Orka oceaniczna
|
||
| Orcinus orca[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
 Orka wyróżnia się bardzo kontrastowymi barwami |
||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Rząd | Cetartiodactyla | |
| (bez rangi) | walenie | |
| (bez rangi) | zębowce | |
| Rodzina | delfinowate | |
| Rodzaj | orka | |
| Gatunek | orka oceaniczna | |
| Synonimy | ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 brak danych
|
||
| Zasięg występowania | ||
 |
||
Orka oceaniczna[4], orka[5], miecznik[5][6] (Orcinus orca) – gatunek ssaka z rodziny delfinowatych (Delphinidae). Duże, charakterystycznie ubarwione zwierzę o silnie rozwiniętej płetwie grzbietowej (zwłaszcza u samców, u których dochodzi ona do 1,8 m) i długich, zaokrąglonych, wiosłowatych płetwach piersiowych (u samców powierzchnia płetwy znacznie większa – wykazuje więc duży dymorfizm płciowy). Największy przedstawiciel delfinowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Orcinus. Grzbiet czarny, jedynie za okiem biała plama i biaława plama za płetwą grzbietową. Spód ciała biały, połączony z białą łatą na boku. W uzębieniu górnym i dolnym mają po 10-12 par szpiczastych lekko zakrzywionych do tyłu zębów. Uzębienie wtórnie homodontyczne.
Spis treści
Systematyka[edytuj]
Taksonomia[edytuj]
Takson po raz pierwszy opisany przez K. Linneusza w 1758 roku pod nazwą Delphinus orca[7]. Opis ukazał się w dziele Systema Naturae[7]. Jako miejsce typowe autor wskazał północny Ocean Atlantycki (łac.: „Habitat in Oceano Europaeo”)[7]. Jedyny przedstawiciel rodzaju orka[4] (Orcinus) utworzonego przez L. Fitzingera w 1860 roku[8].
Nazewnictwo[edytuj]
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek Orcinus orca był oznaczany nazwą „orka”[5]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „orka oceaniczna”, rezerwując nazwę „orka” dla rodzaju tych waleni[4].
Charakterystyka[edytuj]
- Długość: dorosłych samców – 6,7-9,8 m, samic – 5,7-8,5 m
- Masa: samców – 4-9 ton, samic – 2,6-5,5 ton
- Poruszanie się w wodzie: 60 km/h
- Występowanie: wszystkie oceany i większe morza (preferuje zwłaszcza zimne wody, ale występuje i w ciepłych); spotykana w Morzu Śródziemnym i Morzu Północnym
- Pożywienie: duże zwierzęta morskie (także inne delfiny), również wielkie walenie
- Rozród: ciąża trwa około 17-18 miesięcy, noworodek ma ok. 2 m długości, waży ok. 150-200 kg, karmiony przez matkę do ok. 2 miesięcy, samice orki przechodzą menopauzę i w wieku około 30-40 lat przestają się rozmnażać[9].
- Długość życia: do 50-90 lat [10]
Społeczność orek[edytuj]
Orki są uważane za najbardziej społeczne walenie. Żyją w grupach 5-40 osobników przewodzonych przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Kiedy samica umiera, stado zazwyczaj się rozpada - córki wraz ze swoim potomstwem tworzą nowe grupy, a samce rozpoczynają samotną wędrówkę. Stada zwykle składają się z przedstawicieli 3 pokoleń. Każde stado ma własny styl komunikowania, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Widoczna jest znaczna różnica między dialektami orek wędrownych a prowadzących osiadły styl życia. Orki witają się często, pocierając się nawzajem pyskami. Lubią towarzysko skakać, lądując na plecach lub brzuchu.
Polowanie[edytuj]
Orki polują w skoordynowany sposób. Te, które żywią się rybami ławicowymi, drażniącym ryby dźwiękiem zbijają ławicę w ciasny kształt, następnie ogłuszają uderzeniami mocnego ogona, na końcu zbierając nieprzytomne ryby sztuka po sztuce - tak polują np. orki z fiordów norweskich lub z Vancouver. Inne, polujące na odpoczywające na plaży nieostrożne szczenięta focze, podpływają blisko brzegu i w odpowiednim czasie, wraz z falą przypuszczają atak, uważając, żeby nie osiąść na mieliźnie (np. orki z wybrzeży Argentyny). Orki są jedynymi waleniami, które potrafią przez dłuższy czas leżeć na suchym lądzie. Jak podaje światowej sławy niemiecki etolog Vitus B. Dröscher, za sprawą potężnych mięśni ciało orek zachowuje na lądzie zaokrąglony kształt. Niezwykły jest sposób polowania tych ssaków na pingwiny. Gdy spotkają krę lodową, na której znajdują się te ptaki, wówczas co najmniej trzy orki podpływają pod wodą w taki sposób, by nie zdradziły ich płetwy grzbietowe. Następnie dwie z nich unoszą krę z jednej strony do wysokości jednego lub dwóch metrów. W wyniku tego pingwiny zsuwają się do paszczy czekającego z drugiej strony kry towarzysza polowania. Jeśli kawałek kry jest mniejszy, orka atakuje samotnie. Rozbija ją uderzeniem od dołu i łapie zaskoczone pingwiny.[11] Te orki, które polują na wielkie walenie (np. orki żyjące na pełnym morzu), starają się utrzymać ofiarę pod powierzchnią wody tak długo, żeby zabrakło jej powietrza. Atakują cel jednocześnie całym stadem. Bywało, że broniący się w takiej sytuacji wieloryb odrzucił orkę ogonem tak mocno, że wyleciała 6 metrów nad wodę. Orki polując na inne delfiny i morświny muszą wykazać się dużym sprytem, żeby zaskoczyć kogoś, kto ma takie same zdolności i zmysły jak one. Podkradają się wtedy do ofiar z wyłączonymi sonarami, by nie być słyszanymi, polegając wówczas tylko na wzroku. Kiedy są już dostatecznie blisko, przyspieszają i kiedy dopadają ofiarę, gryzą ją poważnie w bok i czekają, aż wykrwawi się i przestanie bronić. Wtedy dopiero jedzą. W takich operacjach orki czasem odnoszą poważne obrażenia w podobny sposób. Zaatakowane delfiny wiedząc, że delikatny brzuch jest słabością orek, rozcinają go twardymi pyskami. Wtedy orki umierają z wykrwawienia. Ten sposób obrony stosują delfiny, a także orki w walce z rekinami. Wiedzę i umiejętności technik przekazują młodym orkom dorosłe samce i samice ze stada.
Orki i ludzie[edytuj]
Od roku 1965 można oglądać orki w delfinariach i parkach morskich. Do tego celu złapano już ponad 200 tych waleni żyjących na wolności. Od 1984 nie ma potrzeby polować na orki żyjące w naturalnych warunkach, gdyż młodsze, kolejne pokolenia orek rodzą się w niewoli. Krytycy są zdania, iż mały basen w delfinarium nie jest w stanie zastąpić zwierzętom ich naturalnego środowiska. Większość orek żyjących w niewoli cierpi na różnego rodzaju choroby. Częstym zjawiskiem u orek w niewoli jest skrzywiona płetwa grzbietowa. Dzieje się tak dlatego iż płetwa grzbietowa składa się z czystej tkanki, nie podtrzymywanej kością. Jeśli zwierzę przebywa ciągle w tym samym środowisku, bez większej różnicy temperatur i ciśnienia, ciągle na powierzchni wody (gdzie na płetwę silniej oddziałuje grawitacja) oraz kiedy z powodu braku miejsca wciąż pływa w kółko, tkanka wiotczeje, ulega zniekształceniu bądź zanika.
Innym niepokojącym zjawiskiem obserwowanym często u orek w niewoli jest ciągłe klapanie tylną płetwą o powierzchnię wody - oznaka głębokiego niezadowolenia.
Kontakt z orkami i innymi delfinami pomaga dzieciom autystycznym oraz innym dzieciom z chorobami psychicznymi lepiej się rozwijać[potrzebny przypis]. Takie samo oddziaływanie na dzieci daje kontakt z końmi lub psami.
Ataki orek na ludzi[edytuj]
Na wolności orki nigdy nie atakowały ludzi, a zaobserwowane próby ataku, będące wynikiem pomyłek z naturalnymi ofiarami, nie dochodzą do skutku, gdyż orki szybko orientują się w popełnionym błędzie.
W delfinariach rzadko dochodzi do agresywnego zachowania orek wobec ludzi. Gdy do takiego ataku dojdzie to przypadki śmierci treserów w basenie są raczej przypadkowe, chociaż są udokumentowane przypadki w których orka celowo atakowała swojego trenera podczas wspólnych ćwiczeń. [12]
Sławne orki[edytuj]
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Orcinus orca, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Orcinus orca. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 10 stycznia 2010]
- ↑ Taylor, B.L., Baird, R., Barlow, J., Dawson, S.M., Ford, J., Mead, J.G., Notarbartolo di Sciara, G., Wade, P. & Pitman, R.L. 2013, Orcinus orca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015 [online], wersja 2015.2 [dostęp 2015-09-14] (ang.).
- ↑ a b c Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 188. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 240, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Nazwą miecznik określany jest również włócznik (Xiphias gladius), inaczej ryba-miecz.
- ↑ a b c C. Linneaus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Sztokholm: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 77. (łac.)
- ↑ L. Fitzinger: Wissenschaftlich-populäre Naturgeschichte der Säugethiere. Cz. 6. Wiedeń: Aus der Kaiserlich-königlichen hof- und staatsdrucherei, 1860, s. 204. (niem.)
- ↑ Darren P. Croft, Rufus A. Johnstone, Samuel Ellis, Stuart Nattrass, Daniel W. Franks, Lauren J.N. Brent, Sonia Mazzi, Kenneth C. Balcomb, John K.B. Ford, Michael A. Cant. Reproductive Conflict and the Evolution of Menopause in Killer Whales. „Current Biology”. Elsevier Ltd.. ISSN 0960-9822 (ang.).
- ↑ Wielka Encyklopedia PWN
- ↑ Vitus B. Droscher "Świat w którym żyją zwierzęta" PIW Warszawa 2000
- ↑ Informacja z archiwum TVN24
