Nogal hełmiasty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nogal hełmiasty
Macrocephalon maleo[1]
S. Müller, 1846
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

grzebiące

Rodzina

nogale

Rodzaj

Macrocephalon[2]
S. Müller, 1846

Gatunek

nogal hełmiasty

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Nogal hełmiasty (Macrocephalon maleo) – gatunek dużego ptaka z rodziny nogali (Megapodiidae); jedyny przedstawiciel rodzaju Macrocephalon[4][5]. Zamieszkuje endemicznie Celebes i sąsiednią wyspę Buton. Nie wyróżnia się podgatunków[5]. Krytycznie zagrożony wyginięciem[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Całkowita długość ciała wynosi 55 cm, zaś jego masa 1,5 kg[6]. Dla jednego z zebranych okazów wymiary prezentują się następująco: skrzydło 296 mm, ogon 143 mm, dziób 46 mm, skok 78 mm[7]. Dookoła oczu znajduje się naga żółta skóra. Wierzch ciała, głowa, gardło, skrzydła oraz ogon czarne, zaś pierś i brzuch białe z różowym nalotem[6].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Całkowity zasięg występowania szacowany na 175 000 km². Obejmuje on niemal cały obszar wyspy Celebes oraz sąsiednią wyspę Buton[8]. Spotykany w lasach do wysokości 1200 m n.p.m.[9]

Zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Zazwyczaj milczący, lecz odzywa się niekiedy głośnym rykiem lub odgłosami podobnymi do kwakania. Informacje o żerowaniu są ograniczone, wiadomo jednak, że zjada opadłe owoce[6] oraz bezkręgowce. Płochliwy. Aktywny głównie w nocy, o zmroku i rankiem. Monogamiczne związki u tego gatunku są trwałe[9]. W trakcie żerowania, odbywającego się w parach, samiec i samica nie oddalają się od siebie dalej niż na kilka metrów. Nogale hełmiaste śpią na dużych konarach drzew[10].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Jeden spośród trzech gatunków nogali niebudujących kopca. Miejsca lęgowe mieszczą się nieopodal wybrzeży. Na sukces inkubacji wpływa temperatura, wynosząca w norze 33–35 °C, a także wilgotność gleby – rankiem około 96,5%, po południu około 86%[10]. Samica każde jajo składa do tunelu długości około 1 m. Ogrzewane jest energią słoneczną oraz pochodzącą z aktywności wulkanicznej[6]. Masa jaj wynosi około 222 g[11], zaś wymiary około 10,3×6,1 cm[10]. Młode wykluwają się po 60–80 dniach. Na początku klucia wypychają skorupkę nogami. Do jednego tygodnia (obserwacje w niewoli) od wyklucia potrafią już skakać oraz biegać. Po dwóch tygodniach latają na dystans około trzech metrów. Umieralność wśród piskląt wynosi około 60%[10].

Nogale hełmiaste dojrzałość płciową uzyskują po dwóch latach. W niewoli jeden osobnik dożył 44 lat[12].

Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Nogal hełmiasty od 2021 roku uznawany jest przez IUCN za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered); wcześniej, od 2002 roku miał status gatunku zagrożonego (EN), a jeszcze wcześniej – gatunku narażonego (VU). W 2000 roku liczebność populacji szacowano na 8000 – 14 000 dorosłych osobników. Trend liczebności jest silnie spadkowy. W roku 2002 na 142 znane miejsca gniazdowe 48 było opuszczonych, 51 poważnie zagrożonych, 32 zagrożone, 7 o nieznanym statusie oraz jedynie 4 niezagrożone. Zagrożenie stanowi niepokojenie ptaków oraz zabieranie im jaj; dodatkowo budowa dróg oddziela tereny lęgowe od nielęgowych. W latach 2000 oraz 2004 w rezerwacie Tangkoko DuaSaudara miały miejsce pożary lasów[3][13].

Nogale hełmiaste występują na terenie ośmiu obszarów zdefiniowanych jako Important Bird Area, w tym w trzech parkach narodowych[13]. Działania ochronne obejmują m.in. sztuczną inkubację jaj[10]. W Parku Narodowym Bogani Nani Wartabone w roku 2012 żyło około 3300 osobników tego gatunku[14]. Prócz tego zasiedlają obszary Parku Narodowego Rawa Aopa Watumohai i Lore Lindu[13].

Od roku 1972 na terenie Celebesu jest to gatunek prawnie chroniony. Za odłów i łapanie osobników lub niszczenie lęgu grozi kara grzywny 40 mln rupii[12].

Gatunek ten jest ujęty w I załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[15].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Macrocephalon maleo, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Macrocephalon, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-10] (ang.).
  3. ↑ a b c Macrocephalon maleo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Megapodiidae Lesson, 1831 - nogale - Megapodes (wersja 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-10].
  5. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2022-01-10]. (ang.).
  6. ↑ a b c d David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 108. ISBN 978-83-01-15733-3.
  7. ↑ C.A. Howes. A survey of extinct and nearly extinct birds in the Royal Albert Memorial Museum, Exeter. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 89, s. 89–92, 1969. 
  8. ↑ Species factsheet: Macrocephalon maleo. BirdLife International, 2016. [dostęp 2013-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-16)].
  9. ↑ a b Nicole Bouglouan: Maleo. Oiseaux-Birds, 13 marca 2013.
  10. ↑ a b c d e Yohan Rusiyantono, Mobius Tanari & Muhamad Ilyas Mumu. Conservation of maleo bird (Macrocephalon maleo) through egg hatching modification and ex situ management. „Biodiversitas”. 12, s. 171–176, 2011. 
  11. ↑ Max Schönwetter & Wilhelm Meise: Handbuch der Oologie. Hamburg: 1982, s. 49. (niem.).
  12. ↑ a b Sulawesi’s Maleo Bird: What Do We Know? What Do We Wish We Knew?. Alliance for Tompotika Conservation, 2006.
  13. ↑ a b c Species factsheet: Macrocephalon maleo. BirdLife International, 2024. [dostęp 2024-01-20]. (ang.).
  14. ↑ Ella Syafputri: Keberhasilan penangkaran Maleo capai 50 persen. AntaraNews, 28 lutego 2012. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-21)]. (indonez.).
  15. ↑ Macrocephalon maleo, [w:] Species+ [online], UNEP-WCMC, CITES Secretariat [dostęp 2024-01-20] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nogal_hełmiasty&oldid=72624371”