. I-II, Kraków 1874–1883.
  • Spis ludności diecezji krakowskiej z r. 1787, cytuję: I - wyd. J. Kleczyński, AKH, t. 7, Kr. 1894, s. 269-478; II - wyd. B. Kumor, ABMK, 35-39, 1977-1979 i odbitka, (skrót: Spis).
  • Franciszek Nieckuła, Nazwy miejscowe z sufiksem -ov-, -in- na obszarze Wielkopolski i Małopolski, Wrocław 1971.
  • Danuta Kopertowska, Nazwy miejscowe województwa radomskiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy osiedli mieszkaniowych, placów, alei i ulic, Kielce: Wydaw. Prywatnego Liceum Zarządzania i Administracji, 1994.
  • Maria Kamińska, Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, Wrocław 1964–1965.
  • Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. I-IV, F. Piekosiński (wyd.), „Poloniae Summaria”, (skrót: Mp.).
  • Archiwum Skarbu Koronnego, dział w AG., Archiwa Państwowe, (skrót: ASK).
  • Archiwum Główne Akt Dawnych w W.; jeśli nie zaznaczono inaczej, cyfra arabska oznacza numer dokumentu ze zbioru dokumentów pergaminowych., Archiwa Państwowe, (skrót: AG).
  • Zbiór dokumentów Małopolskich, S. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa (wyd.), t. I-VIII, Kraków-Wrocław 1962–1975, (skrót: ZDM).
  • Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, S. Kuraś, Lublin: Archiwa Państwowe, 1965–1973, (skrót: ZDK).
  • Rejestry poborowe, wykorzystane za kartoteką Słownika historyczno-geograficznego Małopolski w średniowieczu, (skrót: RP).
  • Lustracja województwa sandomierskiego 1564-1565, W. Ochmański (wyd.), Wrocław 1963, (skrót: LS).
  • A. Pawiński, Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym. Małopolska, t. III-IV, „Źródła dziejowe”, 14-15, Warszawa 1886, (skrót: Paw.).
  • Z. Guldon, L. Stępkowski, Z. Trawicka, Rejestr poborowy powiatu sandomierskiego z roku 1629, „Teki Archiwalne”, 21, Kraków 1989, s. 17-108, (skrót: RS).
  • Akta Okupacji klasztoru świętokrzyskiego, 1819 r., ZDP rps 1456.
  • J. Gacki, Benedyktyński klasztor na Łysej Górze.
  • Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), Z. Leszczyńska-Skrętowa (wyd.), 1968, (skrót: LR).
  • Articuli reformatorii Coventus monasterii Cahi Montis, 1577, [w:] Monumenta historica Dioecesis Wladislaviensis, t. t. XIX, Vladislaviae 1900, s. 10-14, (skrót: Articuli).
  • Inwentarz klucza boleszyńskiego z 1780 r., kopia autora M. Derwicha.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalendarium_Prawęcina&oldid=72643220”