Miguel Mañara (misterium)

Miguel Mañara

Miguel Mañara niosący żebraka, rzeźba Antonia Susilla
Autor	Oskar Miłosz
Tematyka	historyczna
Rodzaj dramatu	misterium
Liczba aktów	6
Data powstania	1912
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	francuski
Data wydania	1912
Wydawca	Nouvelle Revue Française

Miguel Mañara – misterium Oskara Miłosza z 1912 roku w sześciu obrazach.

Okoliczności powstania utworu

Powstanie sztuki wiąże się z okresem poszukiwań religijnych jej autora, która po latach doprowadziła Miłosza do katolicyzmu, i jest kolejnym po Miłosnym wtajemniczeniu utworem, w którym autor podejmuje ten sam temat – historię poszukiwania, poprzez miłość do kobiet, miłości większej. Za temat misterium posłużyła Miłoszowi wersja historii don Juana, osnuta na faktach z życia Miguela Mañary, hiszpańskiego szlachcica, który swoje życie poświęcił służbie ubogim, a który w napisanym przed śmiercią testamencie oskarżał się o najgorsze niegodziwości. Jego spowiedź dała autorom romantycznym (P. Mérimée, A. Dumas) asumpt do rozwinięcia legendy don Juana w opowieść o człowieku, który jak grzesznie żył, tak gruntownie się potem nawrócił.

Miguel Mañara ukazał się po raz pierwszy we wrześniowym i październikowym numerze La Nouvelle Revue Française w 1912 roku, a jako książka w roku następnym. Pierwotnie sztuka była napisana wierszem wolnym. W wydaniu Grasseta z 1935 roku Miłosz zrezygnował z formy wiersza, stąd późniejsze wydania sprawiają wrażenie, że sztuka została napisana prozą. Autor twierdził, że dokonał zmiany, bo irytowało go nazywanie jego wiersza claudelowskim.

Utwór miał premierę w teatrze Vieux-Colombier w czasie I wojny światowej, w późniejszym okresie był najczęściej czytany z podziałem na głosy na wieczorach zamkniętych, między innymi u belgijskich benedyktynów.

Osoby

Osoba	Jej rola w dramacie
Don Miguel Mañara Vicentelo de Leca	historyczny don Juan, zwany przez romantyków don Juanem de Marana
Don Fernand	stary żołnierz, przyjaciel ojca Mañary
Don Jamie	przyjaciel Mañary
Don Alphpnse	przyjaciel Mañary
Opat konwentu Miłosierdzia w Sewilli
Johannès Melendez	żebrak, paralityk
Girolama Carillo de Mendoza	żona Mañary
Cień
Duchy Ziemi
Duch Nieba

Treść

Obraz I

Pałac don Jaime'a – Towarzysze Mañary wysławiają w nim największego wolnomyśliciela i bluźniercę Sewilli, wypytują go też o liczbę podbojów miłosnych wśród szlachcianek i mieszczek, która jak się okazuje przekroczyła setkę. Miguel czuje wewnętrzną pustkę i bezbrzeżną nudę, z której chciałby się jakoś wyzwolić, co jego towarzysze uznają za jeszcze jedną jego pozę. Don Fernand, stary żołnierz i przyjaciel ojca Mañary, wyrzuca mu jego bydlęce i bezpożyteczne życie. Proponuje mu, by postarał się nawiązać znajomość z Girolamą Carillo, która opiekuje się niewidomym ojcem don Carillo de Mendozą, dziewczyną niewinną i dobrą, przy boku której mógłby się ustatkować, założywszy rodzinę. Przed Miguelem staje Cień jego dawnego życia, który drwi z niego i go judzi.

Obraz II

Kościół św. Jerzego przy szpitalu Miłosierdzia. Sewilla

Ogród don Carillo – Girolama chwali swoje proste życie u boku ojcaː przechadzki po ogrodzie, wspólną lekturę wieczorami. Mañara współczuje jej, że tak mało doświadcza przyjemności w życiu, po czym zwierza się jej ze swego smutku. Girolama jest zdania, że kobiety, które dawały mu się uwodzić, wiedziały co robią, a on żadnej z nich nie przysięgał na wieki. Oświadcza, że zupełnie się go nie boi. Czuje się jego siostrą i widzi przemianę, jaka w nim zaszła od czasu ich spotkania przed trzema miesiącami. Miguel czuje się jak człowiek chory, który żył w ciemnej sztolni, a teraz budzi się w domu pełnym światła i ludzkiego ciepła. Ma świadomość, że to światło wniosła w jego życie Girolama i prosi o jej rękę. Girolama przyrzeka mu miłość przed Bogiem.

Obraz III

Komnata w pałacu Mañary (3 miesiące później) – Trzy duchy ziemskie, które spełniają obrządki około pogrzebowe, wzywają Mañarę, by pogrzebał zmarłą żonę i podjął się pracy, która jest sensem ludzkiego życia. Mañara pogrąża się w żalu po zmarłej. Budzi go Duch niebieski i wzywa, by otworzył uszy do słuchania. Pod oknami przechodzi procesja, jej uczestnicy śpiewają pieśń o ofierze Syna Bożego.

Obraz IV

Rozmównica klasztoru Miłosierdzia – Mañara prosi opata o przyjęcie do zakonu. Wyznaje popełnione przez siebie zło. Mnich przerywa mu i ostrzega, by się nie pogrążał w bólu i rozpamiętywaniu swych grzechów, ponieważ życie w celi jest długie, wymagające i odziera człowieka z każdego pozoru. Mañara zapewnia, że nie chce żyć przeszłością. Opat odchodzi, wydać stosowne polecenia, a Mañara wyznaje Bogu, że nie wie czy On istnieje, ale jest pewny, że Go kocha.

Obraz V

Płyta nagrobna Miguela Mañary w kościele świętego Jerzego

Przed kościołem Miłosierdzia (św. Jerzego) – Zakonnicy rozmawiają o kazaniu ojca Miguela, który w sposób niezwykle prosty potrafi przekazywać słuchaczom bardzo trudne prawdy. Przed kościołem pojawia się żebrak o kulach, Johannès Melendez. Ojciec Miguel broni go przed tłumem. Żebrak jest synem złodzieja i prostytutki. Za kradzież w celu utrzymania rodziny trafił na galery, a teraz kiedy utracił władzę w nogach, został wyrzucony. Ojciec Miguel pyta kim jest dla niego Bóg. Żebrak odpowiada, że miłością. Ojciec Miguel modli się nad nim i każe mu odrzucić kule. Johannès Melendez staje na nogach o własnych siłach.

Obraz VI

Ojciec Miguel modli się do Boga, dziękując Mu, że swoim Miłosierdziem zakrył wszystkie jego błędy. Duch Ziemi upomina się o niego, uważa, że na mocy jego przeszłości Mañara należy do niego. Kusi go i łudzi ziemskim pięknem. Ojciec Miguel wzywa Bożej pomocy modląc się psalmami i umiera. Ogrodnik klasztorny modli się nad jego ciałem prostymi słowami.

Analiza

Miguel Mañara, bohater utworu Miłosza, poszukuje, jak sam mówiː miłości olbrzymiej, ciemnej i słodkiej. Jego wędrówce od kobiety do kobiety towarzyszy ciągła nadzieja i rozczarowanie. Siła duchowa Mañary, jego wrażliwość jest tak ogromna, że nie znajduje istoty, która by potrafiła na nią odpowiedzieć. Kiedy umiera jedyna kobieta, którą pokochał, która potrafiła ogarnąć go swą słabością i dobrocią, bohater już wie co go czeka. Jego życie znajdzie wypełnienie w innej miłości, wolnej od więzów ciała, w miłości Boga. Zagadnienie miłości jest kluczowe w całej twórczości Miłosza. Słowu miłość – pisze Miłosz – niewiedza i gruboskórność epok, jakie dzielą nas od średniowiecza, nadały niejedno znaczenie dziecinne albo niegodne i nawet najmniej błądzące umysły tych straszliwych czasów, czasów ekspiacji, w których mamy nieszczęście żyć, zdają się nie chcieć w nim wyrazić niczego poza pożądaniem, rozkoszą czy ciekawością. To w miłości wypełnia się los człowieka. To jedyny jego cel i zarazem jedyne prawdziwe miejsce pojednania. Miguel Mañara jest poematem o miłości, jednak nie miłości opisywanej w romansach, ale o surowym i głębokim pragnieniu nawróconych grzeszników.

Miguel Mañara w Polsce

Przekładu Miguela Mañary na język polski dokonała, mieszkająca wówczas w Paryżu, bliska przyjaciółka poety, Bronisława Ostrowska. Pracę nad przekładem rozpoczęła najprawdopodobniej zimą 1912/1913 roku, a ukończyła przed latem 1914 roku, jako że przygotowywała wydanie przekładu dramatu oraz wierszy Miłosza, ale stanął jej na przeszkodzie wybuch wojny. W 1919 roku jej tłumaczenie ukazało się drukiem w Poznaniu, nakładem związanego z poetką wydawnictwa Ostoja. Tomik nosił tytułː Oskar W. Miłosz. Wybór poezji, przełożonych z upoważnienia autora przez Bronisławę Ostrowską i liczył sobie 65 stron dużego formatu. Jak napisał Czesław Miłosz, przekład ten był wysoko ceniony, m.in. przez Juliusza Osterwę.

Bibliografia

• Oskar Miłosz: Miguel Mañara. Paryż: Nouvelle Revue Française, 1913.
• Czeław Miłosz. Tajemnica Manuela Mañary. „Pion”. 17, 1938. Warszawa. 
• Czesław Miłosz: Bronisława Ostrowska and Miquel Mañara. W: For Wiktor Weintraub. Mouton, 1975.
• Czesław Miłosz: Ziemia Ulro. Paryż: 1977.
• Czesław Miłosz: Szukanie ojczyzny. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1996. ISBN 83-7006-483-3.

Linki zewnętrzne

• Miguel Mañara : mystère en six tableaux (wyd. 1913) w bibliotece Polona